Ιστορία Β´ Λυκείου: Επαναληπτικές ασκήσεις από την Τράπεζα Θεμάτων (Κεφάλαιο 2ο)

Ιστορία Β´ Λυκείου: Επαναληπτικές ασκήσεις από την Τράπεζα Θεμάτων (Κεφάλαιο 2ο)

ΘΕΜΑ 1^ο

Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη «σωστό» ή «λάθος» δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση:

1. Στο σύστημα της τριζωνικής καλλιέργειας καλλιεργούνταν τρία διαφορετικά είδη προϊόντων διαφορετικά κάθε χρόνο.
2. Ο νερόμυλος αποτέλεσε την κύρια πηγή ενέργειας των πόλεων στην Ευρώπη κατά τον 11ο αιώνα.
3. Ο Σλάβος ηγεμόνας Ραστισλάβος ζήτησε από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μιχαήλ Γ’ να εκχριστιανίσει τους Σλάβους της Μοραβίας.
4. Ο Μεθόδιος επινόησε το γλαγολιτικό αλφάβητο.
5. Το πρώτο Σχίσμα των δύο εκκλησιών συνέβη τον 9ο αι. μ.Χ.
6. Η ευρωπαϊκή μεσαιωνική κοινωνία αποκαλείται φεουδαρχική.
7. Το σύστημα της φεουδαρχίας αναπτύχθηκε στη διάρκεια του 8ου αιώνα, μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Μεροβιγγείων.
8. Το 1054 έγινε το Πρώτο Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών.
9. Η κοσμοϊστορική σημασία του οριστικού Σχίσματος μεταξύ των δύο Εκκλησιών έγινε αντιληπτή αργότερα, ενώ οι σύγχρονοι δεν έδωσαν προσοχή στο γεγονός.
10. Το μεγαλύτερο πλήγμα για τους δυνατούς αποτέλεσε το αλληλέγγυον.
11. Η έριδα, η οποία οδήγησε στο Σχίσμα των δύο Εκκλησιών, ξεκίνησε κυρίως από το δόγμα της Ρωμαϊκής Εκκλησίας περί εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος και από τον Υιό.
12. Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας ανέλαβε, έναντι αμοιβής, να μεταφέρει με τον στόλο της στην Ανατολή και να εφοδιάζει με τρόφιμα τους Σταυροφόρους επί ένα έτος.
13. Σταθμό στη διαμόρφωση του φεουδαρχικού συστήματος αποτέλεσαν οι μεταρρυθμίσεις των διαδόχων του Καρλομάγνου.
14. Ο Κάρολος Μαρτέλος καθιέρωσε τον θεσμό των βασιλικών απεσταλμένων.
15. Οι Σλάβοι οφείλουν τις απαρχές της εθνικής τους φιλολογίας στους ιεραποστόλους Κύριλλο και Μεθόδιο.
16. Οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των δυτικών επαρχιών της αυτοκρατορίας αποτέλεσαν την ιδεολογική βάση της εικονομαχίας.
17. Ο Ραστισλάβος επινόησε το λεγόμενο γλαγολιτικό αλφάβητο.
18. Οι βασιλικοί ανήκουν στην ανώτερη αριστοκρατία του Βυζαντίου τον 10ο αιώνα.
19. Η Επαναγωγή αποτελεί εγχειρίδιο με διατάξεις Δημόσιου και Αστικού Δικαίου.
20. Το δόγμα ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό (filioque ) τελικά απορρίφθηκε από τη Σύνοδο του 867.
21. Ο Κάρολος Μαρτέλος υπήρξε ο ιδρυτής της δυναστείας των Μεροβιγγείων.
22. Στο βυζαντινό χωρίον (κοινότητα) δεσπόζει ο ιερέας με το αδιαμφισβήτητο ηθικό κύρος του.
23. Τον 9ο αι. ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος ανέπτυξαν ιεραποστολική δράση στο νεοσύστατο Ρωσικό κράτος.
24. Η σημασία του Σχίσματος των δύο Εκκλησιών έγινε αντιληπτή αργότερα, μετά από τέσσερις αιώνες.
25. Για το Βυζάντιο ο εκχριστιανισμός άλλων λαών αποτελούσε ισχυρότατο μέσο για τη διασφάλιση των συνόρων του και για την προώθηση της διεθνούς ακτινοβολίας του.
26. Ο ηγεμόνας των Μοραβών Ραστισλάβος βαφτίστηκε χριστιανός και έλαβε το όνομα Μιχαήλ. 
27. Κύρια αιτία του Σχίσματος των δύο Εκκλησιών (1054) ήταν η διεκδίκηση, εκ μέρους της Ρώμης, της πρωτοκαθεδρίας στον χριστιανικό κόσμο.

 

 

 

 

Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις παρακάτω ερωτήσεις:

1. Ιδεολογική βάση του κινήματος της εικονομαχίας ήταν:

α. οι θρησκευτικές απόψεις της Εκκλησίας της Ρώμης

β. οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 

γ. οι αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων

δ. ένας σεισμός μεταξύ Θήρας και Θηρασίας

 

2. Τον 9ο αιώνα εξελίχθηκαν στα κράτη της Σερβίας και της Κροατίας οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν:

α. βορειοδυτικά της Χερσονήσου του Αίμου

β. δυτικά της Χερσονήσου του Αίμου

γ. νότια της Χερσονήσου του Αίμου

δ. βορειοδυτικά της Ρωσίας

 

3. Η δυναμικότερη τάξη της μεσοβυζαντινής κοινωνίας ήταν:

α. οι μεγάλοι γαιοκτήμονες

β. οι στρατιωτικοί

γ. οι ελεύθεροι αγρότες

δ. οι έμποροι

 

4. Το αλληλέγγυον ήταν νόμος που υποχρέωνε:

α. τους εύπορους γείτονες να καταβάλλουν τους φόρους των φτωχών αγροτών της κοινότητας

β. τους εύπορους γείτονες να προσφέρουν οικονομική βοήθεια στους φτωχούς αγρότες της κοινότητας

γ. τους αυτοκράτορες να απαλλάσσουν τους φτωχούς αγρότες από τους φόρους

δ. τους δυνατούς να παραχωρούν κλήρο γης στους ακτήμονες της κοινότητας

 

5. Στο πλαίσιο της τελετής της περιβολής, οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες:

