Του Νίκου Τσούλια

 

     Είμαστε τυχεροί. «Κληρονομήσαμε» όμορφη και στοχαστική γλώσσα, αείζωο και θαλερό πολιτισμό. Και αν ο Παρθενώνας είναι κορυφαίο παγκόσμιο μνημείο και θεσμοποιήθηκε ως τέτοιο με την υιοθέτησή του από την UNESCO ως σύμβολο του λογότυπού της, είναι η Οδύσσεια (μαζί με την Ιλιάδα) η μήτρα όλων των αφηγήσεων του δυτικού πνεύματος. Γιατί εδώ τίθενται πρώτιστα προτάγματα της ζωής του ανθρώπου…

     Εδώ ο κόσμος αρχίζει να εκλογικεύεται. Τη δύναμη του σώματος την υποκαθιστά η επινοητικότητα του πνεύματος. Η ευφυΐα του Οδυσσέα κυριεύει την Τροία και όχι η ρώμη του Αχιλλέα. Η Οδύσσεια θα αποτελέσει ύμνο της συζύγου και της οικογένειας, της εστίας και πατρίδας. Αλλά παράλληλα θα είναι το προοίμιο για να ανοίξουν οι δρόμοι της θάλασσας και για να διευρυνθούν ορίζοντες του κόσμου – να γίνουν ανοιχτοί, για να ανθίσει το εμπόριο και να τονωθεί η κινητικότητα των ανθρώπων, για να γυρίσει σελίδα η ιστορία. Μόνο έτσι η κοινότητα των Ελλήνων θα βγει από το Αιγαίο και θα κάνει τη Μεσόγειο χώρο διασποράς αποικιών.

     Η λύση των προβλημάτων και η αντιμετώπιση των δυσκολιών και των αντιξοοτήτων από την επινοητικότητα του Οδυσσέα αλλά και η συμφιλίωση ανθρώπου και θεών μέσα από το εκλογίκευση των φυσικών δυνάμεων θα είναι τα φωτεινά στοιχεία του νέου πολιτισμού. Η κυριαρχία πάνω στη φύση με την ορθολογικοποίηση των ερμηνευτικών εργαλείων για την προσέγγιση της φύσης και με το μετασχηματισμό της ύλης αρχίζουν να εκδηλώνουν τα πρώτα αποφασιστικά σκιρτήματά τους. Η επίλυση των μεγάλων προβλημάτων είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο μορφοποιείται η έρευνα και η τέχνη, ο ορθολογισμός και η κριτική σκέψη. «Ολόκληρη η Οδύσσεια αποτελεί μαρτυρία της διαλεκτικής του διαφωτισμού. Το έπος δείχνει από τις παλιότερες κιόλας στιβάδες του, τη στενή του σχέση με το μύθο: οι περιπέτειες που το αποτελούν ξεπηδούν από τη λαϊκή παράδοση» (Μ. Χορκχάιμερ, Τ. Αντόρνο, Η διαλεκτική του διαφωτισμού).

     Η σχέση του ανθρώπου με το θείο γίνεται πιο φιλική. «Στον Όμηρο η παρουσία του θεού δεν κονιορτοποιεί ποτέ τον άνθρωπο – αντίθετα, κάθε φορά που ένας θεός συμμαχεί με κάποιον άνθρωπο, τον εξυψώνει, τον κάνει ελεύθερο, δυνατό, θαρραλέο, ελεύθερο». Και μάλιστα η σχέση αυτή γίνεται σκίρτημα αφήγησης και δημιουργίας. «Οι στίχοι «τη μάνητα, θεά, τραγούδα μας του ξακουστού Αχιλλέα» ή «τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο τραγούδα μου», με τους οποίους αρχίζουν τα ομηρικά έπη, προδίδουν ότι ο ποιητής τους δεν διαθέτει γνώση που πηγάζει από τον ίδιο του τον εαυτό και ότι το έργο του δεν οφείλεται στο ατομικό του τάλαντο ή τα προσωπικά του βιώματα, αλλά σε θεϊκή έμπνευση» (Br. Snell, Η ανακάλυψη του πνεύματος).

     Η Οδύσσεια δεν είναι ένα ηρωικό έπος μόνο. Αποτελεί μαζί με την Ιλιάδα το μεγάλο πέρασμα στο αφηγηματικό σύμπαν του δυτικότροπου πολιτισμού. Το διάβασμά της δεν είναι υπόθεση της βασικής εκπαίδευσης μόνο. Αντίθετα, το σχολείο θέτει το βασικό υπόστρωμα και αν δεν ακολουθήσουν τα κατά καιρούς διαβάσματά της, δεν έχουμε καμιά ουσιαστική σχέση μαζί της. Γιατί κάθε εποχή κάνει τη δική της ανάγνωση της Οδύσσειας, κάθε άνθρωπος κάνει την προσωπική και απόλυτα ξεχωριστή ανάγνωσή της, η οποία όμως δεν μπορεί να είναι μια και έξω. Η ανάγνωση σε κάθε φάσης της ζωής του ανθρώπου έχει διαφορετικές προσλήψεις και ερμηνείες, παραστάσεις και στοχασμούς. Και αυτό ισχύει πολλαπλά για την Οδύσσεια, γιατί είναι κλασικό έργο και για να κατανοήσεις τα αλλεπάλληλα αφηγηματικά και σημασιολογικά στρώματά της θέλει ξανά και ξανά ουσιώδη και διαρκώς ανανεωμένη σχέση μαζί της.

     Ο πολιτισμός μας δεν κληρονομείται, επειδή γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε στην Ελλάδα. Ο Παρθενώνας και η Ακρόπολη δεν κληρονομούνται. Η Οδύσσεια δεν κληρονομείται. Κανένα από αυτά δεν είναι γραμμένο στη γενετική μας βιβλιοθήκη. Την Οδύσσεια πρέπει να την διαβάζεις ξανά και ξανά, να την καλλιεργείς, να την ερμηνεύεις και να στοχάζεσαι για τα διαφωτιστικά νοήματά της. Είναι βαρύ το φορτίο της λέξης – διεθνοποιημένης πια – Οδύσσειας (ή οδύσσειας). Ακόμα και οι αναζητήσεις και οι έρευνες, οι σχεδιασμοί και η τεχνολογία για την αποίκηση του Διαστήματος στην οδύσσεια κάνουν αναφορά. Έτσι, στην «Οδύσσεια του Διαστήματος» ο ήρωας θα κάνει το μεγάλο βήμα όχι πλέον για τις άγνωστες θάλασσες της Μεσογείου αλλά για τους απειρότοπους του Σύμπαντος και δεν θα είναι επιστροφή στην Εστία αλλά αναζήτηση μιας άλλης μη Γήινης εστίας.

anthologio.wordpress.com

 

https://www.facebook.com/manolis.manos.311/

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.