Του Νίκου Τσούλια
Οι σχέσεις που διαμορφώνουμε μεταξύ φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας δεν είναι απόλυτα οριοθετημένες, γιατί αλληλοδιεισδύουν και αλληλομετασχηματίζονται και η φυσική πραγματικότητα επηρεάζεται όλο και πιο πολύ προϊόντος του χρόνου από τον πολιτισμό του ανθρώπου. Μπορούμε βέβαια να ισχυριστούμε ότι η φυσική πραγματικότητα δημιούργησε τον άνθρωπο μέσα από το μακρύ ταξίδι της εξέλιξης και είναι λιγότερο οικεία, αφού μας εμπεριέχει και υπερβαίνει τα όρια των δυνατοτήτων του ανθρώπου. Μπορούμε επίσης να ισχυριστούμε ότι η κοινωνική πραγματικότητα είναι δημιούργημά μας και επομένως είναι πιο κατανοητή, πιο ερμηνεύσιμη, πιο ανοικτή στις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Και ενώ η βιολογική φύση του ανθρώπου είναι κυρίως δημιούργημα της φυσικής πραγματικότητας, η αντίστοιχη ιστορική φύση του και η κοινωνική του εικόνα είναι αποκλειστικό δημιούργημα της κοινωνικής πραγματικότητας.
Αλλά η αγωνία του ανθρώπου είναι ενιαία. Αναζητά την πλήρη ερμηνεία της πραγματικότητας είτε είναι φυσική είτε είναι κοινωνική, αναζητά το νόημα της ύπαρξής του και της ζωής του σε κάθε του κίνηση, επιζητεί τη νοηματοδότηση της ιστορίας του. Και αυτό προϋποθέτει καλή γνώση της πραγματικότητας στο σύνολό της, γιατί μόνο έτσι μπορεί να παρεμβαίνει και να γράφει τη δική του ξεχωριστή ιστορία.
Η σχέση μας με τη Φύση και την πραγματικότητά της πάντα ήταν, είναι και θα είναι μια σχέση διαλεκτική, πάντα θα επηρεάζουμε τη φύση και θα μας επηρεάζει. Ωστόσο, υπάρχει και ένα φιλοσοφικό ερώτημα. Ποιο είναι το νόημα της φύσης, υπάρχει ένα τέτοιο νόημα ή όχι; Και το ερώτημα τίθεται γιατί γνωρίζουμε ότι η φύση αποκτά ερμηνεία και αξιολόγηση μόνο από τη δική μας παρουσία. Αν, δηλαδή, δεν υπήρχε ο άνθρωπος, η φύση δεν θα είχε τη δυνατότητα αυτο-παρατήρησης, γιατί μόνο μέσω της ανθρώπινης σκέψης η φύση θέτει ερωτήματα στον εαυτό της και διαπιστώνει την ύπαρξή της. Αλλά εδώ υπάρχει κίνδυνος να μεταπέσουμε και σε ανορθολογικές ερμηνείες, που λίγο – πολύ ισχυρίζονται ότι ο κόσμος είναι αυτός που είναι γιατί είναι έτσι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μέσω του οποίου πιστοποιείται ο κόσμος.
Η φύση υπάρχει ανεξάρτητα του ανθρώπου. Υπάρχει αντικειμενικός κόσμος, ο οποίος αδιαφορεί για την παρουσία του ανθρώπου. Υπήρχε και βιολογικός κόσμος, υπήρχε και υπάρχει το φαινόμενο της ζωής για δισεκατομμύρια χρόνια και η παρουσία του ανθρώπου σημειώνεται μόλις το τελευταίο χρονικό διάστημά του και φυσικά η απουσία του δε σήμαινε τίποτα για τον φυσικό και το βιολογικό κόσμο. Η ανάδυση της συνείδησης στον άνθρωπο συνδέθηκε με την απόσπασή μας από το ζωικό βασίλειο, με τη δημιουργία του πολιτισμού μας. Αλλά δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι όλο αυτό το γνωστό Σύμπαν – που προφανώς δεν είναι ακριβώς Σύμπαν, γιατί ίσως ποτέ δεν θα είμαστε βέβαιοι ότι είναι το Άπαν – διαμορφώθηκε έτσι ώστε να δημιουργηθεί ο άνθρωπος και έτσι να μπορεί να αυτο-παρατηρηθεί και να αποκτήσει ενδεχομένως κάποιο νόημα από την ιστορία του ανθρώπου. Η εξέλιξη της φυσικής πραγματικότητας δεν είχε προσχεδιασμούς, ακολούθησε τη δυναμική της εξέλιξης της ύλης, άβιας αρχικά και έμβιας κυρίως στη συνέχεια, χωρίς κάποιο προσανατολισμό, απλώς το βέλος του χρόνου στη μικρή γωνιά της Γης έδειχνε την αύξηση της πολυπλοκότητας σε αντίθεση με το δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής (της διαρκούς αύξησης της εντροπίας) λόγω της διαρκούς εισαγωγής ενέργειας από τον ήλιο στο γήινο οικοσύστημα.