α. παραχωρούσαν στους υποτελείς τους εκτάσεις γης χωρίς αντάλλαγμα

β. υπόσχονταν να παρέχουν στους υποτελείς τους κάθε είδους βοήθεια

γ. παραχωρούσαν στους υποτελείς τους εκτάσεις γης, για τις οποίες απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες

δ. παραχωρούσαν στους υποτελείς τους στρατιωτική προστασία σε αντάλλαγμα εκτάσεων γης που λάμβαναν από αυτούς

 

6. Στην κοινωνική πυραμίδα του φεουδαρχικού συστήματος, οι πάροικοι:

α. αποτελούσαν τη μειονότητα των αγροτών και απολάμβαναν περιορισμένη ελευθερία

β. δεν μπορούσαν να νυμφευθούν χωρίς την άδεια του φεουδάρχη

γ. αποτελούσαν την πλειονότητα των αγροτών και απολάμβαναν αυξημένη ελευθερία

δ. μπορούσαν να νυμφευθούν χωρίς την άδεια του φεουδάρχη

 

7. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ εμπιστεύτηκε το έργο του εκχριστιανισμού των Σλάβων στον ιερομόναχο Κωνσταντίνο-Κύριλλο, επειδή:

α. ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος γνώριζε προσωπικά το Σλάβο ηγεμόνα Ραστισλάβο

β. ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος είχε αδελφό τον ιερομόναχο Μεθόδιο

γ. ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος γνώριζε τη σλαβονική γλώσσα

δ. το ζήτησε ο Πατριάρχης Φώτιος

 

8. Στο Πρώτο Σχίσμα πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραμάτισε ο:

α. πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος

β. πατριάρχης Φώτιος

γ. πάπας Ουρβανός Β΄

δ. πάπας Ιννοκέντιος Γ΄

 

 

 

Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: Επαναγωγή, γλαγολιτικό αλφάβητο, τελετή της περιβολής, Πρόχειρος Νόμος, φέουδο, δυνατοί, βασιλικοί, Βασιλικά (στη νομοθεσία), αλληλέγγυον

 

 

 

ΘΕΜΑ 2o

 

1. Πώς πραγματοποιήθηκε ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων από το Βυζάντιο;

Κεφάλαιο 2, 1. Προοίμιο της ακμής του Βυζαντινού Κράτους (843-867), α. Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων, «[…] Στο ζήτημα του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων…Μιχαήλ […]».

 

 

4. Μέσα σε ποιες συνθήκες πραγματοποιήθηκε η αποστολή ιεραποστόλων από το Βυζάντιο στη Μοραβία και ποια ήταν τα αποτελέσματά της;

Κεφάλαιο 2, 1. Προοίμιο της ακμής του Βυζαντινού κράτους (843-867), α. Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων «[…] Επακολούθησε το 863 … στους δύο αυτούς ιεραποστόλους […]».

 

 

5. Ποια ήταν τα αίτια του Σχίσματος του 1054;

Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών, «[…] Η έριδα, η οποία οδήγησε στο Σχίσμα… με αμοιβαίους αφορισμούς. […]».

 

 

6. Να παρουσιάσετε τη δομή της φεουδαρχικής κοινωνίας.

Κεφάλαιο 2, 7. Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη. Το σύστημα της φεουδαρχίας, α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη, «[…] Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας… ως κινητά αντικείμενα. […]».

 

 

7. Ποιες ήταν οι σχέσεις του Βυζαντίου με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις τον 10ο αιώνα και ποιες οι συνέπειες;

Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις, «[…] Στη διάρκεια του … της αυτοκρατορίας […]»

 

 

8. Για ποιους λόγους οι Μακεδόνες αυτοκράτορες στράφηκαν εναντίον των δυνατών και τι προέβλεπε το αλληλέγγυον;

Κεφάλαιο 2, 3. Κοινωνία, γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών, «[…] Οι μικροκαλλιεργητές, υπερφορτωμένοι…της κοινότητας […]».

 

 

9. Ποιες πρωτοβουλίες ανέλαβε το Βυζάντιο στο ζήτημα του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων και ποια ήταν τα αποτελέσματά τους;

Κεφάλαιο 2, 1. Προοίμιο της ακμής του Βυζαντινού Κράτους (843-867), α. Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων, « […] Στο ζήτημα του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων…και έλαβε το όνομα Μιχαήλ […]».

 

10. Να περιγράψετε τον τρόπο με τον οποίο έδρασαν οι Βυζαντινοί στο θέμα του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων.

Κεφάλαιο 2, 1. Προοίμιο της ακμής του Βυζαντινού Κράτους (843-867), α. Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων, «[…] Στο ζήτημα του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων το πατριαρχείο…με ανάδοχο τον αυτοκράτορα και έλαβε το όνομα Μιχαήλ […]»

 

 

11. Ποια ήταν η κύρια αιτία του Σχίσματος των δύο Εκκλησιών (1054) και ποια πρόσωπα και με ποιες ενέργειες ευθύνονται γι’ αυτό;

Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών «[…] Κύρια αιτία…αφορισμούς. […]»

 

12. Ποια πολιτική ακολούθησε το Βυζάντιο έναντι των Βενετών από τον 10ο αιώνα και κυρίως ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ και ποια τα αποτελέσματά της;

Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις, «[…] Στη διάρκεια…της αυτοκρατορίας. […]»

 

13. Πώς συνέβαλαν οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου στη διαμόρφωση του συστήματος της φεουδαρχίας;

Κεφάλαιο 2, 7. Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη. Το σύστημα της φεουδαρχίας, β. Η επικράτηση του συστήματος της φεουδαρχίας, «[…] Σταθμό στη διαμόρφωση…στο κράτος του Καρόλου. […]»

 

 

14. Πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις του Βυζαντίου με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις στη διάρκεια του 10ου αιώνα ;

Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις, «[…] Στη διάρκεια του 10ου αι. αναπτύχθηκαν…για τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας […]».

 

15. Να παρουσιάσετε τους τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποιούσε το Βυζαντινό κράτος στην άσκηση της διπλωματίας.

Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, α. Η βυζαντινή διπλωματία, […]

Για να στηρίξει… ο εκχριστιανισμός άλλων λαών . […].

