Του Νίκου Τσούλια
Ο κυβερνοχώρος διεισδύει όλο και πιο πολύ στη ζωή των ανθρώπων, μετασχηματίζει όλο και περισσότερες κοινωνικές λειτουργίες αλλά και στοιχεία της καθημερινής μας ζωής. Σ’ αυτό το τεχνολογικό κάλεσμα δίνουν το παρόν πρώτος και καλύτερος ο νέος κόσμος και βέβαια όπως πάντα σε κάθε πρωτοποριακή ανέλιξη και το φωτεινό μέρος του πλανήτη μας.
Ας δούμε πως περιγράφει μια ανάλυση της UNICEF το σχετικό θέμα. «Σ’ όλο τον κόσμο τα παιδιά και οι νέοι από πολύ νωρίς γίνονται χρήστες και βασικοί νεωτεριστές του διαδικτύου και, συχνά, είναι πολύ πιο μπροστά από τους γονείς τους, όσον αφορά τη χρήση, τις επιδεξιότητες και την κατανόησή του. Το διαδίκτυο, οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και τα άλλα συναφή μέσα επικοινωνίας, παρέχουν νέες μορφές κοινωνικής συνεννόησης παγκοσμίως, πράγμα που δεν υπήρχε όταν οι περισσότεροι σημερινοί γονείς ήταν οι ίδιοι παιδιά. Οι νέοι σε όλες τις κοινωνίες σήμερα είναι πρωτοπόροι και κατέχουν σημαντικό μερίδιο του κυβερνοχώρου, με τρόπους που οι ενήλικες, συχνά, είναι αδύνατον να φανταστούν. Αυτός ο χώρος μπορεί να είναι τρομερά δημιουργικός, αλλά μπορεί επίσης να εκθέσει τα παιδιά σε κινδύνους, τους οποίους οι ενήλικες ίσως να μην μπορούν καν να αντιληφθούν σε πολλές περιπτώσεις»[i].
Ξαφνικά οι γονείς χάνουν τα παιδιά τους μέσα από τα μάτια τους. Δεν βγαίνουν έξω από το σπίτι. Το σώμα τους το βλέπουν˙ είναι μαζί τους, στο δωμάτιό τους. Όμως αυτά είναι «ταξιδεμένα» και οι μεγάλοι δεν ξέρουν πού ακριβώς είναι. Ποια αγωγή και ποιο σύστημα αξιών, ποια καθοδήγηση και ποιο πεδίο παραδοσιακών συμβουλών να δώσουν στους γόνους τους, όταν δεν γνωρίζουν τίποτα από τις «γειτονιές» στις οποίες «βρίσκονται» κάθε ώρα και στιγμή; Να απαγορεύσουν την εικονική μετανάστευσή τους; Ως ένα σημείο μπορούν να το πετύχουν, αλλά αυξάνουν την επιθυμία των νέων ακόμα πιο πολύ και η επιθυμία αυτή θα σαρώσει κάθε εμπόδιο. Η τεχνοφοβία – ακόμα και αν οδηγούσε τα παιδιά σε αποχή από τον εικονικό κόσμο – δεν είναι καλός οδηγός για τις μελλοντικές προοπτικές των νέων, γιατί απλά θα τους στερούσε τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη νέα φάση της ιστορίας και θα τους απέκοπτε τη δυνατότητα να έχουν μια πλήρη ερμηνεία του κόσμου. Δεν μπορούμε λοιπόν να χτίσουμε τέτοια τείχη προκατάληψης και φοβιών. Αλλού πρέπει να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας…
Η εικόνα ενός παιδιού, ενός εφήβου, ενός νέου – και όχι μόνο – μπροστά από την οθόνη δεν είναι μια απλή εικόνα. Το προσλαμβανόμενο φυσικό είδωλο του ατόμου δεν περιγράφει τίποτα από όσα πραγματικά συμβαίνουν εκείνες τις ώρες. Το παιδί είναι στο διαμέρισμά στου, ακριβώς στο διπλανό δωμάτιο, αλλά δεν είναι εκεί…
Ο κυβερνοχώρος δε του προσφέρει μια οθόνη μέσω της οποίας προσλαμβάνει κάθε λογής ερέθισμα (πληροφορία, μουσική, γνώσεις, ταξίδια κλπ κλπ). Δεν είναι μόνο δέκτης, αλλά έχει διαδραστικές δυνατότητες και είναι ακριβώς αυτές που ναι μεν του αυξάνουν το βαθμό παρέμβασης στο όλο πεδίο του κυβερνοχώρου αλλά παράλληλα το ενσωματώνουν και το εγκιβωτίζουν σε έναν κόσμο που άλλοι έχουν το «πάνω χέρι».
