Λωτοφάγοι

To κείμενο αυτό θα περιστραφεί γύρω από τους τρεις κορυφαίους Κυπρίους ποιητές του ύστερου 19ου και του πρώτου μισού του 20ουαιώνα, τον Βασίλη Μιχαηλίδη, τον Δημήτρη Λιπέρτη και τον Παύλο Λιασίδη. Λέω «γύρω» από τους ποιητές αυτούς, γιατί αντί ενός βαρετού γραμματολογικού σχεδιάσματος γεμάτου τίτλους και ημερομηνίες και αντί για φιλολογικές αναλύσεις ποιημάτων που σίγουρα θα εκτιμηθούν περισσότερο αν ακουστούν χωρίς σχολαστικές επιβαρύνσεις, θα προτιμούσα να κάνω κάτι άλλο: να αναπτύξω κάποιες γενικότερες σκέψεις, αφενός για τη θέση των ποιητών μας στο πλαίσιο αυτό που ονομάζουμε, συμβατικά και χρηστικά, «Κυπριακή Λογοτεχνία», αφετέρου για τον ρόλο της διαλέκτου την περίοδο της ύστερης Τουρκοκρατίας και της Αγγλοκρατίας.Αν οι σκέψεις μου αυτές σας φανούν σκόρπιες, συγχωρέστε με: πέρα από τη δική μου αδυναμία, σε ένα βαθμό αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι τα ερωτήματα που θα αγγίξω είναι τα ίδια ακόμη ανοικτά (ή σκόρπια!).

[ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ ΠΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ "ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΥΡΙΑΚΟ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗ", ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΕ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ, ΣΤΙΣ 30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014.Ευχαριστώ τον κ. Ανδρέα Μορφίτη και τη συνάδελφο Ασπασία Σκουρουμούνη για την τιμητική τους πρόσκληση]. Επέλεξα να σας μιλήσω απόψε για ένα θέμα που άπτεται των ιδιαίτερών μου ερευνητικών ενδιαφερόντων: για την πρόσληψη της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και των θεμελιωδών της μύθων στην ποίηση του Κυριάκου Χαραλαμπίδη. Το θέμα είναι ευρύτατο και δεν θα μπορούσε να καλυφθεί παρά μόνο με συνολική αναφορά στη θέση του Μύθου και της Ιστορίας στο έργο του ποιητή.

Μαζί με τις ευχές για Καλή Ανάσταση, οι “Λωτοφάγοι” σας χαρίζουν, όπως και τα Χριστούγεννα, μια ανθολογία που περιέχει μερικά από τα καλύτερα ελληνικά ποιήματα για το Πάσχα. Την υποκειμενική μου προτίμηση δεν θα την κρύψω: το απλοϊκό μα γνήσιο “Μοιρολόι της Παναγιάς”, η λαμπρή “Ημέρα της Λαμπρής” του Σολωμού, οι τρεις ύμνοι του Σικελιανού και το “Τραγούδι του Σταυρού” του Παλαμά, και τέλος η πικρή, μεταφορική “Μεγάλη Παρασκευή” του Κυριάκου Χαραλαμπίδη, νομίζω, ξεχωρίζουν. Χρόνια Πολλά! Δημοτικό, «Μοιρολόι της Παναγιάς»

Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη συνιστά, κωμικώ τω τρόπω πάντοτε, θεατρική (αυτο)κριτική των πατριαρχικών δομών εξουσίας. Παρόλα αυτά το Αρσενικό στο έργο αυτό δεν αποτελεί μονολιθική κατηγορία (δηλ. δεν αντιμετωπίζονται όλοι οι άνδρες με τον ίδιο τρόπο). Η Λυσιστράτη παρουσιάζει τρεις τουλάχιστον τύπους ανδρών: (α) τον Πρόβουλο, ο οποίος συμβολίζει την αυταρχική πατριαρχική εξουσία·

Στην Έξοδο της Ηλέκτρας, ο Ορέστης, υπό τις ανηλεείς παροτρύνσεις της Ηλέκτρας («Τελείωνε, σκότωσέ τον, κι αφού το κάνεις ρίξε τον στους μόνους νεκροθάφτες που θα του άξιζε ποτέ να βρει, μακριά απ᾽ τα μάτια μας· γιατί κάτι τέτοιο μόνο θα μπορούσε να με ανακουφίσει από τις συμφορές μου», 1487-90), διατάσσει τον Αίγισθο να τον ακολουθήσει μέσα στον οίκο, όπου θα πεθάνει σφαγμένος κι αυτός από το χέρι του τιμωρού γιου του Αγαμέμνονα. Αίγισθος και Ηλέκτρα (Εθνικό Θέατρο, 2005) Ως συνήθως, ο Σοφοκλής εδώ παίζει με τις συμβάσεις του είδους του. Ο Ορέστης οδηγεί τον Αίγισθο στο εσωτερικό του παλατιού. Τυπικά μιλώντας δεν υπάρχει λόγος να το κάνει αυτό: γιατί δεν τον σκοτώνει επί τόπου;

Το θέμα της ελευθερίας κυριαρχεί στην Εκάβη του Ευριπίδη, τόσο σε ένα εξωτερικό, κοινωνικό επίπεδο, εφόσον το έργο παρουσιάζει την αποκλίνουσα μοίρα των ελεύθερων και των δούλων, των νικητών και των ηττημένων του πολέμου, όσο και σε ένα επίπεδο εσώτερο, ψυχολογικό, εφόσον η πλοκή εξερευνά τρεις τουλάχιστον διαφορετικές μορφές αντίδρασης (της Εκάβης, της Πολυξένης και του Αγαμέμνονα) στην πιο ακαταμάχητη μορφή ανελευθερίας, τη στερρὰν ἀνάγκην, που καθορίζει το πλαίσιο ενεργείας των ανθρώπων, αλλά — και εδώ έγκειται η ουσία — δεν μπορεί να υπαγορεύσει απόλυτα τις επιλογές τους· δεν μπορεί, με άλλα λόγια, να τους στερήσει πλήρως το δικαίωμα της επιλογής. Και η ποιότητα των ανθρώπων καθορίζεται πάντοτε από αυτή την επιλογή. Η ελευθερία και η έλλειψή της, ειδικά από τη στιγμή που η έλλειψη αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας δραματικής μεταβολῆς ἐς τὸ ἐναντίον, είναι κατεξοχήν τραγικό θέμα. Στην Εκάβη η τραγικότητα επιτείνεται από το γεγονός ότι στο έργο δεσπόζει η μοίρα όχι απλώς των ηττημένων του πολέμου, αλλά των γυναικών της Τρωάδας.