Χρήστος Κ. Τσαγγάλης
Να λοιπόν που ήλθε πάλι η Δευτέρα το απόγευμα και πρέπει να γράψεις την επιφυλλίδα για την ερχόμενη Κυριακή. Ήρθε η ώρα να φορέσεις το κοστούμι της σοβαρότητας, να σφίξεις τη γραβάτα. Γυάλισες τα παπούτσια του καθωσπρεπισμού σου αποβραδίς, ζήτησες σιδερωμένο πουκάμισο, χτένισες προσεκτικά τα μαλλιά σου. Μπορείς και να βήξεις μια-δυο φορές, να συνοφρυωθείς και να κοιτάξεις την οθόνη του υπολογιστή αποφασιστικά. Έστησες το θέατρό σου με μεγάλη προσοχή. Οι αναγνώστες σου περιμένουν. Καιρός να υποκριθείς. Από μια άποψη νιώθεις ανακουφισμένος, ή τουλάχιστον πιο αισιόδοξος, καθώς η εβδομάδα άρχισε και η καταιγιστική καθημερινότητα θα σε κάνει να ξεχάσεις την κυριακάτικη μελαγχολία που μόλις πέρασε συνθλίβοντας ξανά τον ψυχικό σου κόσμο. Με την περιοδικότητα της θλίψης της, που αφήνει χώρο όχι στο τι αλλά μόνο στο πώς του πόνου.
Γνωρίζεις καλά ότι θα σε επισκεφτεί ξανά και πως ό,τι κι αν κάνεις, όπoιο τέχνασμα κι αν σοφιστείς, δεν θα μπορέσεις ποτέ να της ξεφύγεις. Πάντα θα έρχεται και θα ξανάρχεται μια Κυριακή, πάντα μελαγχολική, σαν τα βρόχινα παιδιά του σύννεφου που θα ᾽λεγε ο Πίνδαρος, πάντα συννεφιασμένη που θα ᾽λεγε ο Τσιτσάνης.
Σφηνωμένη ανάμεσα στο υπέροχο Σαββατόβραδο και την αγχωτική Δευτέρα, η Κυριακή μοιάζει άδεια, ένα κενό στον χρόνο που πεισματικά αρνείται να γεμίσει. Αναρωτιέμαι εδώ και καιρό σε τι συνίσταται ο σταθερός της προσανατολισμός προς τη θλίψη. Είναι άραγε η συναίσθηση ότι η ομορφιά του Σαββατοκύριακου τελειώνει και έπεται η πίεση της αρχόμενης εβδομάδας; Τότε γιατί το ίδιο νιώθουν και όσοι δεν εργάζονται; Τότε γιατί η Κυριακή περιλαμβάνει τις ίδιες αρνητικές συνδηλώσεις σε τόσο πολλούς και διαφορετικούς πολιτισμούς, στη σύγχρονη τουλάχιστον εποχή; Δεν ξέρω αν είμαι σε θέση να απαντήσω σε αυτά τα ερωτήματα που προτιμώ μάλλον να τα θέτω παρά να επιχειρώ να τα μετατρέψω σε εξήγηση. Την εκλογίκευση της θλίψης δεν την επιθυμώ ούτε την πιστεύω. Την κατανοώ όμως ως αμυντικό μηχανισμό. Όπως και την εκλογίκευση της απώλειας. Αυτήν απλώς την ανέχομαι.
Για μένα η μελαγχολία της Κυριακής έχει συχνά ανακλητικό χαρακτήρα. Ο χρόνος της κινείται αργά και επώδυνα αλλά συνάμα αποκαλυπτικά. Ξαναφέρνει στην επιφάνεια το παρελθόν, προσωπικό και γι᾽ αυτό καθαρά ιδιωτικό, αλλά ολότελα δικό μου, το σταθερό ίχνος μου στη ζωή, τη ματωμένη γραμμή που χαράζω στα πράγματα, τις σκέψεις, και τους ανθρώπους. Η βιογραφική αυτή ανάληψη συγκροτεί μια βιωματική αφήγηση με παύσεις που εντοπίζονται στα πιο απρόβλεπτα σημεία του χρονικού ορίζοντα. Σημεία λογικά απομακρυσμένα αλλά συναισθηματικά γειτνιάζοντα: ένα τραγούδι, κάποιες θερινές διακοπές, Αγγλία, Αμερική, Κομοτηνή.
Τραγούδι: η πρόσφατη βράβευση του Ντίλαν με Νόμπελ μου έφερε στο μυαλό μια σκέψη της πρώτης νιότης μου που παραμένει απραγματοποίητη. Να γράψω μια μελέτη για τη στιχουργία των αδελφών Κατσιμίχα, των οποίων τα τραγούδια σημάδεψαν τη νιότη μου. Με τη μελαγχολία της ματιάς τους, την ειλικρίνεια της γραφής τους, το σπαραχτικό τσάκισμα της φωνής τους. Δίδυμοι αυτοί σαν κι εμένα, πάντα μου θύμιζαν το αδυσώπητο παιχνίδι με το άλλο ήμισυ που σου μοιάζει τόσο πολύ ώστε να γίνεσαι θεατής του εαυτού σου. Τις Κυριακές από παιδί της σιχαινόμουνα έλεγαν ο Χάρης και ο Πάνος και εγώ άκουγα με τρόμο αυτόν τον παρατατικό να παρατείνει δίχως τέλος μια αβάσταχτα επαναλαμβανόμενη θλίψη.