Και εμείς κουβαλάμε όλο το ταξίδι της ύλης και του χρόνου μέσα μας, έχουμε όλα τα σωματίδια που δημιουργήθηκαν στις απαρχές του Σύμπαντος, τα άτομα του Υδρογόνου, για παράδειγμα, που έχουμε μέσα μας, έχουν και αυτά την ηλικία του Σύμπαντος. Αλλά σ’ αυτό το ταξίδι έχουν συμβεί πάρα πολλά γεγονότα. Και δεν είμαστε προφανώς ένα άθροισμα σωματιδίων. Μπορεί να έχουμε τα αρχέγονα σημάδια της γέννησης του χρόνου, αλλά εμείς ζούμε σε άλλες εποχές, σε άλλους καιρούς.
Η φύση δεν πιάνει φιλίες ούτε έχει έχθρες με τον άνθρωπο. Μπορεί να προσφέρει το πιο όμορφο ηλιοβασίλεμα ή ένα ειδυλλιακό τοπίο χιονισμένων βουνών ή έναν καταστροφικό σεισμό ή μια καταιγίδα που να φέρει τα «πάνω κάτω», αλλά δεν έχει κανένα σκοπό ούτε εχθρικό ούτε φιλικό. Είναι έξω από οποιαδήποτε τέτοια θεώρηση. Το ότι κάποιοι από εμάς θέλουμε να αποδίδουμε τη «μανία της φύσης» σε μεταφυσικές ερμηνείες απλώς είναι μια αυθαίρετη ετικέτα και τίποτα άλλο.
Η κοινωνική πραγματικότητα είναι ο τόπος ολοκλήρωσης του εαυτού μας, γιατί συγκροτείται από τη γενική σφαίρα της ιστορίας του ανθρώπου και από τη σφαίρα της πολιτικής, γιατί διαμορφώνεται από τη διαπάλη των ιδεών και των αντιλήψεων όλων των ανθρώπων, γιατί μετασχηματίζεται διαρκώς από το σύνολο των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων και από την ταξική διαπάλη, γιατί τροφοδοτείται αενάως από την κουλτούρα και τον πολιτισμό μας.
Η κοινωνική πραγματικότητα – προφανώς μέσω από τη συνθήκη της εκάστοτε φυσικής πραγματικότητας – μπορεί να διαμορφώσει την άρτια εικόνα μας, την εικόνα του πολίτη. Εδώ θα ολοκληρωθεί το όποιο νόημα της ζωής μας. Και αν υπάρχει κάποια τάση επιστροφής προς τη φύση κατά καιρούς, αυτή η τάση δεν προκύπτει από τις κοινωνικές επιταγές και από τις ανθρώπινες αναγκαιότητες, αλλά ευδοκιμεί στο άγονο έδαφος μιας τεχνοκρατικής κοινωνίας, μιας γραφειοκρατικής και εξουσιαστικής κοινωνίας μέσα στην οποία ο άνθρωπος νιώθει αποξενωμένος από κάθε έννοια δημιουργίας και συμμετοχής και συνειδητοποιεί ότι είναι χωρίς ιστορικό ρόλο. Η ομορφιά της φύσης μόνο μέσα από την ομορφιά της κοινωνίας μπορεί να αναδειχτεί…
