Πίσω από τις λέξεις…
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό στα πλαίσια των τελευταίων επισημάνσεων πριν την έναρξη των πανελληνίων εξετάσεων να τονιστεί η βαρύνουσα σημασία της λέξης σε κειμενικό πλαίσιο και ο τρόπος με τον οποίο συμβάλλει στην ολοκληρωμένη απάντηση του μαθητή σε ερωτήματα του ζητουμένου Β. Δεν πρέπει να παραβλέπεται από τους μαθητές η λέξη, ως οντότητα όχι μόνο δομική, αλλά ιδεολογική και κοινωνική και αυτό είναι αναγκαίο προαπαιτούμενο όχι μόνο για την κατανόηση του κειμένου, αλλά και για την ασφαλή επεξεργασία του.
Το κείμενο, το οποιαδήποτε κείμενο προς επεξεργασία, δε συνιστά ένα στατικό προϊόν, αλλά έχει μια δυναμική, η οποία εν πολλοίς οφείλεται τόσο στα βασικά σημαινόμενα των λέξεων, όσο και στις ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις που αυτές αποκτούν στα διαφορετικά περιβάλλοντα στα οποία εντάσσονται. Είναι απαραίτητο να αποσαφηνιστεί από το διδάσκοντα ότι συνιστά αναγκαιότητα η κατάδυση από το μαθητή στις εσχατιές της σημασίας των λέξεων προκειμένου να ερμηνευτεί η λειτουργία των εκφραστικών μέσων και να αποσαφηνιστεί η πρόθεση του γράφοντος.
Στο πλαίσιο αυτό και μέσα από το τρίπτυχο εντοπισμός εκφραστικού μέσου – νοηματική προσέγγιση- λειτουργία επιτυγχάνεται μία γόνιμη διάδραση με το κείμενο, ώστε να επιτευχθεί ένας συγκεκριμένος βαθμός επιτυχούς επικοινωνίας με τον γράφοντα και μία όσο το δυνατόν επαρκή κοινωνία των μηνυμάτων του κειμένου. Και αυτό γιατί ποτέ δεν μπορούμε, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλονται, να αποκωδικοποιήσουμε ένα κείμενο στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Τα κείμενα είναι μια δοκιμή και μια δοκιμή είναι και η επεξεργασία τους, γι’ αυτό και ο μαθητής δεν πρέπει επ’ ουδενί να αισθάνεται ότι υστερεί σε δεξιότητες. Όσο νωρίτερα επέλθει η εξοικείωση του μαθητή με τη λέξη και το σημασιολογικό της φορτίο, τόσο πιο επιτυχής θα είναι και η αποκωδικοποίηση των μυστικών του κειμένου.
Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια έχει επέλθει ένας μαρασμός πνευματικός που άπτεται ως επί το πλείστον των «μεταρρυθμιστικών» εκπαιδευτικών αλλαγών, οι οποίες δεν αφήνουν το περιθώριο στο μαθητή να «ξεδιπλώσει» τη σκέψη του και να εκφραστεί. Οι συνέπειες τραγικές τόσο στη σκέψη όσο και στην έκφραση. Η έμφαση στις μορφοσυντακτικές δομές, η ατελείωτη ύλη και τα βραχεία περιθώρια διεκπεραίωσής της σε συνδυασμό με τις ειδικές ορολογίες, τη λεγόμενη μεταγλώσσα, που παρεισέφρησαν στις κειμενικές προσεγγίσεις καθιστώντας τα κείμενα δυσπρόσιτες περιοχές για τους μαθητές, επέτειναν τη σύγχυση και υπέθαλψαν την άμβλυνση του ενδιαφέροντος των μαθητών για το μάθημα της Γλώσσας. Ιδέες, συναισθήματα, κοινωνικές αντιλήψεις, ενσαρκώνονται μέσα από τις λέξεις ευοδώνοντας το γραμματισμό, ο οποίος στην εποχή μας αποκτά και την ψηφιακή διάσταση. Όμως πώς μπορούμε να μιλάμε για γνωστική προσέγγιση όταν απουσιάζει η κατανόηση; Όταν η λέξη είναι απλά ένα σύμβολο στο χαρτί ή στην οθόνη του υπολογιστή;
Ο Ζαν – Πωλ Σάρτρ δημοσίευσε το 1964 το έργο του με τίτλο «Λέξεις» στο οποίο αφηγείται την παιδική του ηλικία και εξηγεί πώς μέσα από τις λέξεις και την ανάγνωση ανακάλυψε την ύπαρξη, το τρόπο με τον οποίο το ατομικό επηρεάζει το καθολικό. Εδώ ακριβώς επιβάλλεται να σταθούμε . Πέρα από την οποιαδήποτε κανονιστική αρχή της γλώσσας, οι λέξεις αυτές καθεαυτές περιγράφουν, εκφράζουν , επικοινωνούν. Κοντολογίς, «μιλούν» με τρόπο που πρέπει να εξηγηθεί στο μαθητή, ώστε να αποφευχθεί η τυποποιημένη απάντηση που τις περισσότερες φορές οδηγεί σε ολισθήματα ανεπανόρθωτα. Η αλληλεπίδραση των λέξεων στα πλαίσια του κειμένου ορίζει και την αξία τους και αυτή η αξία ορίζει το νόημα που καλείται να αποκωδικοποιήσει ο μαθητής. Να ανακαλύψει την υπαρξιακή δύναμη της λέξης αλλά και ταυτόχρονα να τοποθετήσει τη δική του ύπαρξη απέναντί της. Ο διδάσκων οφείλει να παρουσιάσει τη λέξη ως πρόκληση, ώστε ο μαθητής να ανταποκριθεί σε αυτό το σαγηνευτικό παιχνίδι των λέξεων με προθυμία. Είναι και η αποκάλυψη της προκλητικότητας των λέξεων μέσα στις πολλαπλές στρατηγικές που καλούνται να επιστρατεύσουν οι εκπαιδευτικοί προκειμένου να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του μαθητή. Οι λέξεις σχεδιάζουν και αυτοσχεδιάζουν και το παιχνίδι γίνεται συναρπαστικό.
Οι λέξεις λοιπόν έχουν τη δική τους ιστορία .. Γι΄ αυτό και η προσεκτική ανάγνωση και κατανόηση του κειμένου είναι προάγγελος επιτυχίας. Είναι σημαντικό αυτό το πρώτο βήμα να δουλευτεί εξ απαλών ονύχων και αρκετά , ώστε όταν οι μαθητές βρεθούν ενώπιος ενωπίω με το κείμενο να το αντιμετωπίσουν ως φίλο και όχι ως εχθρό, ως αντίπαλο. Και να ξεκινήσουν μια ωραία συζήτηση μαζί του. Ας αναλογιστούν τις λέξεις ως τα πιόνια σε ένα σκάκι του οποίου οι κανόνες και η πορεία δεν επηρεάζονται από το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένα τα πιόνια, αλλά από την «ενσάρκωση» αυτών σε μονάδες έκφρασης που λειτουργούν με κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση. Αν μη τι άλλο πρόκειται για μια πολύ ευχάριστη μεν, χρονοβόρα δε διαδικασία που αντίκειται στο πνεύμα των σχολικών προγραμμάτων.
Ας έχουν κατά νου οι μαθητές αυτή την τελευταία συμβουλή. Και όχι μόνο οι φετινοί υποψήφιοι των πανελληνίων εξετάσεων. Και ας προσπαθήσουν για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με συντροφιά τι άλλο; Την πίστη στις δυνάμεις τους και … στη δύναμη της λέξης.
