Λωτοφάγοι

Σε παλαιότερο κείμενό μας σε αυτό το ιστολόγιοεπιχειρήσαμε να αναλύσουμε συνοπτικά το ποίημα με το οποίο ο W. B. Yeats εξωτερίκευσε την αμφιθυμία του για το ιρλανδικό κίνημα και ειδικά για την εξέγερση που σημειώθηκε το Πάσχα του 1916. Στη σημερινή ανάρτηση αποπειρώμαι να μεταφράσω το απαιτητικό αυτό ποίημα.

Ποιοι παράγοντες διακρίνουν τη σύγχρονη θεατρική εμπειρία (ακόμη και τη σύγχρονη εμπειρία του αρχαίου θεάτρου) από το βίωμα του Αθηναίου θεατή του 5ου αιώνα π.Χ.;

Η διαταραχή των οικογενειακών σχέσεων αποτελεί κεντρικό διακύβευμα στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή, καθώς προβάλλει ως σύμπτωμα — και ως συνεκδοχή — της γενικότερης διαφθοράς του Οίκου των Ατρειδών. Ακόμη ευρύτερα, συμβολίζει την αταξία που προκαλεί σε συμπαντικό πια επίπεδο, δηλαδή στο επίπεδο της ηθικής τάξης των πραγμάτων, ο ατέρμονος κύκλος της βίας και της αλληλοσφαγής. Η διαταραχή των οικογενειακών σχέσεων, χειρίστη εκδήλωση της οποίας συνιστά η αλλοίωση των φυσικών (και φυσιολογικών!) δεσμών ανάμεσα στον γονιό και το παιδί, εκδηλώνεται τουλάχιστον σε τρία επίπεδα στο έργο: (α) στο επίπεδο των ανθρωπίνων σχέσεων, (β) στο επίπεδο των κοινωνικών ρόλων και (γ) στο επίπεδο του ψυχισμού και του ήθους των δύο παιδιών του Αγαμέμνονα, ιδιαίτερα της Ηλέκτρας.

Κατά την ακαδημαϊκή χρονιά 2015-16, στο πλαίσιο της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ 411: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο Ι (Τραγωδία) του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (Πρόγραμμα “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό”) η συνάδελφός μου Κατερίνα Μικελλίδου και εγώ θέσαμε στους φοιτητές το πιο κάτω ερώτημα: Screenshot at Dec 15 11-19-00 Ακολουθεί η δειγματική απάντηση που συντάξαμε σε συνεργασία με την Κατερίνα, στην οποία ανήκει το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου. Η απάντηση αναρτάται σε δύο μέρη: το πρώτο πραγματεύεται τους χαρακτήρες του Πολυνείκη και του Ετεοκλή, το δεύτερο του Κρέοντα και του Μενοικέα.

Λόγω της μεγάλης έκτασής του, το υπόμνημα στη “Fata Morgana” ολοκληρώνεται σε τρεις συνέχειες. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει γενική εισαγωγή στο ποίημα και υπόμνημα στους στίχους 1-8 (δείτε το δεύτερο μέρος εδώ και το τρίτο εδώ). Το πρώτο μέρος του ποιήματος ενέκυψε με μαζοχιστική σχεδόν εμμονή στην αισθησιακή ανάμνηση του ηδονικού, αρωματικού και μεθυστικού, πικρού και δαιμονικού, ζωηφόρου και θανατηφόρου, γυναικείου κόλπου. Στο δεύτερο μέρος, η καθολική Γυναίκα ονοματίζεται, ταυτίζεται συνεκδοχικά με ένα πρόσωπο-σύμβολο: τη Φάτα Μοργκάνα.

Η Εκάβη, μαζί με την Ανδρομάχη και τις Τρωάδες, συγκροτούν την ομάδα εκείνη των ευριπίδειων τραγωδιών που θεματοποιούν τις συνέπειες του Τρωικού πολέμου από τη σκοπιά των ηττημένων. Η μητέρα του Έκτορα (Εκάβη), η γυναίκα του (Ανδρομάχη) και οι υπόλοιπες ευγενείς Τρωαδίτισσες παίρνουν τον δρόμο της σκλαβιάς μετά την πτώση της Τροίας ως αποτέλεσμα της μοιραίας έλξης του Πάρη για την Ελένη (η οποία παραμένει ατιμώρητη). Όμως το ηθικό ανάστημα και η βαθιά τραγικότητα, που εδράζεται κυρίως στη βιαιότητα της αλλαγής που επιφέρει στη μοίρα τους η τύχη, της μεταβολῆς ἐς τὸ ἐναντίον, επισκιάζουν τους νικητές, που αναδεικνύονται βάρβαροι στη θέση των «βαρβάρων» — μέχρι το σημείο τουλάχιστον, στην Εκάβη, που η πλήρης ανομία που επικρατεί στον μεταϊλιαδικό κόσμο του έργου συμπαρασύρει την ευγενή βασίλισσα σε μια καθοδική πορεία προς το Κτήνος. “ΕΚΑΒΗ”: ΕΝΑ ‘ΔΙΠΤΥΧΟ’ ΕΡΓΟ; H Εκάβη δεν ανταποκρίνεται στη δομική συνταγή του Αριστοτέλη, που απαιτεί ενιαίο μύθο, με έκθεση, δέση και λύση. Αντιθέτως, το έργο είναι χωρισμένο σε δύο ευδιάκριτα μέρη, κάτι που αρκετοί μελετητές το θεώρησαν δομικό ελάττωμα (έλλειψη δραματικής ενότητας) μιλώντας επικριτικά για «δίπτυχη» δομή.