Του Νίκου Τσούλια
Το σχολείο δεν είναι μόνο ένας οργανισμός μάθησης. Είναι βασικός φορέας πολιτισμού και ουσιαστικό πεδίο διαμόρφωσης «αντίληψης και στάσης ζωής». Θα μπορούσε ποτέ να επιμελείται με συστηματικό και θεσμικό τρόπο τη μόρφωση των παιδιών και των νέων και να αδιαφορεί για τα άλλα προβλήματά τους και για τη συγκρότηση της προσωπικότητάς τους; Αυτό δεν θα συνιστούσε μια βαθιά αντίφασή του και μια εν τοις πράγμασι αναίρεση του παιδαγωγικού του ρόλου;
Το ζήτημα της αγωγής υγείας είναι μείζον ζήτημα σε έναν κόσμο όλο και πιο σύνθετο, όλο και πιο δύσκολο και απαιτητικό. Παλιότερα η «έγνοια» του σχολείου ήταν κυρίως στο πώς θα καλλιεργεί στα παιδιά την αποφυγή της «κακής παρέας». Τότε οι κοινωνίες ήταν σχετικά απλές και μπορούσε τόσο το σχολείο όσο και η οικογένεια να «παρακολουθεί» και να διαμορφώνει έναν «οδικό χάρτη» ορθολογικής συμπεριφοράς των νέων. Τώρα το τοπίο είναι φοβερά πολύπλοκο και το πιο δύσκολο σημείο είναι ότι οι γονείς (περισσότερο) αλλά και οι εκπαιδευτικοί (λιγότερο) δεν μπορούν να κατανοήσουν πλήρως τις εξελίξεις και επομένως έχουν εγγενή αδυναμία να καθοδηγήσουν τα παιδιά. Και μόνο η ανάπτυξη του Διαδικτύου – ενός απέραντου πεδίου αναφοράς δράσης των παιδιών και των νέων – δημιουργεί ένα διαρκές τοπίο μεγάλων προκλήσεων και ευκαιριών αλλά και κινδύνων και χειραγωγικών μέσων.
Κοντά στους νέους κινδύνους υπάρχουν και οι παραδοσιακοί, όπως είναι το κάπνισμα και η χρήση του αλκοόλ. Ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο ακανθώδη προβλήματα το αλκοόλ εμφανίζεται πιο αθώο, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει ότι είναι έτσι τα πράγματα. Στην ελληνική κοινωνία και στην ελληνική οικογένεια το αλκοόλ δεν συγκεντρώνει κάποιου είδους οργανωμένη αμφισβήτηση. Βέβαια δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η χώρα μας είναι πρωταθλήτρια στο αλκοόλ όπως είναι στο κάπνισμα, όπου το «τσιγάρο στα χέρια και στο στόμα» είναι μια κρατούσα – και εντελώς αναιτιολόγητη – εικόνα. Ωστόσο, και με το αλκοόλ υπάρχει πρόβλημα. Διαπιστώνονται δύο σημαντικές αλλαγές σε σχέση με το παρελθόν όσον αφορά τη συνήθεια της χρήσης του αλκοόλ, α) τα παιδιά ξεκινάνε τη δοκιμή και τη χρήση σε μικρότερες ηλικίες και β) η ποσοστιαία αναλογία της χρήσης του συνολικά (και κυρίως εκ μέρους των κοριτσιών) ανεβαίνει κατακόρυφα.
Οι νέοι και οι έφηβοι σ’ όλες τις εποχές διατρέχονται από μια νοοτροπία, να δοκιμάσουν τα πάντα από τις συνήθειες του «κόσμου των μεγάλων» και μάλιστα όσο το δυνατόν νωρίτερα στην ηλικία τους. Θέλουν να επιταχύνουν τη ροή της ηλικίας τους και να διευρύνουν διαρκώς το σύμπαν των εμπειριών τους. Αυτό είναι ένα διαχρονικό χαρακτηριστικό στοιχείο κάθε γενιάς που βρίσκεται στην εφηβεία. Είναι επίσης γνωστό ότι οι έφηβοι έχουν συνήθως άγνοια κινδύνου. Υπό το πρόσχημα της επίδειξης ενός «τύπου μαγκιάς» ή μιας «προβολής μεγαλώματος» και «προσωπικής και ιδιότυπης ανεξαρτησίας» κινούνται εκτός των πραγματικών τους δυνατοτήτων.
Το αλκοόλ είναι μια επικίνδυνη ουσία για την υγεία του ανθρώπου και πολύ περισσότερο για την υγεία των νέων και των εφήβων. Ο εθισμός σ’ αυτό θεωρείται ως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες. Το κόστος απεξάρτησης από τον αλκοολισμό είναι πολύ υψηλό και πάντα περιλαμβάνει φοβερές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και φυσικά έχει απώλειες εκατομμυρίων ζωών σ’ όλη την ανθρωπότητα. Και επειδή τα αποτελέσματα δεν είναι άμεσα, δημιουργείται μια ψευδαίσθηση ότι η χρήση του αλκοόλ συνδέεται μόνο με την πρόκληση ευεξίας και κεφιού. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου – όπως και όλων των βασικών κοινωνικών προβλημάτων των παιδιών και των νέων – ξεκινά από την οικογένεια. Αν οι γονείς δεν ασχολούνται συστηματικά και μεθοδικά με τα προβλήματα αυτά, το σχολείο δεν βρίσκει γερές βάσεις και οι όποιες απόπειρές του έχουν περιορισμένη εμβέλεια.
Εμείς οι εκπαιδευτικοί διαπιστώνουμε και ασχολούμαστε με το όλο ζήτημα κυρίως τις ημέρες των σχολικών εκδρομών. Και μάλιστα τότε το κύριο μέλημά μας είναι να μη συμβεί κάποιο «ακραίο περιστατικό» που να συνδέεται με την υγεία ενός μαθητή. Είναι προφανές ότι υπάρχει κενό στην αντιμετώπιση του όλου προβλήματος. Θα πρέπει βέβαια να σημειώσουμε ότι έχουν γίνει βήματα και από την πολιτεία και από το εκπαιδευτικό μας κίνημα για την αποτελεσματική παρέμβαση στο εν λόγω θέμα. Έχουν υπάρξει προγράμματα «Αγωγής Υγείας» κατά την περίοδο 1996 – 2003, τα οποία ήταν καρπός της συνεργασίας της ΟΛΜΕ και του Υπουργείου Παιδείας κατά τη και περιελάμβαναν και σχετικές εκδόσεις βιβλίων.
Με αφετηρία αυτή την εμπειρία, όλα τα σχολεία της χώρας οφείλουν κάθε χρόνο στον προγραμματισμό και στον καταμερισμό των δραστηριοτήτων τους να αναθέτουν και μιαδραστηριότητα «Αγωγής Υγείας» σε κάποιους εκπαιδευτικούς με έναν συγκεκριμένο σχεδιασμό και μια σειρά πρωτοβουλιών, που θα αποβλέπουν όχι μόνο σε μια διαδικασία ενημέρωσης από αρμόδια πρόσωπα αλλά και στην προαγωγή μιας θετικής στάσης ζωής στους μαθητές και στις μαθήτριες.