 

 

16. Πώς διαμορφώνεται η ανώτερη τάξη στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία από τα τέλη του 10ου αιώνα;

Κεφάλαιο 2, 3. Κοινωνία, α. Η ανώτερη αριςτοκρατία, «[…] Από τα τέλη του 10ου αι., η αριστοκρατία … προστασία τους […]».

 

17. Μετά τις μεταβολές που εκδηλώθηκαν στην εξέλιξη της αγροτικής κοινότητας τον 8ο αιώνα, ποια επίπτωση είχε η αλληλεγγύη των μελών της και πώς έδρασαν οι Μακεδόνες αυτοκράτορες κατά των δυνατών;

Κεφάλαιο 2, 3. Κοινωνία, γ. Η κοινωνία του χωριοφ και η πάλη κατά των δυνατών, «[…]Ο φόρος των γεωργών που εγκατέλειπαν … των φτωχών αγροτών της κοινότητας[…]».

 

 

18. Να παρουσιάσετε την εξέλιξη των σχέσεων του Βυζαντίου με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις κατά το 10ο αι. και τις συνέπειες που είχε στα συμφέροντα της αυτοκρατορίας. 

Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις, «[…] Στη διάρκεια του 10ου αι. αναπτύχθηκαν…για τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας […]».

 

 

19. Να αναφερθείτε στα επιμέρους θεολογικά/δογματικά ζητήματα, στα οποία διαφώνησαν μεταξύ τους οι Εκκλησίες της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης και να προσδιορίσετε τη βασική αιτία που οδήγησε στο Σχίσμα του 1054.

Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Το σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών, «[…] Η έριδα, η οποία οδήγησε στο Σχίσμα … δεν μπορούσε να αποδεχθεί η Κωνσταντινούπολη. […]».

 

 

20. Ποιες ήταν οι αιτίες που συνέβαλαν στην επικράτηση του συστήματος της φεουδαρχίας στη Δύση τον 8ο αιώνα;

Κεφάλαιο 2,7. Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη. Το σύστημα της Φεουδαρχίας, β. Η επικράτηση του συστήματος της φεουδαρχίας. «[…]Το σύστημα της φεουδαρχίας…το φεουδαρχικό σύστημα γενικεύτηκε[…]».

 

  

 

ΘΕΜΑ 3^ο

1. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α. Ποιοι παράγοντες επιβάρυναν οικονομικά τους αγρότες-στρατιώτες της βυζαντινής αυτοκρατορίας;                                                                                                      

β. Ποια οφέλη αποκόμιζε το Βυζαντινό κράτος από τους αγρότες-στρατιώτες;      

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο πλούτος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στους αγρότες. […] Οι αγρότες ήταν οι κύριοι φοροδότες του κράτους και οι προστάτες των συνόρων του […]. Καθώς η φορολογία ήταν κυρίως σε χρήμα, η σοβαρή έλλειψη νομισμάτων ανάγκαζε συχνά τους αγρότες να καταφεύγουν σε τοκογλύφους. Οι φοροσυλλέκτες και οι κατ’ επάγγελμα δανειστές έγιναν έτσι τα πιο μισητά πρόσωπα στο λαό. Εξάλλου, πολλοί αγρότες παρείχαν στην αυτοκρατορία και τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες[…] καθώς τον κύριο όγκο του πολυάριθμου βυζαντινού στρατού τον αποτελούσαν οι λεγόμενοι στρατιώται που καθήκον τους ήταν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε περιόδους στρατιωτικών εκστρατειών ή εχθρικών εισβολών, αναλαμβάνοντας οι ίδιοι να προμηθεύονται τα απαραίτητα όπλα και άλογα. Σε περιόδους ειρήνης, ωστόσο, οι ίδιοι αυτοί άνδρες καλλιεργούσαν τους αγρούς και τα αμπέλια τους. Καθώς η ιδιοκτησία τους δεν ήταν αισθητά μεγαλύτερη από εκείνη ενός απλού αγρότη, τα βάρη που επωμίζονταν γίνονταν δυσβάστακτα.

 

Kazhdan, A.P. & Epstein, A.W., Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11^ο και 12^ο αιώνα, (μτφρ. Α. Παππάς), ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997, σ. 34-35.

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση του κειμένου, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «Καθώς η φορολογία ήταν κυρίως σε χρήμα, η σοβαρή έλλειψη νομισμάτων ανάγκαζε συχνά τους αγρότες να καταφεύγουν σε τοκογλύφους».
• «[…]καθήκον τους ήταν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε περιόδους στρατιωτικών εκστρατειών ή εχθρικών εισβολών, αναλαμβάνοντας οι ίδιοι να προμηθεύονται τα απαραίτητα όπλα και άλογα».
• «Σε περιόδους ειρήνης, ωστόσο, οι ίδιοι αυτοί άνδρες καλλιεργούσαν τους αγρούς και τα αμπέλια τους. Καθώς η ιδιοκτησία τους δεν ήταν αισθητά μεγαλύτερη από εκείνη ενός απλού αγρότη, τα βάρη που επωμίζονταν γίνονταν δυσβάστακτα».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [2.3. Κοινωνία, α. Η ανώτερη αριστοκρατία και γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών] μπορούν να αξιοποιηθούν οι αναφορές:

• «Οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος υφίστανται την ασφυκτική πίεση των μεγάλων ».
• «Οι μικροκαλλιεργητές, υπερφορτωμένοι από φόρους, προτιμούν να παραχωρήσουν

μια οδυνηρή ελευθερία».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να εξηγεί τα δυσβάστακτα βάρη που επωμίζονταν οι αγρότες- στρατιώτες παρά τις σημαντικές υπηρεσίες που προσέφεραν.

3.β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση του κειμένου, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «Ο πλούτος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στους αγρότες».
• «Οι αγρότες ήταν οι κύριοι φοροδότες του κράτους και οι προστάτες των συνόρων του».
• «[…] πολλοί αγρότες παρείχαν στην αυτοκρατορία και τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες».
• «Τον κύριο όγκο του πολυάριθμου βυζαντινού στρατού τον αποτελούσαν οι λεγόμενοι στρατιώται που καθήκον τους ήταν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε περιόδους στρατιωτικών εκστρατειών ή εχθρικών εισβολών».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [2.3. Κοινωνία, α. Η ανώτερη αριστοκρατία και γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών και 1.2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641), β. Εσωτερική αναδιοργάνωση] μπορεί να γίνει σύνδεση με τις αντίστοιχες αναφορές:

• «Τον κορμό του πληθυσμού αποτελούν οι ελεύθεροι μικροϊδιοκτήτες[…]»
• «Ο φόρος των γεωργών […]»
• «Οι στρατιώτες[…] υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία[…]».

Οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αναδείξουν το διπλό όφελος που αποκόμιζε το Βυζαντινό κράτος από τους αγρότες-στρατιώτες (είσπραξη φόρων και άμυνα).

 

 

 

2. Τα παρακάτω κείμενα αναφέρονται στις σχέσεις του Βυζαντίου με άλλους λαούς και σε επιμέρους μορφές άσκησης της βυζαντινής διπλωματίας. Αντλώντας τις κατάλληλες πληροφορίες από το κάθε κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε τεκμηριωμένα στα εξής:

α. Σε τι είδους προνόμια αναφέρεται το πρώτο παράθεμα, σε ποιους παραχωρούνται και από ποιον; Για ποια μορφή άσκησης της βυζαντινής διπλωματίας πρόκειται;  

β. Ποιοι τρόποι διπλωματίας αναφέρονται στο δεύτερο παράθεμα και ποια είναι τα επιδιωκόμενα οφέλη από τη συγκεκριμένη επιλογή ως προς την άσκηση της βυζαντινής διπλωματικής πολιτικής;                                                                             

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Επιπροσθέτως παραχωρούμε στους Βενετούς τα εργαστήρια μαζί με τους επάνω ορόφους που βρίσκονται στη συνοικία του Περάματος (σημείο επιβίβασης για τη συνοικία του Γαλατά), που εκτείνεται από την Εβραϊκή Πύλη ως την Πύλη της Βίγλας, όπου ζουν Βενετοί και Έλληνες[…]. Δίνεται επίσης στους Βενετούς το δικαίωμα να κάνουν εμπόριο με κάθε λογής εμπορεύματα σ’ όλα τα μέρη της Ρωμανίας […] την ίδια την Κωνσταντινούπολη και γενικά όλα τα μέρη που είναι κάτω από την εξουσία της ευσεβούς και ελεήμονος Εξοχότητάς μας, χωρίς να πληρώνουν εντελώς τίποτε για τις δραστηριότητές τους […]. Σε όλους αυτούς τους τόπους η αυτοκρατορική μου εξουσία τους δίνει το δικαίωμα να μη δέχονται οποιοδήποτε έλεγχο.

 

Tafel G. L. Fr.  – Thomas G. M., Urkunden zur alteren Handels- und Staatsgeschichte der Republik Venedig mit besonderer Beziehung auf Byzanz und die Levante vom 9. bis zum Ausgang des 15. Jh.s, Α’ Μέρος, Βιέννη 1856 (ανατύπωση ‘Αμστερνταμ 1964), σ. 51-53. (διασκευή)

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Ο Βλαδίμηρος[1] έστειλε τότε απεσταλμένους […] στους αυτοκράτορες Βασίλειο και Κωνσταντίνο με το ακόλουθο μήνυμα: «Κοιτάξτε, πήρα την περίφημη πόλη σας. Πληροφορούμαι όμως ότι έχετε μια ανύπαντρη αδελφή. Αν δεν μου τη δώσετε για γυναίκα, θα κάνω στην Κωνσταντινούπολη ό,τι έκανα και σ’ αυτή εδώ την πόλη». Όταν οι δύο αυτοκράτορες άκουσαν το μήνυμα, κυριεύτηκαν από θλίψη και έστειλαν πρεσβεία με το ακόλουθο μήνυμα: «Δεν ταιριάζει στους Χριστιανούς να παντρεύουν τις κόρες τους με εθνικούς. Αν βαπτιστείς, θα εξασφαλίσεις αυτό το πλεονέκτημα, θα δεχτείς τη Βασιλεία των Ουρανών και θα έχεις κοινή με εμάς πίστη». […] Ο Βλαδίμηρος συμφώνησε να βαπτιστεί. Ο επίσκοπος Χερσώνας βάπτισε τον Βλαδίμηρο, αφού τον κατήχησε στο Χριστιανισμό.

 

Λαυρεντιανό Χρονικό, γερμ. μετ. Bujnoch Jo. (Slavische Geschichtsschreiber 1), Γκρατς-Βιέννη-Κολονία 1958, 143-145.(διασκευή)

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική

μελέτη του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Α), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

Ως προς το πρώτο και δεύτερο σκέλος του ερωτήματος (τι είδους προνόμια/ σε ποιους παραχωρούνται):

• «παραχωρούμε στους Βενετούς τα εργαστήρια μαζί με τους επάνω ορόφους που βρίσκονται στη συνοικία του Περάματος (σημείο επιβίβασης για τη συνοικία του Γαλατά), που εκτείνεται από την Εβραϊκή Πύλη ως την Πύλη της Βίγλας, όπου ζουν Βενετοί και Έλληνες»
• «Δίνεται επίσης στους Βενετούς το δικαίωμα να κάνουν εμπόριο με κάθε λογής εμπορεύματα σ’ όλα τα μέρη της Ρωμανίας,[…] την ίδια Κωνσταντινούπολη[…]»
• «[…] χωρίς να πληρώνουν εντελώς τίποτε για τις δραστηριότητές τους».
• «[…]δικαίωμα να μη δέχονται οποιοδήποτε έλεγχο».

Ως προς το τρίτο σκέλος του ερωτήματος (από ποιον παραχωρούνται):

• «[…]και γενικά όλα τα μέρη που είναι κάτω από την εξουσία της ευσεβούς και ελεήμονος Εξοχότητάς μας[…]»
• «Σε όλους αυτούς τους τόπους η αυτοκρατορική μου εξουσία τους δίνει το δικαίωμα[…]».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, α. Η Βυζαντινή διπλωματία και ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις], μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Η βυζαντινή διπλωματία… χρησιμοποιούσε ένα ευρύτατο φάσμα από τρόπους και μέσα για να επιτύχει τους σκοπούς της[…]. Τέτοια μέσα ήταν […]η σύναψη […]εμπορικών συνθηκών.»
• «[…] Στη διάρκεια του 10ου αιώνα … στενότερες οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο.[…]».
• «[…] για να ανταμείψει τους Βενετούς… συνήψε μαζί τους μια ευνοϊκή εμπορική

συνθήκη… ιδιαίτερα το βενετικό εμπορικό κεφάλαιο».

