Του Νίκου Τσούλια
Το αίτημα «επιστροφή στη φύση» εμφανίζεται κατά καιρούς στην ιστορία της ανθρωπότητας να παίρνει τη μορφή κοινωνικού ρεύματος ή κοσμοθεωρητικής αντίληψης, όπως στο κίνημα του ρομαντισμού, αλλά και να δρέπει δάφνες φιλοσοφικές από μεγάλα πνεύματα, όπως για παράδειγμα από τον Β. Ουγκώ.
Βλέπουμε συχνά ανθρώπους, που βρίσκονται στο τέλος της επαγγελματικής τους δραστηριότητας, να επιζητούν την εγκατάλειψη των αστικών κέντρων και να διαμένουν σε μέρη της περιφέρειας και της υπαίθρου και πιο ειδικά στα πατρογονικά τους σπίτια. Ίσως να μην πρόκειται απλά και μόνο για το «άραγμα» σε ήσυχα μέρη αλλά για μια παλιννόστηση, για μια ψυχική και συναισθηματική ανάγκη ολοκλήρωσης του «σχήματος» του βίου και του τρόπου ζωής…
Και ναι μεν στην προσωπική επιλογή για «επιστροφή στο χωριό» προκειμένου για ανθρώπους που ολοκλήρωσαν την επαγγελματική τους δραστηριότητα να βρίσκουμε μια ορατή και ορθολογική αιτιολογία, αλλά δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το ίδιο ισχύει για μια γενικότερη κοινωνική και πολιτισμική δυναμική. Και να οι λόγοι που στηρίζουν αυτή την άποψη.
Η ίδια η έννοια του ανθρώπου και του πολίτη συνδέεται άρρηκτα με τις κοινωνικές και τις πολιτιστικές δυναμικές. Γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τον άλλο άνθρωποκαι επιπλέον και το πιο σημαντικό ότι είναι ο κοινωνικός αγώνας αυτός που θα προσφέρει το πεδίο ολοκλήρωσης του ειδώλου μας. Δεν μπορεί να υπάρξει κίνηση και γραφή της ιστορίας με αναχωρητισμούς ή με περίεργους ρομαντισμούς. Δεν μπορεί η ροή της ιστορίας να γυρίσει πίσω σε μια δήθεν αθώα εποχή μέσω μιας μεταμοντέρνας επαναπροσέγγισης της φύσης.
Εκείνο που δημιουργεί μια εικόνα εγκατάλειψης των κοινωνικών δραστηριοτήτων είναι η αλλοτρίωση του ανθρώπου του βιομηχανικού αλλά και του μεταβιομηχανικού πολιτισμού, η αποξένωση από την κοινωνική ολοκλήρωση και οι αρνητικές όψεις του κρατούντος τρόπου ζωής. Η ολοένα και μεγαλύτερη όξυνση των ανισοτήτων, η κατίσχυση των δυνάμεων της αγοράς του εμπορευματοποιημένου μοντέλου, η δύναμη και η λατρεία του χρήματος, το τεχνολογικό παραλήρημα είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που προκαλούν την αποστροφή του ανθρώπου από τις ουσιαστικές κοινωνικές διεργασίες.
Υπάρχει μια εν πολλοίς κρατούσα άποψη περί διάστασης κοινωνίας και φύσης, η οποία πήρε μεγάλες διαστάσεις (και μια δόση νομιμοποίησης) από τη γενικευμένη οικολογική κρίση της σημερινής συγκυρίας. Ωστόσο, θεωρώ ότι μια τέτοια αντίληψη είναι μετέωρη. Η κοινωνία δεν μπορεί να υπερβεί τη φύση˙ απλά είναι μια εν μέρει προέκτασή της. Αν η φύση ήταν και είναι το πεδίο στο οποίο λαμβάνει χώρα η μακρά πορεία της βιολογικής εξέλιξης, σήμερα εμπεριέχει και την κοινωνική εξέλιξη, την ίδια την ιστορία του ανθρώπου. Το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον αλληλοσυνδέονται και συνεξελίσσονται με κύριο μεν υποκείμενο δράσης τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να υπάρξει γενική διαφοροποίησή τους ή πολύ περισσότερο κάποιου είδους διαχωρισμός τους.
Η σχέση μας με τη φύση δεν μπορεί να αποκόπτεται επειδή ο αστικός τρόπος ζωής και το βιομηχανικό και το τεχνολογικό μοντέλο διαμορφώνουν ένα ψευδεπίγραφο σκηνικό με «συνοριακή γραμμή» μεταξύ φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Ο κάτοικος της πόλης έχει τις δυνατότητες να κρατάει πάντα ζεστή και δημιουργική τη σχέση του με την ομορφιά και τη ζωτικότητα της φύσης. Η αστική ένταξή του δεν εμπεριέχει την αυτονόμησή του από το στερέωμα του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι δική του ευθύνη να ανταποκρίνεται στο πάντα υπαρκτό και πρωτογενές «κάλεσμα της φύσης», να εκφράζει τις βαθύτερες ψυχικές ανάγκες του, να αρτιώνει το συναισθηματικό του κόσμο τόσο μέσα από την κοινωνική του λειτουργία όσο με την πάντα ζωντανή σχέση του με το φυσικό περιβάλλον.
Η αλλοτρίωση δεν προέρχεται μόνο από την «άλλη πλευρά», από το «σύστημα» και από τις τόσες και τόσες δομές της εξουσίας αλλά και από τη δική μας πολιτιστική ερήμωση, από την υποταγή μας στα είδωλα που έχουν στηθεί από τον καπιταλισμό και τις ποικίλες και δελεαστικές αποφυάδες του. Η «επιστροφή στη φύση» δεν μπορεί να νοηθεί ούτε καν θεωρητικά γιατί ποτέ ο άνθρωπος δεν μπορεί να γράψει την ιστορία του έξω από τη φύση, γιατί ποτέ δεν μπορεί να εγκαταλείψει ουσιαστικά τη μήτρα που τον δημιούργησε, τη φωλιά σ’ αυτή τη μικρή γωνιά της Γης που τον προφυλάσσει και τον συντηρεί σε ένα Σύμπαν φοβερά εχθρικό.
