Ιδεολογικές τοποθετήσεις και κοινωνιολογικές προεκτάσεις της Γενιάς του 1880 στο διήγημα του Γ. Μ. Βιζυηνού «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον» και το ποίημα του Γ. Δροσίνη «Τα μάγια της αγάπης»
Το Βιζυηνό (1849-1896- πεζογράφος της γενιάς του 1880 και πραγματικός εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος στη νεοελληνική λογοτεχνία) τον ενδιαφέρει η ψυχολογία των ηρώων του, ο τρόπος αντιμετώπισης της μοίρας τους και οι αδυναμίες τους.
Το διήγημα Το μόνο της ζωής του ταξείδιον[1](1884) είναι χαρακτηριστικό δείγμα για τη μελέτη των αντιφάσεων μεταξύ της εξωτερικής πραγματικότητας και των εσωτερικών επιθυμιών και φαντασιώσεων που προβάλλονται στο έργο του Βιζυηνού. Σε αυτό το διήγημα κύριος αφηγητής είναι ο συγγραφέας, ο ενήλικος του σήμερα, αλλά ταυτόχρονα και ο Γεωργάκης, το δεκάχρονο παιδί του παρελθόντος. Η συνύπαρξη αυτή, ενός παιδιού κι ενός ενηλίκου στο πρώτο ενικό πρόσωπο, σε συνδυασμό με έναν ομώνυμο χαρακτήρα, τον παππού, «δημιουργεί μια σύνταξη ονομάτων, χαρακτήρων και λειτουργιών, μια και ένα όνομα δηλώνει τρεις διαφορετικές γενιές και τρεις διαφορετικές, οπτικές γωνίες: την παιδική, την του ενηλίκου και τη γεροντική». Η αποτύπωση των σκέψεων, των επιθυμιών και των συναισθημάτων των δύο προσώπων είναι υποδειγματική[2]. Με τον τίτλο αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται στο μοναδικό ταξίδι που μπόρεσε να κάνει ο παππούς του, δηλαδή τον θάνατο. Ορισμένα από τα μοτίβα που παρατηρούνται μέσα στο διήγημα είναι το μοτίβο της πίστης σε δεισιδαιμονίες και η θρησκευτική πίστη, η εκμετάλλευση του εργοδότη εις βάρος του εργαζομένου, η επικράτηση του μεγαλύτερου-δυνατότερου σε βάρος του μικρότερου-αδύνατου, οι γάμοι σε μικρή ηλικία με οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια, ο συναισθηματικός εκβιασμός από την πλευρά των γυναικών κ.ά.
Παράλληλα, αυτό το έργο, διανθίζεται από ένα πλήθος ηθογραφικών στοιχείων :μαθαίνουμε για τη δουλειά του ράφτη, στο εργαστήριό του με πολύ δύσκολες συνθήκες. Για το έθιμο της προίκας, για την πεποίθηση ότι αν ο ετοιμοθάνατος δεν προλάβει να δει αυτόν που επιθυμεί, τα μάτια του μένουν ανοιχτά όταν πια πεθάνει, τους πεχλιβάνηδες, για την ιερότητα της τελευταίας επιθυμίας του ετοιμοθάνατου, για τα έθιμα της κηδείας, για τα ρούχα των ανδρών, για τους μύθους αναφορικά με τον Μεγάλο Αλέξανδρο, για τα πανηγύρια και τη σημασία τους στην τοπική κοινωνία, για το έθιμο της προσκυνήσεως στους αγίους τόπους, για τους Γενίτσαρους και το έργο τους[3] κ.ά.
Όπως στην πεζογραφία, έτσι και στην ποίηση, τα θέματα, η τεχνοτροπία, η γλώσσα και οι στόχοι σταδιακά αλλάζουν από τα μέσα της δεκαετίας 1870-1880. Η ρομαντική διάσταση υποχωρεί, ενώ συγχρόνως εμφανίζονται νέα στοιχεία ικανά να αναμορφώσουν την ποιητική έκφραση. Από τους ποιητές του 1880 ο Γεώργιος Δροσίνης (1859-1951) θα αφιερώσει όλη τη μακριά ζωή του στην ποίηση. Τα ποιήματά του είναι περισσότερα σκίτσα ποιητικά. Στα ποιήματά του αναγνωρίζουμε την έμπνευση από τη λαογραφική παράδοση και την αγροτική σκηνογραφία (παραδοσιακός τρόπος ζωής της ελληνικής υπαίθρου) καθώς και από το δημοτικό τραγούδι[4].
