Του Νίκου Τσούλια
Οι δύο κυριότεροι τομείς της έρευνας της σύγχρονης ανθρωπότητας που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον και το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης, δημόσιας και ιδιωτικής, είναι η α) η πληροφορική και οι νέες τεχνολογίες και β) η μηχανική γενετική (βιοτεχνολογία). Εδώ τα επιστημονικά ευρήματα διαρκώς ανασυντάσσουν το σκηνικό στην οικονομία, στην παραγωγή, στον πολιτισμό, στην κοινωνία. Εδώ η ανθρωπότητα επενδύει όλο και περισσότερες προσδοκίες και ίσως απ’ εδώ να αναδυθεί το νέο «πολιτισμικό παράδειγμα», που θα γυρίσει ολοκληρωτικά τη σελίδα από τη βιομηχανική επανάσταση στην αντίστοιχη τεχνολογική.
Η συνάντηση μάλιστα πληροφορικής και μηχανικής γενετικής ίσως να προκαλέσει αλυσιδωτά ανατρεπτικά γεγονότα, ίσως να οδηγήσει σε μια θεαματική επιτάχυνση της ιστορίας με άγνωστες πολλές από τις πλευρές της. Μια όψη αυτής της «συνάντησης» ξεκίνησε σχετικά πρόσφατα τον περασμένο Ιανουάριο. Ερευνητές του «Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Βιοπληροφορικής» και της αμερικανικής εταιρίας «Agilent Technologies» κατάφεραν να αποθηκεύσουν έναν μεγάλο όγκο ψηφιακών δεδομένων (data) σε DNA, που είναι το «μόριο της ζωής», ένα υλικό που, αντίθετα με τα συνήθη βραχύβια τεχνικά μέσα αποθήκευσης, διαρκεί επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Η όλη υπόθεση έχει ξεκινήσει νωρίτερα αλλά τώρα εμφανίζονται κάποια εντυπωσιακά αποτελέσματα. Έτσι, για πρώτη φορά βελτιώνεται τρομερά η σχετική τεχνολογία, τριπλασιάζοντας την έως τώρα δυνατότητα, χάρη στην επίτευξη κωδικοποίησης – αποθήκευσης της τάξης των 2,2 petabytes ανά γραμμάριο DNA και αυτό σημαίνει ότι ένα μόνο γραμμάριο DNA μπορεί να αποθηκεύσει 2,2 εκατομμύρια gigabits πληροφοριών ή περίπου 468.000 DVD.
Ας δούμε τη σχετική ειδησεογραφία (Αθηναϊκό Πρακτορείο, 25.1.2013). «Οι ερευνητές κατάφεραν να αποθηκεύσουν σε συνθετικό DNA και μετά να διαβάσουν ξανά (και μάλιστα με ακρίβεια 100%) όλα τα σονέτα του Σαίξπηρ σε αρχείο .txt, ένα ηχητικό αρχείο .mp3 με τον διάσημο λόγο «Έχω ένα όνειρο» του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ του 1963, μια φωτογραφία jpg του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Βιοπληροφορικής στη Βρετανία και ένα αρχείο pdf με το διάσημο άρθρο των Γουότσον και Κρικ του 1953, με το οποίο ανακοίνωσαν την ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA. Όλο αυτό το ψηφιακό υλικό, σύμφωνα με τους ερευνητές, μετά την αποθήκευσή του θυμίζει έναν απλό κόκκο σκόνης, ο οποίος ελπίζεται ότι θα επιζήσει σ’ ένα ξηρό και ψυχρό μέρος για τουλάχιστον 10.000 χρόνια, έχοντας αυτά τα δεδομένα κωδικοποιημένα στο εσωτερικό του».
Η αποθήκευση ψηφιακών δεδομένων σε DNA ανατρέπει την παραδοσιακή τεχνογνωσία των σκληρών δίσκων και του ρυθμούς της και δημιουργεί νέες δυνατότητες καλύτερης και πιο αποτελεσματικής αποθήκευσης, γρηγορότερης χρήσης και πολύ πιο μακροχρόνιας αντοχής. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη όχι τις σημερινές τάσεις αλλά τις αυριανές αντίστοιχες, τότε μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα την έκταση της ψηφιακής αποθήκευσης σε μόρια DNA. Για άλλη μια φορά ο άνθρωπος βασίζεται στην ανάγνωση των επιλογών της φύσης για να διαμορφώσει τη δική του τεχνολογική – κοινωνική κατασκευή.
