Του Νίκου Τσούλια
Το σχολείο είναι μια μικρο – κοινωνία. Όχι δεν εννοώ την προβολή του στο μέλλον, δεν εννοώ ότι είναι η αυριανή, η εν δυνάμει κοινωνία. Εννοώ ότι είναι μια ειδική κοινωνία που ζει το σήμερα με το δικό της αυτόνομο τρόπο. Είναι μια ειδική κοινωνία που το σύμπαν της απλώνεται και στο σχολικό μικρόκοσμο και στον κόσμο που τον περιβάλλει διαθλώντας και μετασχηματίζοντας τις έξωθεν «προσλαμβάνουσες» με ξεχωριστό τρόπο, γιατί δεν είναι οι παραγωγικές σχέσεις αλλά ούτε και οι αμιγείς κοινωνικές σχέσεις που επικαθορίζουν τα δρώμενά της.
Το σχολείο είναι ένας ξεχωριστός κόσμος. Φτιαγμένος με όνειρα και προβληματισμούς, με σχεδιασμούς και ταλαντεύσεις, με προσδοκίες και απογοητεύσεις. Είναι ο χώρος στον οποίο ο χρόνος δεν απλώνεται και δεν εκδιπλώνεται με την κλασική του μορφή, το μέλλον είναι διαρκώς παρόν, το παρελθόν συρρικνωμένο και ατροφικό· η εφηβεία προσπαθεί να το μεγαλώσει, το δε παρόν του διαρκώς μετεωριζόμενο ανάμεσα στο φαντασιακό και στο πραγματικό.
Το σχολείο είναι ο κατ’ εξοχήν ανθρώπινος θεσμός. Δεν μπορώ να φανταστώ άλλο πεδίο – πέραν της μικρο-κλίμακας της οικογένειας με τις πολύ περιορισμένες ωστόσο κοινωνικές αναγωγές της – όπου ευδοκιμεί ο βαθύτερος χαρακτήρας της ανθρώπινης φύσης, όπου ο βλαστός της ανθρώπινης φύσης θαλερός και αναζητητικός επιχειρεί να σταθεί στον εύκαμπτο κορμό του αν και αισθάνεται ότι η εξάρτησή του από το περιβάλλον είναι καθοριστική.
Εδώ εξορθολογίζεται εν μέρει ο φαντασιακός κόσμος και ο κόσμος των συναισθημάτων, εδώ η κοινωνικοποίηση αυτοσυγκροτείται αγνοώντας το πεδίο της οικονομίας και της παραγωγής. Εδώ θα στομώσει για πρώτη φορά η παιδική αθωότητα, θα αμφισβητηθεί ο εγωιστικός αυτοπροσδιορισμός κάθε παιδιού μέσα από τη λειτουργία της συλλογικότητας και θα αναζητηθούν νέες ισορροπίες ανάμεσα στο εγώ, στο εμείς, στο άλλοι… Εδώ η υπερχειλίζουσα ορμή των συναισθημάτων θα αναζητήσει το πρώτο καταλάγιασμα στο όνομα και στο πρόσωπο ενός άλλου / μιας άλλης με το σκίρτημα του πρώτου έρωτα, εδώ θα βιώσει την πρώτη απόρριψη και το πρώτο φτερούγισμα, εδώ θα γευθεί την ομορφιά της φιλίας και τη σκληρότητα της απομόνωσης.
Όχι το σχολείο δεν είναι μόνο χώρος μάθησης, οι άλλοι, οι απέξω το θέλουν έτσι. Αυτό όμως αυτο-ορίζεται. Διαμορφώνει μια ξεχωριστή γενική εκπαιδευτική και μια ειδική / τοπική σχολική κουλτούρα, αλλά ο εφηβόκοσμος προχωρεί ακόμα πιο πέρα σε δικά του μονοπάτια, διαμορφώνει τη δική του πιο ξεχωριστή κοσμοαντίληψη αποφλοιώνοντας κάθε προστατευτικό, παιδαγωγικό περίβλημα των μεγάλων, θέλει να αγγίξει με τα ίδια του τα χέρια ό,τι τον περιβάλλει, θέλει την αυτοδημιουργία του.
Οι ισορροπίες είναι πάντα ασταθείς. Πολλοί επιχείρησαν να μετασχηματίσουν την τέχνη της αγωγής σε επιστήμη – και όσο δεν το καταφέρνουν την κατηγορούν για αντι-επιστημονικότητα –, να της βάλουν κανόνες και νόρμες, να της πάρουν την ψυχή της. Αγνοούν την πραγματική της δύναμη που είναι η ιδιαιτερότητα, η ιστορικότητα κάθε παιδιού, ο ξεχωριστός, ανεπανάληπτος κόσμος κάθε εφήβου, η διαρκής αναζήτηση νέων δρόμων, όπου οι πατημασιές των προηγούμενων οδοιπόρων είναι απλώς ενδεικτικές για μια πορεία και όχι καθοδηγητικές για να τις ακολουθήσεις.
Η διαπαιδαγώγηση δεν ανήκει στον κόσμο της ευκλείδειας γεωμετρίας, μόνες σταθερές είναι οι αξίες της αγωγής, περιδιαβαίνει τον κόσμο των φράκταλς και του χάους (της απόλυτης δημιουργικής δύναμης), δεν υποτάσσεται σε ντετερμινισμούς, σε νόμους και σε εξισώσεις, αναζητεί τα απέραντα πεδία της πιθανοκρατίας, τον γεμάτο εκπλήξεις κόσμο της απρόβλεπτης δημιουργίας. Η διαπαιδαγώγηση είναι ανθρώπινη σχέση. Πώς θα μπορούσε κάποιος να την κανονικοποιήσει και τι θα σήμαινε μια τέτοια κανονικοποίηση; Η δική μου άποψη επί του ζητήματος είναι μια κοινή ομολογία των εκπαιδευτικών.
«Κάθε φορά που μπαίνω στη σχολική αίθουσα είναι σα να μπαίνω πρώτη φορά», λένε οι εκπαιδευτικοί και μάλιστα με μεγαλύτερη θέρμη όσοι έχουν πολλά χρόνια στο σχολειόκοσμο. Τι πιο σοφή κουβέντα για την εικόνα του σχολείου;
Τι είναι τελικά το σχολείο; Είναι όλες οι στιγμές του, οι πάντα πρωτόγνωρες στιγμές του, είναι ό,τι έχει συμβεί, ό,τι συμβαίνει και ό,τι θα συμβεί στο χρόνο τον άπαντα. Είναι το πέρασμα όλων των ανθρώπων, το συναπάντημα των βλεμμάτων τους, των αγωνιών τους και των ονείρων τους, είναι ένα ξέφωτο που το πρώτιστο που προσπαθεί (ή που οφείλει) να σου μάθει είναι πώς να φτιάχνεις τα δικά σου ξέφωτα, ξέφωτα ζωής…