Οι μαθητές/-τριες, αξιοποιώντας τις κατάλληλες πληροφορίες από το ΚΕΙΜΕΝΟ Α αναμένεται να εστιάσουν στο είδος των προνομίων που παραχωρούνται στους Βενετούς: παροχή

ελεύθερης επαγγελματικής δραστηριοποίησης (εργαστήρια) σε καίρια σημεία της Πόλης που σχετίζονται με την ανάπτυξη του εμπορίου (συνοικία Γαλατά), ανάπτυξη ελεύθερης εμπορικής δραστηριότητας σε όλο το εύρος της αυτοκρατορίας, φορολογική ατέλεια, απαλλαγή από κάθε είδους έλεγχο> πολιτική παραχώρησης προνομίων που ευνοεί το βενετικό εμπορικό κεφάλαιο. Τα προνόμια αυτά παραχωρούνται απευθείας από τον ίδιο τον αυτοκράτορα και ως εκ τούτου επικυρώνονται από την αυτοκρατορική εξουσία.

Πρόκειται για σύναψη εμπορικής συνθήκης, η οποία συνιστά τρόπο άσκησης της βυζαντινής διπλωματίας.

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική μελέτη του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Β), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «[…]έστειλαν πρεσβεία με το ακόλουθο μήνυμα… «Δεν ταιριάζει στους Χριστιανούς να παντρεύουν τις κόρες τους με εθνικούς. Αν βαπτιστείς, θα εξασφαλίσεις αυτό το πλεονέκτημα, θα δεχτείς τη Βασιλεία των Ουρανών και θα έχεις κοινή με εμάς πίστη»
• «Ο επίσκοπος Χερσώνας βάπτισε τον Βλαδίμηρο, αφού τον κατήχησε στο Χριστιανισμό» Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, α. Η βυζαντινή διπλωματία], μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:
• «Η βυζαντινή διπλωματία… χρησιμοποιούσε ένα ευρύτατο φάσμα από τρόπους και μέσα για να επιτύχει τους σκοπούς της[…]. Τέτοια μέσα ήταν […] η σύναψη συμμαχιών (που βασίζονταν συχνά σε επιγαμίες) […]και το σπουδαιότερο, ο εκχριστιανισμός άλλων λαών».

Οι μαθητές/-τριες αξιοποιώντας τις κατάλληλες πληροφορίες από το ΚΕΙΜΕΝΟ Β αναμένεται να αναφερθούν στα δύο μέσα διπλωματίας που κατέφυγε το Βυζαντινό κράτος στην περίπτωση του Ρώσου ηγεμόνα Βλαδίμηρου: α) σύναψη συμμαχίας μέσω επιγαμίας και β) εκχριστιανισμός.

Ως προς τα επιδιωκόμενα οφέλη από την επιλογή της συγκεκριμένης διπλωματικής πολιτικής (συνδυασμός δύο μέσων), οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αναφερθούν στη στόχευση (των δύο αυτοκρατόρων) για κατοχύρωση της ασφάλειας και ενίσχυση της διεθνούς δύναμης του

Βυζαντινού κράτους (επιδιωκόμενα οφέλη). Εν προκειμένω: αποσόβηση της απειλής που διατυπώνεται εκ μέρους του Ρώσου ηγεμόνα με τη μετατροπή του εχθρού σε φίλο και σύμμαχο μέσω της δημιουργίας συγγενικού και ιδεολογικού/θρησκευτικού δεσμού μεταξύ των δύο πλευρών («Αν βαπτιστείς, θα εξασφαλίσεις αυτό το πλεονέκτημα, …και θα έχεις κοινή με εμάς πίστη»).

 

 

 

3. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται να απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολουθούν:

α. Ποιος ο ρόλος των εκπροσώπων των δύο Εκκλησιών στο Σχίσμα του 1054;

β. Σε τι ζητήματα αφορούσε η σύγκρουση και ποια ήταν η κύρια δογματική διαφορά που χώριζε τις δύο Εκκλησίες από την εποχή του Φωτίου;

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ήταν το ίδιο διαποτισμένος (ο Μιχαήλ Κηρουλλάριος) με τη συνείδηση της υπεροχής του αξιώματός του, όπως και ο αντίπαλός του στη Ρώμη, και η συνείδηση αυτή ήταν συνυφασμένη με τέτοιο πάθος για δύναμη που δεν δίσταζε να παραμερίζει κάθε εμπόδιο. Στο πλευρό του πάπα (Λέοντος Θ΄) βρισκόταν όμως ο καρδινάλιος Ουμβέρτος ως αρχηγός της αδιάλλακτης αντιβυζαντινής παρατάξεως της Ρώμης. Στα πρόσωπα του Μιχαήλ Κηρουλλαρίου και του Ουμβέρτου συγκρούσθηκαν δύο άνδρες τολμηροί και αδίστακτοι, που προχωρούσαν κατ’ ευθείαν στο στόχο τους, έτοιμοι να αποκαλύψουν τις αιώνιες λανθάνουσες αντιθέσεις και να θέσουν τον κόσμο μπροστά σε ένα αμείλικτο δίλημμα. Η έριδα[2] ξέσπασε χωρίς να υπολογισθεί η κατάσταση που επικρατούσε την εποχή εκείνη και όταν επεκτάθηκε σε δογματικά και λειτουργικά ζητήματα, τότε η κατάσταση έφθασε στο σημείο που η συνεννόηση να είναι εκ των προτέρων αδύνατη, γιατί εκεί η σύγκρουση κάλυπτε παλαιά ζητήματα και διαφορές (filioque) ήδη από την εποχή του Φωτίου. Οι παπικοί απεσταλμένοι στις 16 Ιουλίου 1054 αφόρισαν τον Κηρουλλάριο, ο οποίος στη συνέχεια  ανταπέδωσε τον αφορισμό εναντίον τους.