Θερινές διακοπές: σαν την Κυριακή εκείνου του τραυματικού καλοκαιριού που έρχεται και ξανάρχεται τυραννικά να μου θυμίζει τους φίλους που μας βαραίνουν, γιατί δεν ξέρουν πια πώς να πεθάνουν, όπως έλεγε ο Σεφέρης. Με τις μεγαλόσχημες δηλώσεις τους, τη βεβαιότητα της νιότης, την αλαζονία της αλκής, την υποκριτικότητα της υπόσχεσης. Κενό.
Αγγλία: μια Κυριακή με ομίχλη που βγήκες να περπατήσεις στο Χάιντ Παρκ. Νοέμβριος. Να βλέπεις τη βροχή να πέφτει ήσυχα στη χλόη. Μετά στο μικρό δωμάτιο. Finchley Road. Jubilee Line. Κρύο μέσα και έξω. Δυτικά της λύπης.
Αμερική: χιονισμένη Κυριακή στη μικρή πολίχνη στο βόρειο τμήμα της πολιτείας της Νέας Υόρκης. Οι σκίουροι στέκονται στην εξώθυρα πηδώντας από σκαλί σε σκαλί για να ξορκίσουν το κρύο και να βρουν λίγη τροφή. Ο ουρανός έχει χαθεί. Σα να βρίσκεσαι μέσα σε θόλο. Χιονίζει με μικρά διαλείμματα τέσσερις μήνες. Η λίμνη παγωμένη. Σιγή. Κι εσύ διαβάζεις για τις χώρες του ήλιου και της θάλασσας, για το φως. Σε αυτόν τον παγωμένο κόσμο το φως ζεσταίνει. Στον δικό σου λάμπει εκτυφλωτικά. Υπομονή, λες, θα γυρίσω. Μου λείπουν τα νησιά μου.
Κομοτηνή: στον Ίσμαρο. Βραδινή σκοπιά εκείνη την Κυριακή κάτω από τον θόλο του ραντάρ αεροπορικού ελέγχου. Στο τέλος του φθινοπώρου, με τη Μαρώνεια στα πόδια σου και το βόρειο Αιγαίο να απλώνεται γαλήνιο. Στο βάθος τα φώτα της Σαμοθράκης. Μέτρησες τις στιγμές σου και τις βρήκες πολλές, ασήκωτες. Στην άκρη της νύχτας, πριν ξημερώσει, δίχως κρασί για να μεθύσεις τον αγριεμένο Κύκλωπα που απειλεί να σε καταβροχθίσει, δίχως Όμηρο για να μιλήσει για το ταξίδι σου. Μόνος.
Ο χρόνος παίζει στις πλάτες μας το πιο εγωιστικό παιχνίδι. Τον φαντάζομαι να γελάει χαιρέκακα με την αδυναμία μας να τον καταλάβουμε καθώς μοιάζουμε με τους εγκλωβισμένους μέσα στην σπηλιά του Πλάτωνα, που μπορούν να δουν μόνο σκιές όσων πραγματικά συμβαίνουν έξω. Αιχμάλωτοι στη σπείρα του χρόνου κι εμείς, εκλιπαρούμε για συγχώρεση, με την ελπίδα να αποφυλακιστούμε σε έναν κόσμο δίχως ρήματα. Σε ένα σύμπαν ουσιαστικών και επιθέτων. Σε έναν κόσμο που η παρομοίωση και η μεταφορά πίνουν ρετσίνα στο τραπέζι μας και η μετωνυμία και η συνεκδοχή μας τσουγκρίζουν το ποτήρι. Στην υγεία του ονείρου.
Παράξενο, είπες, παράξενο. Κοίτα που μούσκεψες το χαρτί με τις σταγόνες θλίψης σου. Κοίτα που έγραψες και αυτή τη φορά. Το λευκό κελί της σελίδας γέμισε με τα χαράγματα του φυλακισμένου στους τοίχους. Κι έγιναν όλα τόσο ανεπαίσθητα, που σχεδόν λησμόνησες να το πεις. Να μιλήσεις για αυτήν την άλλη Κυριακή που ευλόγησε το ψωμί και το κρασί της ζωής σου. Και μετέλαβες.
Άννα, Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 2004.
Ο Χρήστος Κ. Τσαγγάλης είναι Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Διευθυντής του Τομέα Κλασικών Σπουδών
Email: [email protected]
Δημοσιεύτηκε στη ΜτΚ (18.12.2016)
