Του Νίκου Τσούλια
Η σύγχρονη κοινωνία αντιμετωπίζει τη σχέση των εφήβων και των παιδιών με το διαδίκτυο σαν να εμφανίστηκε ξαφνικά, παίρνει θέση εύκολου αποτιμητή χωρίς να αναλύει διεξοδικά το όλο πλέγμα των λειτουργιών και κυρίως τις ανάγκες και τις δυνατότητες του ψηφιακού κόσμου. Οι γονείς βρίσκονται σε αμηχανία ως προς το τι να κάνουν για την αγωγή των παιδιών τους στη σχέση τους με το διαδίκτυο, ενώ το ελληνικό σχολείο δειλά – δειλά ενσωματώνει όλο και περισσότερο το διαδίκτυο στη λειτουργία του διευρύνοντας σημαντικά την παραδοσιακή άσκηση του έργου της μάθησης.
Υπάρχουν δύο βασικές παραδοχές επί των οποίων μπορεί να στηριχτεί το υπόλοιπο μέρος του άρθρου. Πρώτη παραδοχή. Το διαδίκτυο είναι πλέον μια πραγματικότητα, είναι μέρος της πραγματικότητας και η παρουσία του θα γίνεται όλο και πιο έντονη στον κόσμο του μέλλοντος. Δεν έχουν, ως εκ τούτου, κανένα νόημα οι φραστικά εύκολοι εξορκισμοί και οι ηθικά ανέξοδες δαιμονοποιήσεις, που ως σκοπό έχουν την απομάκρυνση των παιδιών από το διαδίκτυο.
Δεύτερη παραδοχή. Οι γονείς, η γενιά των μεγάλων συναντούν το πρώτο πεδίο στη ζωή τους στο οποίο τα παιδιά τους έχουν απείρως περισσότερες δεξιότητες απ’ αυτούς. Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Πώς μπορείς να συμβουλεύσεις το παιδί σου ή και να πεις τη γνώμη σου όταν είσαι τεχνολογικά αναλφάβητος ή όταν οι γνώσεις είναι τελείως επιδερμικές και ανεπαρκείς; Και ακόμα, πώς μπορείς να δώσεις το στίγμα σου για μια ορθολογική χρήση του διαδικτύου όταν δεν γνωρίζεις τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών;
Κάθε νέα εποχή έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και τη δική της ιδιαίτερη σημειολογία. Έχει τους δικούς της συμβολισμούς και τα δικά της νέα πεδία. Άλλωστε αν δεν συνέβαιναν όλα αυτά, δεν θα χαρακτηριζόταν ως νέα εποχή. Πάντοτε το νέο συγκρούεται με το παλιό, και μέσα απ’ αυτή την αντιπαράθεση προκύπτουν νίκες ή συμβιβασμοί – για τη μια ή την άλλη πλευρά -, προκύπτουν μετασχηματισμοί και συνθέσεις, που είναι και η συνηθέστερη έκβαση.
Στη νέα εποχή δεν έχουμε όλοι τον ίδιο βηματισμό, δεν έχουμε και τις ίδιες βλέψεις, αφού αυτά συναρτώνται με την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, το οικονομικό υπόστρωμα, το κοινωνικό περιβάλλον, τις επαγγελματικές υποχρεώσεις και δεξιότητες κλπ. Δεν έχουμε, ως εκ των ανωτέρω εύκολα συνάγεται, και την ίδια στάση και συμπεριφορά. Οφείλουμε, λοιπόν, να σχετικοποιήσουμε την προσέγγισή μας. Οφείλουμε να δούμε αν όχι όλες τις πλευρές αλλά τουλάχιστον τις πιο βασικές.