Μελετώντας το ποίημα του «Τα μάγια της αγάπης», βλέπουμε ότι ο συγγραφέας παίζει με το σχήμα μαγεία-πραγματικό εκμεταλλευόμενος μια σχετική δεισιδαιμονία. Τη ζωή μέσα στην κοινότητα του χωριού τη διαχειρίζονται άγραφοι, σιωπηλοί νόμοι οι οποίοι όμως είναι εγγεγραμμένοι στο συνειδητό των κατοίκων του. Ο Δροσίνης παρουσιάζει μια κοινωνία στην οποία ο μάγος του χωριού τοποθετείται στο χώρο μεταξύ των χωρικών και της τοπικής εξουσίας. Γι΄ αυτό και σχεδόν πάντοτε πρόκειται για ανθρώπους της περιοχής οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά, πέρα από τις βασικές δομές των μικρών κοινωνιών, και τους ίδιους τους χωρικούς προσωπικά εφόσον συγκατοικούν στον ίδιο κοινωνιοχωροταξικό περίγυρο[5]. Το προβάδισμα που δίνεται στην καθημερινότητα, στην απλή δημοτική γλώσσα μαρτυρούν τις επιρροές από το δημοτικό τραγούδι. Η έμφαση δίνεται στο απλό και ο έρωτας παρουσιάζεται ως παιχνίδι και χαρά. Δεν επικρατεί ο αισιόδοξος εξωραϊσμός της πραγματικότητας. Έτσι θα ήταν αφελές να πιστέψουμε, πως στην επικράτηση του ρεαλισμού δεν έπαιξε ρόλο η αποδοχή ξένων ιδεών. Οι ιδέες αυτές βοήθησαν στη συνειδητοποίηση των προβλημάτων, που ήταν επείγοντα μέσα στην ελληνική κοινωνία, ακριβώς γιατί δεν δουλεύουν μόνο υποχθόνια μέσα στη συνείδηση των Ελλήνων πεζογράφων, δουλεύουν και στο επίπεδο της κοινωνικής ιδεολογίας. [6]Στο βασικό θέμα [7] υπάρχει άμεση επιρροή από τη λαογραφική παράδοση και την αγροτική σκηνογραφία (γιορτή Αγίου Γεωργίου, χοροί, ύπαρξη μαγισσών) καθώς και από το δημοτικό τραγούδι (γλώσσα, ονόματα: Κωνσταντής, έκφραση κ.ά.).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Beaton R., « Εισαγωγή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία», Μτφ. Ε. Ζουργού- Μ. Σπανάκη, Εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1996.
Βιζυηνός Γ., « Το μόνο της ζωής του ταξείδιον», στο Χ. Δανιήλ (επιμ), Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( 19ος και 20ος αιώνας), σ.σ. 208-241, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008.
Πολίτης Λ., «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2012.
Πατερίδου Γ., «Η γενιά του 1880. Πεζογραφία- Ποίηση», στο, Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας), Εγχειρίδιο Μελέτης, σ.σ. 215,219-220, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008.
Στεργιόπουλου Κ., Η νεοελληνική αφηγηματική πεζογραφία, Ιωάννινα 1977.
Vitti Μ., Ιδεολογική λειτουργία της ελληνικής ηθογραφίας, Αθήνα 1991 .
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ
http://www.logotexniki.com/keimena/a—th/doba-eue/doba-eue—to-monon-tes-zoes-tou-taxeidion (ανάκτηση 07/01/2015)
http://eapilektoi.blogspot.gr/2011/04/30-1880.html(ανάκτηση 07/01/2015)
http://www.vakxikon.gr/content/view/1997/11219/lang,el/ (ανάκτηση 13/01/2015).
[1] Βλ. Γ. Βιζυηνός, « Το μόνο της ζωής του ταξείδιον», στο Χ. Δανιήλ (επιμ), Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( 19ος και 20ος αιώνας), σ.σ. 208-241, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008.
[2]Βλ. Γ. Πατερίδου, «Η γενιά του 1880. Πεζογραφία- Ποίηση», στο, Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας), Εγχειρίδιο Μελέτης, σ.σ. 215,219-220, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008. R. Beaton, « Εισαγωγή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία», σ. 111, Μτφ. Ε. Ζουργού- Μ. Σπανάκη, Εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1996 . Λ. Πολίτης, «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»,σ.σ. 200-201, Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2012 & Μ. Χρυσανθόπουλος, Γεώργιος Βιζυηνός:μεταξύ φαντασίας και μνήμης, Εστία, Αθήνα 1994.
[3] Βλ. αντίστοιχες σελίδες στο Βλ. Γ. Πατερίδου, «Η γενιά του 1880. Πεζογραφία- Ποίηση», στο, Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας), Εγχειρίδιο Μελέτης, σ.σ. 215, 216, 217, 218-219, 222, 228, 229-230, 231-232, 233, 234-235, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008 & http://www.logotexniki.com/keimena/a—th/doba-eue/doba-eue—to-monon-tes-zoes-tou-taxeidion( ανάκτηση 07/01/2015) & http://eapilektoi.blogspot.gr/2011/04/30-1880.html (07/01/2015).
[4] Βλ. Γ. Πατερίδου, «Η γενιά του 1880. Πεζογραφία- Ποίηση», στο, Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας), Εγχειρίδιο Μελέτης, σ.σ. 207-208, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008 & Λ. Πολίτης., «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»,σ.σ. 190-191, Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2012.
[5] Βλ. .http://www.vakxikon.gr/content/view/1997/11219/lang,el/ (ανάκτηση 13/01/2015).
[6] Βλ. Μ. Vitti, Ιδεολογική λειτουργία της ελληνικής ηθογραφίας σελ. 37-97, Αθήνα 1991 & Κ. Στεργιόπουλου, Η νεοελληνική αφηγηματική πεζογραφία, , σελ. 71-106, Ιωάννινα 1977.
[7] Μια όμορφη κόρη θέλοντας να αποτρέψει το γάμο του αγαπημένου της αλλά και να καταφέρει να την ερωτευθεί, επισκέπτεται τη γριά μάγισσα της περιοχής και της ζητάει να του κάνει μάγια. Αυτή αποκρίνεται ότι η ομορφιά της και λίγο θάρρος είναι ό, τι χρειάζεται και την ημέρα του Αγίου Γεωργίου πάνω στους χορούς και στις χαρές η ομορφιά της και το κοίταγμά της κατάφεραν το στόχο της. Την ίδια μέρα ο Κωνσταντής στέλνει προξενητάδες να τη ζητήσουν σε γάμο.