 

Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Β΄, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1979,  σ. 223-225. (διασκευή)

 

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική

ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «Ήταν το ίδιο διαποτισμένος (ο Μιχαήλ Κηρουλλάριος) με τη συνείδηση της υπεροχής του αξιώματός του, όπως και ο αντίπαλός του στη Ρώμη, και η συνείδηση αυτή ήταν συνυφασμένη με τέτοιο πάθος για δύναμη που δεν δίσταζε να παραμερίζει κάθε εμπόδιο».
•  «Στο πλευρό του πάπα (Λέοντος Θ ́) βρισκόταν όμως ο καρδινάλιος Ουμβέρτος ως αρχηγός της αδιάλλακτης αντιβυζαντινής παρατάξεως της Ρώμης».
•  «[…]συγκρούσθηκαν δύο άνδρες τολμηροί και αδίστακτοι, που προχωρούσαν κατ’ ευθείαν στο στόχο τους, έτοιμοι να αποκαλύψουν τις αιώνιες λανθάνουσες αντιθέσεις και να θέσουν τον κόσμο μπροστά σε ένα αμείλικτο δίλημμα».
•  «Οι παπικοί απεσταλμένοι στις 16 Ιουλίου 1054 αφόρισαν τον Κηρουλλάριο, ο οποίος στη συνέχεια ανταπέδωσε τον αφορισμό εναντίον τους.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [2.5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Η βυζαντινή διπλωματία] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Για το Σχίσμα μεγάλες ευθύνες πρέπει να αποδοθούν στον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο και στον καρδινάλιο Ουμβέρτο, εκπρόσωπο της Ρώμης στις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης. Οι δύο αδιάλλακτοι ιεράρχες εξώθησαν τα πράγματα στα άκρα. Οι συζητήσεις τερματίστηκαν με αμοιβαίους αφορισμούς».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αναδεικνύει την αδιαλλαξία των εκπροσώπων των δύο Εκκλησιών, η οποία οδήγησε στη ρήξη του 1054.

3.β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «Η έριδα επεκτάθηκε σε δογματικά και λειτουργικά ζητήματα[…]»
• «[…]εκεί η σύγκρουση κάλυπτε παλαιά ζητήματα και διαφορές (filioque) ήδη από την

εποχή του Φωτίου.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2.5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Η έριδα, η οποία οδήγησε στο Σχίσμα των δύο Εκκλησιών, ξεκίνησε από διαφωνίες αναφερόμενες σε θεολογικά και δογματικά ζητήματα, […], κυρίως, το δόγμα της Ρωμαϊκής Εκκλησίας περί εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος και από τον Υιό».

Προαιρετικά, από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [2.1. Προοίμιο της ακμής του Βυζαντινού Κράτους (843-867), β. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο Εκκλησιών και το Πρώτο Σχίσμα] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «[…]ο πατριάρχης Φώτιος […] κατηγόρησε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για θέματα λατρείας και εκκλησιαστικής τάξης, κυρίως όμως για το δόγμα ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό (filioque). Το δόγμα αυτό τελικά απορρίφθηκε από τη Σύνοδο του 867 και ο πάπας Νικόλαος αναθεματίστηκε (Πρώτο Σχίσμα)».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να επισημαίνει την κύρια δογματική διαφορά μεταξύ της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, δηλαδή την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και από τον Υιό, η οποία ήδη από την εποχή του πατριάρχη Φωτίου είχε απορριφθεί.

 

 

 

 

4. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται να απαντήσετε στα εξής:

α. Μέσα σε ποιες συνθήκες και εξαιτίας ποιων διαφωνιών εκδηλώθηκε το Πρώτο Σχίσμα (867) αλλά και το οριστικό Σχίσμα (1054) των δύο Εκκλησιών;

β.  Ποιες ήταν οι συνέπειες του οριστικού Σχίσματος (1054) και πότε έγινε αντιληπτή η σημασία του;

 

ΚΕΙΜΕΝΟ

Η εκκλησιαστική διαφορά, που άρχισε ήδη από τον ένατο αιώνα (κατά τη διάρκεια του λεγόμενου Φωτίειου Σχίσματος), σαν απλή διαφωνία για την ερμηνεία των κειμένων των Πατέρων, που αφορούσαν μερικά σημεία του δόγματος (εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος) και μερικές λειτουργικές πρακτικές (άζυμα) και κανονικές (αγαμία των ιερέων), λεπτομέρειες που κάλυπταν στην πραγματικότητα τις αξιώσεις της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης για τα πρωτεία της έδρας τους, πήρε με τον καιρό μια έκταση που […]οδήγησε τελικά στο οριστικό Σχίσμα των Εκκλησιών […]. Η κατάσταση που δημιουργήθηκε από την εκκλησιαστική διαφορά επιδεινώθηκε σημαντικά από τη στιγμή που Δυτικοί στρατοί  άρχισαν επιχειρήσεις εναντίον της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η στρατιωτική σύγκρουση εμφανίστηκε έτσι ως συνέπεια της εχθρότητας των Εκκλησιών. […] Η αντιβυζαντινή πολιτική των Νορμανδών σημειώνει ένα σημαντικό σταθμό στην εξέλιξη των σχέσεων ανάμεσα στη χριστιανική Δύση  και στη χριστιανική Ανατολή, γιατί εγκαινιάζει την ένοπλη σύγκρουση της Δύσης με το Βυζάντιο.

 

Γλύκατζη Αρβελέρ, Ε., Η Πολιτική Ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Ψυχογιός, Αθήνα 2007, σ. 93-94

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική

ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες: Πρώτο Σχίσμα (867):

• «[…]από τον ένατο αιώνα»
• «σαν απλή διαφωνία για την ερμηνεία των κειμένων των Πατέρων, που αφορούσαν

μερικά σημεία του δόγματος (εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος) και μερικές λειτουργικές πρακτικές (άζυμα) και κανονικές (αγαμία των ιερέων), λεπτομέρειες που κάλυπταν στην πραγματικότητα τις αξιώσεις της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης για τα πρωτεία της έδρας τους»

Οριστικό Σχίσμα (1054):

• «πήρε με τον καιρό μια έκταση που […]οδήγησε τελικά στο οριστικό Σχίσμα των Εκκλησιών»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 1. Προοίμιο της ακμής του Βυζαντινού κράτους (843-867), β. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο Εκκλησιών και το Πρώτο Σχίσμα] και [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών] μπορεί να γίνει σύνδεση με τα αντίστοιχα αποσπάσματα: «[…]Με τη συμπαράσταση του αυτοκράτορα, ο πατριάρχης Φώτιος… (Πρώτο Σχίσμα)[…]» και «[…]Η έριδα,… να αποδεχθεί η Κωνσταντινούπολη[…]».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να καταδεικνύει τις συνθήκες εκδήλωσης και τις αιτίες των δύο Σχισμάτων.