Ας αρχίσουμε από τις θετικές πλευρές που είναι και οι πιο σημαντικές, βλέποντας όμως ταυτόχρονα και τα επιμέρους αρνητικά σημεία τους, αφήνοντας για επόμενο άρθρο τα σοβαρά προβλήματα που δημιουργεί το διαδίκτυο. Το διαδίκτυο διαμορφώνει ένα σχετικά ενιαίο χώρομόρφωσης, πληροφόρησης, ψυχαγωγίας και επικοινωνίας μέσα στον οποίο αρκετά εύκολα ο καθένας μας μπορεί να αξιοποιεί τις δικές του προτεραιότητες. Αυτός ο χώρος είναι ουσιαστικά άπειρος, δεν έχει χωροχρονικές δεσμεύσεις, αναπτύσσει συνεχώς όλο και περισσότερες φοβερές δυνατότητες και λειτουργεί και αθροιστικά και ανταγωνιστικά ως προς τους προϋπάρχοντες κλασικούς προσωπικούς και κοινωνικούς χώρους.
Η μάθηση, η γνώση και η πληροφόρηση αποκτούν άλλες προσεγγίσεις. Έχει παρέλθει πλέον η εποχή της εγκυκλοπαίδειας στα ράφια των βιβλιοθηκών και η περιοριστικότητα ή και η έλλειψη βιβλίων. Τώρα σχεδόν τα πάντα είναι διαθέσιμα. Βρίσκεις ψηφιακά βιβλία και άρθρα κάθε περιεχομένου. Σε μηδενικό χρόνο προσεγγίζεις όποια πληροφορία θέλεις, οι μηχανές αναζήτησης λειτουργούν χωρίς κανέναν περιορισμό. Εδώ βέβαια ανακύπτουν δύο ζητήματα. Πρώτον, η ανεύρεση μιας πληροφορίας ή ενός στοιχείου γνώσης απαιτεί δεξιότητες αξιολόγησης της εγκυρότητας του αναζητούμενου. Δηλαδή, απαιτείται ισχυρή γενική παιδεία, αναπτυγμένη κριτική σκέψη και εργαλεία ιεράρχησης των ψηφιακών πηγών. Δεύτερον, η μη εμπλοκή στην σκουπιδοπληροφόρηση που επικυριαρχεί στον ψηφιακό κόσμο και η απώλεια χρόνου. Να μη χανόμαστε, δηλαδή, στους ψηφιακούς λαβύρινθους και στην χωρίς νόημα και αξία περιπλάνηση από ιστοσελίδα σε ιστοσελίδα.
Η επικοινωνία και η ψυχαγωγία – πάντα με ιδιαίτερη αναφορά για τους νέους – αποκτούν νέες διαστάσεις. Διαρκώς αναπτύσσονται όλο και πιο νέες, όλο και πιο άρτιες μορφές επικοινωνίας, σε «πραγματικό χρόνο» και για οποιοδήποτε σημείο της Γης. Πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου πολλά σχετικά ερεθίσματα είναι δίπλα μας και προσβάσιμα, πρώτη φορά η επικοινωνία αποκτά τέτοιες εργαλειακές δυνατότητες. Η ψυχαγωγία έχει και αυτή τη δική της διαστολή. Οποιοδήποτε είδος μουσικής, οποιοδήποτε τραγούδι είναι στα ακροδάκτυλα του χεριού μας. Η εκμάθηση μουσικών οργάνων είναι δωρεάν και χωρίς κανέναν περιορισμό. Αλλά και η εκμάθηση ξένων γλωσσών είτε μέσα από τα τραγούδια είτε μέσα από την αρθρογραφία είτε, και το πιο σημαντικό, μέσα από ειδικές ιστοσελίδες γίνεται με τον πιο πρόσφορο και τον πιο οικονομικό τρόπο. Τα τόσα και τόσα Μουσεία απ’ όλο τον Κόσμο έρχονται δίπλα μας και απολαμβάνουμε εκθέσεις λαών, ζωγράφων και τεχνοτροπιών με θαυμαστή ευκολία.
Οι δυνατότητες του διαδικτύου δεν εξαντλούνται σε ό,τι σήμερα γνωρίζουμε. Ξετυλίγονται με θαυμαστή ταχύτητα και τα διαρκώς όλο και πιο νέα ευρήματα ξαφνιάζουν ακόμα και τους ειδικούς. Επομένως, μόνο μια θετική στάση απέναντί του νοείται. Αλλά απαιτείται και κριτική στάση και όχι τυφλή πρόσδεση και υποταγή. Γιατί το διαδίκτυο δεν είναι μόνο εικόνα ευκαιριών, είναι και εικόνα κινδύνων.