Στον τομέα της πληροφορικής είχε προηγηθεί από τη δεκαετία του 1970 η υιοθέτηση του πυριτίου για την δημιουργία του κόσμου των υπολογιστών και της πληροφορικής – γνωστές οι κοιλάδες του πυριτίου στην Καλιφόρνια των Η.Π.Α. – κατά αντιστοίχηση με τον άνθρακα (είναι στην ίδια ομάδα του περιοδικού πίνακα των χημικών στοιχείων και έχουν παρόμοιες χημικές ιδιότητες), το χημικό στοιχείο που έχει επιλέξει η φύση για να δημιουργήσει τον ατέλειωτο κόσμο των έμβιων οργανισμών με όλο το παιχνίδι της εξέλιξής των. Έτσι, τώρα το μόριο της ζωής, το DNA που αποθηκεύει όλες τις πληροφορίες για τα έμβια όντα, θα αποτελέσει το νέο σημείο συνάντησης ανθρώπου και φύσης και θα οδηγήσει τον ανθρώπινο πολιτισμό σε νέα μονοπάτια. Και οφείλουμε να σημειώσουμε ότι όπως όλα τα έμβια συστήματα κάνουν οικονομία χώρου, ενέργειας και πληροφορίας έτσι και το DNA επιτελεί όλες αυτές τις οικονομίες στο έπακρον και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι όλο το ταξίδι της ζωής που περιλαμβάνει αμέτρητα είδη και οργανισμούς, από τον πιο απλό (το βακτήριο) μέχρι το πιο πολύπλοκο (τον άνθρωπο) έγινε και γίνεται και θα γίνεται με όχημα το DNA, το μοναδικό μόριο στον πλανήτη μας που έχει αυτοαναπαραγωγική ικανότητα!
Η ίδια πηγή της πληροφορίας μας αναφέρει και κάποια ενδεικτικά στοιχεία. «Οι ψηφιακές πληροφορίες στον κόσμο συνεχώς διογκώνονται και, σύμφωνα με μια εκτίμηση, υπολογίζονται σε περίπου 3 zettabytes (3.000 δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων bytes). Η συνεχής αύξηση του ψηφιακού περιεχομένου αποτελεί μια ολοένα μεγαλύτερη πρόκληση από την άποψη της αποθήκευσης και μάλιστα σε βάθος χρόνου. Οι σκληροί δίσκοι είναι ακριβοί και ενεργοβόροι (χρειάζονται συνεχή τροφοδοσία με ηλεκτρικό ρεύμα), ενώ ακόμα και τα θεωρούμενα ως καλύτερα μέσα αποθήκευσης, όπως οι μαγνητικές ταινίες, αρχίζουν να φθείρονται μετά από μία δεκαετία».
Αλλά όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η έκρηξη της τεχνογνωσίας επισύρει και αυτονόητα ερωτήματα. Ποιος θα ελέγχει την πληροφορία; Θα υπάρχει κοινωνικός – δημοκρατικός έλεγχος ή η όλη ιστορία θα είναι υπόθεση των μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών που ελέγχουν εν πολλοίς τη σχετική έρευνα και που επιχειρούν κάθε φορά να ελέγξουν τις εξελίξεις μέσα από τη μορφή της πατέντας; Η διάχυση της πληροφορίας θα ωφελήσει το κοινωνικό σύνολο ή θα προκαλέσει νέες μορφές μορφωτικού και κοινωνικού αποκλεισμού; Η υπερπαραγωγή της πληροφορίας θα στραγγίζει τη θαλερότητα της γνώσης και θα απομειώνει την αναγκαιότητα μιας ισχυρής γενικής παιδείας στους πολίτες ή και θα αποτελεί την κύρια πηγή προσανατολισμού του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για τη χειραγώγηση των πολιτών; Ο βομβαρδισμός της πληροφορίας και η σχετική καθήλωση της γνώσης και της παιδείας μήπως οδηγήσει σε στόμωση της κριτικής σκέψης και της ελευθερίας του πνεύματός μας;
Κάθε καινούργιο βήμα στην ιστορία του ανθρώπου θέτει πάντα τα ίδια ερωτήματα, ερωτήματα για τη φύση της κοινωνίας που θα δημιουργούμε και για το πορτρέτο του πολίτη που θέλουμε και αγωνιζόμαστε. Κάθε καινούργιο βήμα συνήθως δε συνιστά εξ ορισμού στοιχείο προόδου ή οπισθοδρόμησης· είναι μια ευκαιρία αλλά και μια δοκιμασία για τα μεγάλα νοήματα της ιστορίας, της ζωής και του ανθρώπου. Και στα νοήματα αυτά (πρέπει να) έχουν λόγο όλοι οι άνθρωποι.
