Του Νίκου Τσούλια
Σκηνή πρώτη. Αυγή Αμαλιάδας, ένα μικρό χωριό (το χωριό μου) σαν όλα τα χωριά της Ελλάδας, δεκαετία του 1970, σαν έμπαινε στο μεγάλο καφενείο ένας γραμματιζούμενος, συνήθως ο δάσκαλος, όλοι σηκώνονταν με περισσή προθυμία να καθίσει αν και υπήρχαν άδειες καρέκλες και σταματούσαν τις συζητήσεις για ακούσουν τον άνθρωπο των γραμμάτων στρεφόμενοι όλοι προς αυτόν και φωνάζοντας όλοι μαζί τον καφετζή συναγωνιζόμενοι για το ποιος θα πρωτοκεράσει. Ο γραμματιζούμενος είχε αξία, γιατί άνοιγε τα μάτια των παιδιών, γιατί είχε το φως της γνώσης, γιατί θα βοηθούσε τα παιδιά να γίνουν σπουδαίοι και να φύγουν από τις λάσπες.
Σκηνή δεύτερη. Στο ίδιο χωριό, είκοσι χρόνια αργότερα, τώρα η προθυμία προσφοράς καρέκλας γινόταν σαν έμπαινε στο καφενείο κανένας λεφτάς και σκοτώνονταν ποιανού το κέρασμα θα περνούσε, αφού έτσι οι προσδοκίες για κάποιο όφελος γίνονταν πιο απτές και όλοι γύριζαν τις καρέκλες προς το μέρος του σιωπώντας για να συμφωνήσουν σε ό,τι ειπωθεί από το «μεγάλο και τρανό», όσο για τον γραμματιζούμενο αντιμετωπιζόταν με συμπάθεια και κατανόηση – κάποιος θα βρισκόταν να πει «κέρασε το δάσκαλο». Ο πλούσιος ήταν τώρα πρώτος στον αξιολογικό πίνακα, αυτός ήξερε το πώς γίνονται τα χρήματα – δεν έχει καμιά σημασία το πώς τα έκανε τα λεφτά.
Πιστεύω ότι σ’ αυτές τις δύο σκηνές αποτυπώνεται η έννοια της “προόδου” για τον τόπο μας, όπως ως λαός την προσδιορίσαμε. Παλιότερα το αξιακό σύστημα είχε στην πρώτη θέση του αστερισμού του τα γράμματα, το σεβασμό, τον εργατικό άνθρωπο, τον κοινωνικό πολίτη. Στο επόμενο διάστημα ο αξιακός μας κώδικας μετασχηματίστηκε ή μάλλον ανατράπηκε και το μοναδικό αστέρι εκτίμησης έγινε το χρήμα. Ως πρόοδος από την κοινωνία μας θεωρήθηκε η συνεχής και εντονότερη συσσώρευση υλικών αγαθών. Λατρέψαμε το χρήμα. Και τελικά πέσαμε θύμα αυτής της λατρείας μας.
Η σημερινή κρίση δεν είναι οικονομική κρίση, δεν είναι κρίση του χρήματος˙ είναι κρίση του πνεύματος, κρίση πολιτισμού, κρίση του «σκέπτεσθαι». Ποτέ δεν μπορέσαμε να στοχαστούμε, να αναρωτηθούμε τα εξής ερωτήματα: Ήταν δυνατόν να συσσωρεύουμε όλο και περισσότερα χρήματα, ενώ η αποπαραγωγικοποίηση της χώρας προχωρούσε με όλο και πιο έντονους ρυθμούς; Υπήρξε ποτέ περίπτωση λαού και χώρας που θεώρησαν ως πρόοδο τα υλικά αγαθά χωρίς να πέσουν νομοτελειακά σε παρακμή;
Βρισκόμαστε έξι και πλέον χρόνια στην πιο βαθιά κρίση της μεταπολίτευσης και ακόμα ως ελληνική κοινωνία και ως πολιτικό σύστημα και ως πολίτες δεν έχουμε μια συλλογική ερμηνεία για το πώς βρεθήκαμε μέσα στα σκοτάδια των συνεχών δανεισμών και των όλο και πιο έντονων περιορισμών στην οικονομία κάθε οικογένειας. Στην αρχή νομίζαμε ότι βρήκαμε τον ένοχο˙ ήταν το κόμμα που μόλις τότε είχε ανέβει στην εξουσία! Γίναμε και παλικαράδες και πήγαμε ακόμα πιο πέρα˙ επιλέξαμε επαγγελματίες μπρατσαράδες για πολιτικούς βγάζοντας ναζιστική οργάνωση στη Βουλή ως τρίτο «κοινοβουλευτικό κόμμα», φουντώσαμε από οργή και θυμό, χορτάσαμε από «εξερχόμενη» και «εισερχόμενη ηθικολογία», δημαγωγήσαμε και …δημαγωγηθήκαμε. Γνωστή η υπόθεση χειραγώγησης των μαζών – φοβερά εύκολη. «Οι μάζες ποτέ δεν δίψασαν για αλήθειες. Μπροστά στις προφάνειες που τις δυσαρεστούν, μεταστρέφονται και προτιμούν να θεοποιήσουν την πλάνη, αν η πλάνη τις θέλγει» (Λε Μπον, Ψυχολογία των μαζών).
Όχι, τίποτα απ’ αυτά δεν ανήκουν στο παρελθόν. Όσο δεν ερμηνεύουμε ορθολογικά και κυρίως όσο δεν αναιρούμε τις καταστροφικές δυνάμεις του παρελθόντος, αυτές είναι εδώ, δρουν και βασιλεύουν, διαμορφώνουν την πραγματικότητα, ενώ εμείς φαντασιωνόμαστε ανέξοδα ό,τι μας αρέσει. Ναι, υπάρχει η κρίση του καπιταλισμού και η αδηφαγία του διεθνούς κεφαλαίου. Αλλά αρκεί να εξορκίζουμε αυτή τη δράση; Τι σημαίνει να βγάζουμε δεκάρικους λόγους κατά των στυγνών δανειστών; Παράγουμε καμιά πολιτική με αυτή την υποκουλτούρα;
Ζούμε τα μαύρα σκοτάδια της πολύπλευρης κρίσης με λάμψη δημαγωγίας επί του φαντασιακού μας πεδίου, με έναν πρωθυπουργό που απολαμβάνει τη γλυκιά αίσθηση της εξουσίας ανατρέποντας το γλωσσικό μας κώδικα και θεωρώντας πως απευθύνεται σε υπηκόους. Αν είχαμε έναν μαθητή αυτής της νοοτροπίας στο σχολείο, θα θεωρούσαμε ότι χρειάζεται συστηματική εργασία για να τον φέρουμε κατ’ αρχήν στο κλίμα της μάθησης και της παιδείας. Εκτός αν – δηλαδή αυτό συμβαίνει – συνειδητά παίζει το ρόλο του «σωτήρα», αφού θεωρεί ότι δεν ευθύνεται για την πρόκληση της κρίσης και ως εκ τούτου κάθε δημαγωγία είναι επιτρεπτή.
Θεωρούσαμε εξ ορισμού την αριστερά ως δύναμη προόδου. Αυτό που συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας της εικονικής «κατάργησης» των μνημονίων είναι πρόοδος; Αυτό τελικά είναι το εν τοις πράγμασι προοδευτικό περιεχόμενο της αριστεράς; Και κάτι ακόμα, είναι αυτό αριστερά;