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής και του σχολικού βιβλίου, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Η κατάσταση που δημιουργήθηκε… σύγκρουση της Δύσης με το Βυζάντιο»
  Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών] μπορεί να γίνει σύνδεση με το απόσπασμα «[…]Η νορμανδική κατάκτηση διευκολύνθηκε έμμεσα από το Σχίσμα του 1054… τη συνεργασία Ρώμης και Κωνσταντινούπολης[…]» ή/και «[…]Η κοσμοϊστορική σημασία του Σχίσματος… από τους Τούρκους[…]».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αποτυπώνει τις συνέπειες του Σχίσματος των δύο Εκκλησιών το 1054.

 

 

 

5. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τις ιστορικές πηγές που σας δίνονται, να απαντήσετε στα εξής:

α. Ποιες από τις αιτίες που οδήγησαν στο Σχίσμα των δύο Εκκλησιών το 1054 αναφέρονται στο πρώτο παράθεμα; Σε τι είδους διαφορές με τους Λατίνους εστιάζει ο συντάκτης της επιστολής και πώς δικαιολογείται η έμφαση που δίνει σε αυτές;                           (μονάδες 12)

β. Ποια ήταν τα αποτελέσματα του Σχίσματος για το Βυζάντιο;

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Επιστολή του Μιχαήλ Κηρουλαρίου για τις διαφορές με τους Λατίνους

Πρέπει να ξέρεις ότι οι Ρωμαίοι δεν έχουν χτυπηθεί από ένα μόνο βέλος (πλάνη), δηλ. τα άζυμα, αλλά πολλά και διάφορα βέλη, που πρέπει να απομακρύνουμε. […] Στο άγιο σύμβολο [της Πίστεως] κάνουν την ακόλουθη κακόβουλη και επικίνδυνη προσθήκη: «Και εις το Πνεύμα το άγιον, το κύριον και ζωοποιόν, το εκ του Πατρός και Υιού εκπορευόμενον».

 

Acta et scripta […] de controversio ecclesiae Graecae et Latinae […], έκδ. C. Will, Λειψία-Marburg 1861, σ. 180-182

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Για την πολιτική εξουσία (τον Αυτοκράτορα) το σχίσμα ήταν μια ήττα δεδομένου ότι διασπούσε την οικουμενική ενότητα του Κράτους. Επίσης, η επικοινωνία και η συνεργασία, οι οποίες ήταν αναγκαίες ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση δυσκολεύτηκαν πάρα πολύ μετά το σχίσμα και αντιθέτως προκλήθηκε ένα κλίμα αμοιβαίου ανταγωνισμού και αντιπάθειας.[…] Δεν είναι υπερβολή να συμπεράνουμε πως το σχίσμα, εμποδίζοντας τον συμβιβασμό της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης με την Δύση, άνοιξε τον δρόμο προς την πτώση της Αυτοκρατορίας. Πράγματι, το ουσιαστικότερο σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών κορυφώθηκε με τις βίαιες συμπεριφορές που εκδήλωσαν οι Λατίνοι λεηλατώντας την Κωνσταντινούπολη το 1204. Τότε, πλέον αποκαλύφθηκε πασιφανώς κάτι που ήταν φανερό πολλούς αιώνες νωρίτερα: Ότι οι δύο Εκκλησίες αντιπροσώπευαν δύο διαφορετικούς «κόσμους».

Φειδάς Ι. Β., Εκκλησιαστική Ιστορία – Από την Εικονομαχία μέχρι τη Μεταρρύθμιση, τ. Β’, Αθήνα 2002, σ. 168

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής (ΚΕΙΜΕΝΟ Α), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «Πρέπει να ξέρεις ότι οι Ρωμαίοι δεν έχουν χτυπηθεί από ένα μόνο βέλος (πλάνη), δηλ. τα άζυμα, αλλά πολλά και διάφορα βέλη, που πρέπει να απομακρύνουμε».> χρήση αζύμων στη Θ. Λειτουργία
•  «Στο άγιο σύμβολο [της Πίστεως] κάνουν την ακόλουθη κακόβουλη και επικίνδυνη προσθήκη: «Και εις το Πνεύμα το άγιον, το κύριον και ζωοποιόν, το εκ του Πατρός και Υιού εκπορευόμενον».> Filioque

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών] μπορεί να γίνει σύνδεση με το απόσπασμα:

• «Η έριδα, η οποία οδήγησε… και από τον Υιό».

Για την απάντηση στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματος, οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αξιοποιήσουν την πληροφορία του τίτλου του παραθέματος και να προβούν σε έναν κριτικό σχολιασμό αναφορικά με το περιεχόμενο της επιστολής και την ιδιότητα-σκοπιμότητα του συντάκτη. Πιο συγκεκριμένα, από τους/τις μαθητές/-τριες αναμένεται να αναφερθεί ότι το κείμενο εστιάζει στα θεολογικά και δογματικά ζητήματα που οδήγησαν στο Σχίσμα του 1054: εν προκειμένω χρήση των αζύμων και Filioque. Στο πλαίσιο του περαιτέρω κριτικού σχολιασμού, οι μαθητές/-τριες αναμένεται να συνδέσουν ερμηνευτικά (και κατ’ επέκταση να δικαιολογήσουν) την επιλογή αυτή (έμφαση σε θεολογικά/εκκλησιαστικά θέματα) με την ιδιότητα του συντάκτη της επιστολής (πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης) καθώς και με τον απώτερο στόχο του να πείσει, δεδομένου ότι συμμετείχε ως αντιπρόσωπος της Κωνσταντινούπολης στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στο Σχίσμα των δύο Εκκλησιών το 1054.

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών] μπορεί να γίνει σύνδεση με το απόσπασμα:

• «Για το Σχίσμα μεγάλες ευθύνες πρέπει να αποδοθούν στον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο…. στις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης».

