Η τραγωδία «Αντιγόνη» του Σοφοκλή αποτελεί ένα λογοτεχνικό και δραματικό αριστούργημα που έχει «ανέβει» στις σημαντικότερες θεατρικές σκηνές του πλανήτη. Η υπόθεση της τραγωδίας αναφέρεται στον μύθο της ομώνυμης νεαρής πριγκίπισσας του θηβαϊκού βασιλικού οίκου των Λαβδακιδών, που αποφάσισε να ριψοκινδυνεύσει τη ζωή της και, εν τέλει, να τη θυσιάσει ως τίμημα για την ταφή του νεκρού αδελφού της Πολυνείκη, παρά την περί του αντιθέτου εξωφρενική εντολή του τυράννου της Θήβας Κρέοντα.
Για εκατοντάδες χρόνια η υπόθεση της τραγωδίας γοητεύει τις φιλολογικές προσεγγίσεις για τον τρόπο που ο ποιητής χτίζει το πορτραίτο μιας νέας γυναίκας που επιλέγει συνειδητά και χωρίς δεύτερη σκέψη να υπερασπίσει τον άγραφο κώδικα σεβασμού προς τους νεκρούς ενάντια στην αυθαίρετη, ανήθικη, παράλογη και απάνθρωπη βούληση της αυταρχικής εξουσίας. Η αποφασιστικότητα στην τέλεση της ενάρετης πράξης, η πρωτοφανής για γυναίκα γενναιότητα και η εκούσια επιλογή της αυτοθυσίας, που τη χαρακτηρίζουν, καθιστούν την ηρωίδα διαχρονικό σύμβολο ηθικής στάσης και θεμιτής αντίστασης απέναντι σε κάθε αυθαίρετη, τυραννική και καταπιεστική εξουσία που προσβάλλει τον άνθρωπο.
Η Αντιγόνη, παρά το νεαρό της ηλικίας της, διαθέτει την πνευματική ωριμότητα, την ηθική συγκρότηση, την αυτογνωσία της κοινωνικής της θέσης και, κατ’ επέκταση, το σθένος να εναντιωθεί, ανεξάρτητα από προσωπικό κόστος, στην παραβίαση του ηθικού νόμου από την ανελεύθερη, ανάλγητη και τυραννική εξουσία, η οποία θέτει υβριστικά το εφήμερο συμφέρον του κράτους σε προτεραιότητα αντί των διαχρονικών νόμων της ηθικής. Η αγέρωχη και αλύγιστη στάση της δεν αποτελεί μόνο μάθημα αρετής και ανθρωπιάς∙ αποτελεί πολύ περισσότερο μια πολιτική πράξη αντίστασης ενάντια στην κρατική αδικία που εκπορεύεται απ’ τον σεβασμό των ανθρωπιστικών αξιών και γι’ αυτό εύκολα αποκτά συμβολικές και διαχρονικές προεκτάσεις.
Το ότι ο Σοφοκλής επέλεξε μια γυναίκα για τον κεντρικό ρόλο του πρωταγωνιστή έχει τη σημασία του. Σε μια εποχή (441 π.Χ.) που η πόλη της Αθήνας βιώνει στην πράξη το αποκορύφωμα του κλασικού δημοκρατικού της μεγαλείου, όμως εξακολουθεί να επιφυλάσσει στο γυναικείο φύλο μια θέση παραδοσιακά δευτερεύουσα, αν όχι και υποτιμητική, ο Σοφοκλής βλέπει στο πρόσωπο μιας γυναίκας το ιδανικό πρότυπο αρετής, γενναιότητας και αντίστασης. «Είμαστε γυναίκες και δεν μπορούμε να τα βάζουμε με άνδρες», ισχυρίζεται η Ισμήνη στην προσπάθειά της ν’ αποτρέψει την αδελφή της. «Είναι αδιανόητο μια γυναίκα ν’ αμφισβητεί τον άρχοντα», μονολογεί σε άλλο σημείο ο Κρέοντας. Μέσα σ’ ένα τέτοιο κοινωνικό πλαίσιο, η Αντιγόνη έρχεται να συντρίψει το κοινωνικό στερεότυπο και ν’ αποδείξει ότι μια γυναίκα όχι μόνο αξίζει να θεωρείται ισότιμη με τον άνδρα, αλλά μπορεί να σταθεί σε ύψος που… ζαλίζει ακόμα και άνδρες!
Το δραματικό αριστούργημα του Σοφοκλή αποτελεί ένα πολυποίκιλο και πολύσημο ηθικό, κοινωνικό, πολιτικό και ανθρωπιστικό μάθημα για όσους το μελετούν ως λογοτεχνικό έργο ή το παρακολουθούν στο θέατρο. Εδώ και δεκαετίες, δικαιολογημένα και εύλογα, αποτελεί μάθημα της Β τάξης του Γενικού Λυκείου, όμως, σύμφωνα με πληροφορίες, η σημερινή ηγεσία του υπουργείου Παιδείας σχεδιάζει την αφαίρεσή του από το σχολικό πρόγραμμα. Οι τεχνοκράτες του υπουργείου επικαλούνται την ανάγκη της περιστολής δαπανών, όμως – ας μη γελιόμαστε – όπως ακριβώς συνέβη και στην περίπτωση του Επιταφίου του Περικλή, του ύμνου της Δημοκρατίας, έτσι και στην περίπτωση της «Αντιγόνης» το πολιτικό ήθος των ανθρώπων που καταργούν τέτοια μαθήματα δεν συνάδει με τα πνευματικά και ανθρωπιστικά φορτία που αυτά τα μαθήματα μεταδίδουν! Οι δημοκρατικές ιδέες και τ’ ανθρωπιστικά ιδεώδη, ακόμα και στις μέρες μας, τελούν υπό διωγμό από εξουσίες ανάλγητες και αυταρχικές…