Εδώ μπορούν να στηθούν γνωριμίες και φιλίες αλλά και να χειραγωγηθούν συνειδήσεις και να αιχμαλωτιστούν παιδιά και νέοι, και όχι μόνο. Σαφώς και μπορούν να κάνουν φίλους και γνωστούς που δεν θα έκαναν ποτέ. Μπορείς και να γνωρίσουν την κοπέλα ή το αγόρι των ονείρων τους. Αλλά μπορεί να γίνουν εξαρτημένα από κάποια μορφή καταστροφής του εαυτού τους. Ας αναλογιστούμε απλά και μόνο την έκταση του φαινομένου του «Στοιχήματος», όπου στοιχηματίζουν για καθετί που συμβαίνει πάνω στον κόσμο του φαίνεσθαι της μαζικής υποκουλτούρας. Πόσα χρηματικά κεφάλαια άραγε μαζεύονται από τους σύγχρονους και «νομιμοποιημένους» απατεώνες, ενώ κάποιοι αφελείς νομίζουν ότι μπορούν «να την κάνουν».
Ο κυβερνοχώρος, όπως και κάθε τεχνολογικό μέσο, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «καλός» ή ως «κακός». Εκείνο που θα χαρακτηρίζει τελικά τις σχέσεις μας με αυτόν είναι η χρήση που θα του κάνουμε. Υπάρχουν κίνδυνοι. Υπάρχουν ευκαιρίες. Η έκθεση της UNICEF είναι αρκετά κατατοπιστική. «Η ευκολία της αλληλεπίδρασης μεταξύ των παιδιών, ο κίνδυνος της σεξουαλικής κακοποίησης, η νέα τεχνολογία που αλλάζει ραγδαία και η έλλειψη εγρήγορσης και κατανόησης του διαδικτύου από τους ενήλικες, είναι μία συνταγή για κοινωνικό άγχος – καθώς και για ευαισθητοποίηση, καλλιέργεια μύθων και σπασμωδικά μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος. Οι νέες τεχνολογίες συνοδεύονται γενικά από φόβο ως προς τους δυνητικούς κινδύνους τους, που συχνά προκαλούνται χωρίς συγκεκριμένα στοιχεία για τη θεμελίωσή τους. Ο διαδεδομένος φόβος, ότι το διαδίκτυο θέτει σε κίνδυνο όλα τα παιδιά δεν επιβεβαιώθηκε από τις μέχρι τώρα έρευνες. Παρόλα αυτά, υπάρχουν σημαντικοί κίνδυνοι και η βαθμιαία εφαρμογή κατάλληλων προστατευτικών μέτρων, απαιτεί αξιόπιστη πληροφόρηση, η οποία θα βοηθήσει στον ακριβή προσδιορισμό της φύσης και της κλίμακας των κινδύνων, καθώς και της ζημιάς που προκαλούν»[ii].
Ο κυβερνοχώρος είναι πλέον μια πραγματικότητα. Δεν μπορεί να αναιρεθεί. Αλλά σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι είναι πεδίο για να συγκροτήσει την προσωπικότητά του ένας νέος ούτε για να κατακτήσει την επαγγελματική του σταδιοδρομία ούτε πολύ περισσότερο για να συναντήσει την ευτυχία του. Είναι μια νέα τεχνική δυνατότητα, η οποία έχει γίνει αναγκαία για να πολλαπλασιαστούν οι δυνατότητες παρέμβασής μας στην πραγματική ζωή. Δεν είναι όμως η πραγματική ζωή μας!
Όσο για το ποια στάση πρέπει να κρατούν οι γονείς απέναντι στην ορμή και στο πάθος των παιδιών τους γι’ αυτή τη νέα πρόκληση, η γνώμη μου είναι σχετικά απλή. Να διαπαιδαγωγούν συστηματικά τα παιδιά τους, ώστε να διαμορφώνουν μια άρτια προσωπικότητα, να κατακτούν μια κριτική σκέψη, να δημιουργούν αναβαθμίδες ορθολογισμού και να αναπτύσσουν μια αντίληψη για τη ζωή. Σε μια τέτοια περίπτωση τα ίδια τα παιδιά θα προσλαμβάνουν το όλο φαινόμενο του κυβερνοχώρου ως απλά και μόνο ένα εργαλείο, ως μια τεχνική δυνατότητα που δεν θα αντικαθιστά όμως σε καμιά εκδοχή την ουσία της ζωής τους και το νόημά της.
Διαβάστε όλη την έκθεση της UNICEF
[i] http://www.unicef.gr/pdfs/child_safety_online_GR.pdf
[ii] http://www.unicef.gr/pdfs/child_safety_online_GR.pdf
