Λωτοφάγοι

Η συγκριτική εξέταση έργων του αρχαίου ελληνικού δραματολογίου είναι άσκηση πολύ διδακτική. Στο κείμενο που ακολουθεί συγκρίνουμε τις Νεφέλες του Αριστοφάνη και τη Σαμία του Μενάνδρου απαντώντας στα κάτωθι δύο ερωτήματα: Ερώτημα 1ο: Τόσο οι Νεφέλες του Αριστοφάνη όσο και η Σαμία του Μενάνδρου έχουν ως επίκεντρο τη σχέση πατέρα-γιου. Το κάθε έργο, όμως, προσδίδει στο σύνηθες αυτό δραματικό μοτίβο τη δική του ιδιαίτερη χροιά. Σχολιάστε. Ερώτημα 2ο: Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τους δύο γέροντες, αφενός τον Στρεψιάδη των Νεφελών, αφετέρου τον Δημέα της Σαμίας, τεκμηριώστε την άποψη ότι οι κωμωδίες του Μενάνδρου, σε αντίθεση με αυτές του Αριστοφάνη, επιδιώκουν τον ψυχολογικό ρεαλισμό.

ΠΡΙΝ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΤΕ ΣΤΟ ΠΙΟ ΚΑΤΩ ΚΕΙΜΕΝΟ, ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Για τις «Φοίνισσες» του Ευριπίδη: (1) Εισαγωγικά Για τις «Φοίνισσες» του Ευριπίδη: (2) Η διαχείριση της πλοκής Για τις «Φοίνισσες» του Ευριπίδη: (3) Αφηγηματικές και μυθολογικές καινοτομίες ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΔΙΠΟΛΑ Στη θεματολογία τους, οι Φοίνισσες διαχειρίζονται κατά βάση τα ίδια ζητήματα, όπως και οι Επτά, οργανωμένα γύρω από τα ίδια τρία δίπολα:

Η οργάνωση του κόσμου στη βάση δυαδικών σχημάτων αντίθεσης αποτελεί κεντρική δομική αρχή της αρχαίας ελληνικής σκέψης, η οποία φυσιολογικά βρήκε εφαρμογή και στην τραγωδία. Τα τραγικά έργα στήνονται στη βάση συμμετρικών σχέσεων, που αναπτύσσονται στο επίπεδο της δραματικής αφήγησης και δομής (αντιθέσεις ανάμεσα σε ολόκληρες σκηνές ή τμήματά τους, ακόμη και ανάμεσα στα διαφορετικά έργα μιας τραγικής τριλογίας ή τετραλογίας), στο επίπεδο της χαρακτηρολογίας (αντιστίξεις ανάμεσα στα δραματικά πρόσωπα που αναδεικνύουν αρχετυπικές συγκρούσεις ανάμεσα στους χαρακτήρες), αλλά και στο επίπεδο της θεματολογίας (αντινομίες ανάμεσα σε σύμβολα ή θέματα, καθώς και ανάμεσα σε έννοιες, όπως αυτές που ορίζουν τηνΗλέκτρα του Σοφοκλή, δηλαδή τα ζεύγη φίλοι/ἐχθροί, λόγος/ἔργον και φως/σκοτάδι — ζεύγος από το οποίο παράγονται οι επιμέρους αντιθέσεις ανάμεσα στην αλήθεια και την ψευδαίσθηση, τη ζωή και τον θάνατο, την ευτυχία και τη δυστυχία). Οι αντιθέσεις αυτές, οι οποίες συχνά αποδομούνται (οι πόλοι τους δηλαδή αντιστρέφονται ή αποκαλύπτεται η συμβατική, τεχνητή και εν τέλει προβληματική τους φύση), αποτελούν τους άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται η πλοκή, οριοθετούνται οι σχέσεις μεταξύ των πρωταγωνιστών και αρθρώνεται θεατρικά η θεματική και η ιδεολογία της δράσης.

Ξημερώματα· έξω είναι ακόμη σκοτάδι. Στη σκηνή βλέπουμε δύο θύρες: η μία συμβολίζει το σπίτι του Στρεψιάδη και η άλλη το Φροντιστήριο του Σωκράτη. Στην αρχή του έργου, Στρεψιάδης και Φειδιππίδης κοιμούνται σε στρώματα μπροστά από την πόρτα του σπιτιού τους. Η διάταξη αυτή είναι συμβατική και πρακτική: δεν χρειάζεται να προβληματιστούμε γιατί κοιμούνται έξω και όχι μέσα ή γιατί ο Στρεψιάδης κοιμάται πλάι στον γιο του και όχι τη γυναίκα του. Σε άλλο χώρο του σπιτιού κοιμάται ένας δούλος, που εισέρχεται στη σκηνή στον στ. 18. Δούλοι και Φειδιππίδης κοιμούνται μακαρίως. Ο Στρεψιάδης στρέφεται στο κρεβάτι του ανήσυχος.

Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη συνιστά, κωμικώ τω τρόπω πάντοτε, θεατρική (αυτο)κριτική των πατριαρχικών δομών εξουσίας. Παρόλα αυτά το Αρσενικό στο έργο αυτό δεν αποτελεί μονολιθική κατηγορία (δηλ. δεν αντιμετωπίζονται όλοι οι άνδρες με τον ίδιο τρόπο). Η Λυσιστράτη παρουσιάζει τρεις τουλάχιστον τύπους ανδρών: (α) τον Πρόβουλο, ο οποίος συμβολίζει την αυταρχική πατριαρχική εξουσία·

“Ποιος/ποιοι κρατικοί αξιωματούχοι ήταν υπεύθυνοι για τη διοργάνωση των αθηναϊκών φεστιβάλ που εμπεριείχαν στο πρόγραμμά τους πρωτότυπες θεατρικές παραστάσεις; Ποια ακριβώς ήταν τα καθήκοντα και οι αρμοδιότητες του καθενός; Πώς εξηγείται η ανάθεση του συγκεκριμένου φεστιβάλ στον συγκεκριμένο αξιωματούχο και όχι σε άλλον;”