3.β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής (ΚΕΙΜΕΝΟ Β), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

 

«Για την πολιτική εξουσία (τον Αυτοκράτορα) το σχίσμα ήταν μια ήττα δεδομένου ότι διασπούσε την οικουμενική ενότητα του Κράτους»> διάσπαση οικουμενικής ενότητας

«Επίσης, η επικοινωνία και η συνεργασία, οι οποίες ήταν αναγκαίες ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση δυσκολεύτηκαν πάρα πολύ μετά το σχίσμα και αντιθέτως προκλήθηκε ένα κλίμα αμοιβαίου ανταγωνισμού και αντιπάθειας».> διακοπή επικοινωνίας και όξυνση ανταγωνισμού μεταξύ Ανατολής και Δύσης

«[…]άνοιξε τον δρόμο προς την πτώση της Αυτοκρατορίας… κορυφώθηκε με τις βίαιες συμπεριφορές που εκδήλωσαν οι Λατίνοι λεηλατώντας την Κωνσταντινούπολη το 1204.» > σύνδεση με το αποτέλεσμα της Δ ́ Σταυροφορίας- πρώτη Άλωση Κωνσταντινούπολης- Λατινοκρατία.

 

Αφού μελετήσετε συγκριτικά τις παρακάτω ιστορικές πηγές και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στα εξής:

α. Σε τι αποσκοπούσε, από πλευράς της πολιτικής του Βασιλείου Β΄, η θέσπιση του θεσμού του «αλληλέγγυου»;                      

β. Ποια κοινωνική τάξη έπληττε ο θεσμός αυτός και με ποιον τρόπο προσπάθησαν να αντιδράσουν τα μέλη της;             

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Τα μέτρα του Βασιλείου Β΄ εναντίον των «δυνατών» έγιναν με την πάροδο των χρόνων αυστηρότερα. […]. Έτσι, το βάρος του αλληλέγγυου, το οποίο ως τότε, σύμφωνα με την αρχή της συλλογικής πληρωμής του φόρων από την αγροτική κοινότητα, έφεραν οι γείτονες του χρεώστη φορολογούμενου μεταφέρθηκε αποκλειστικά στους ώμους του μεγαλοκτηματία. Το αποφασιστικό αυτό μέτρο έφερε διπλό αποτέλεσμα. Πρώτον, κατάφερε ένα ιερό ισχυρό κτύπημα στους «δυνατούς» και έπειτα εξασφάλισε με ασφαλέστερο τρόπο την καταβολή των εσόδων του αλληλέγγυου στο δημόσιο ταμείο.

 

Ostrogorsky G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Β, μτφρ. Ι. Παναγόπουλος, Ιστορικές Εκδόσεις Στεφ. Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1979, σ. 190. (διασκευή)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Όπως και στην πρωτοβυζαντινή περίοδο έτσι και κατά την μεσοβυζαντινή οι φορολογούμενοι της «ομάδας χωρίου» συνιστούν υποχρεωτικές ενώσεις δημοσίου δικαίου, είδη εταιριών, για την πληρωμή των φόρων. Οι ενώσεις αυτές λέγονταν «κοινωνίαι» (concortia)[…]. Οι μεγάλοι ιδιοκτήτες μετείχαν στην «κοινωνία» μόνο με μέρος των κτημάτων τους που βρίσκονται ανάμεσα στους κλήρους των χωρικών της κοινότητας. Εξάλλου οι μεγάλοι γαιοκτήμονες προσπαθούσαν να ξεχωρίσουν αυτά τα κτήματα από την κοινότητα για να μην μετέχουν στην «υποταγή» του χωρίου. […] Έτσι, η μεγάλη ιδιοκτησία ξέφευγε όλο και περισσότερο από την «αλληλέγγυον» υποχρέωση της πληρωμής των φόρου. Ο Βασίλειος ο Β΄[…] θέλησε να διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του «αλληλεγγύου» σε όλους τους φορολογούμενους μιας πλατιάς φορολογικής περιοχής χωρίς καμία εξαίρεση.

Σβορώνος, Ν., «Οικονομία και Κοινωνία», ΙΕΕ, Εκδοτική Αθηνών, τόμος Η΄, σ. 196. (διασκευή)

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αξιοποιήσουν τις ακόλουθες πληροφορίες από τα κείμενα που τους δίνονται ως εξής:

Από το ΚΕΙΜΕΝΟ Α

• «Το αποφασιστικό αυτό μέτρο έφερε διπλό αποτέλεσμα. Πρώτον, κατάφερε ένα ιερό ισχυρό κτύπημα στους «δυνατούς» και έπειτα εξασφάλισε με ασφαλέστερο τρόπο την καταβολή των εσόδων του αλληλέγγυου στο δημόσιο ταμείο.»

 

Από το ΚΕΙΜΕΝΟ Β

• «Ο Βασίλειος ο Β ́[…] θέλησε να διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του «αλληλεγγύου»

σε όλους τους φορολογούμενους μιας πλατιάς φορολογικής περιοχής χωρίς καμία εξαίρεση.»

Οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αναδείξουν τη διπλή στόχευση του μέτρου: α) επιβολή ισχύος στους «δυνατούς» και β) εξοικονόμηση δημοσίων εσόδων.

Θετικά μπορεί να εκτιμηθεί ενδεχόμενη κριτική επισήμανση, εκ μέρους των μαθητών/- τριών, ως προς την προσπάθεια του αυτοκράτορα για ισότιμη επιβολή της φορολογίας σε όλους χωρίς καμία εξαίρεση.

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αξιοποιήσουν τις ακόλουθες πληροφορίες από τα κείμενα που τους δίνονται ως εξής:

Πιο συγκεκριμένα για την απάντηση στο πρώτο σκέλος του ερωτήματος οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αντλήσουν πληροφορίες από το ΚΕΙΜΕΝΟ Α και ειδικότερα από το απόσπασμα:

• «Τα μέτρα του Βασιλείου Β ́ εναντίον των «δυνατών» έγιναν με την πάροδο των χρόνων αυστηρότερα… μεταφέρθηκε αποκλειστικά στους ώμους του μεγαλοκτηματία.».

Για την απάντηση στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματος οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αντλήσουν πληροφορίες από το ΚΕΙΜΕΝΟ Β και ειδικότερα από τα αποσπάσματα:

• «οι μεγάλοι γαιοκτήμονες προσπαθούσαν να ξεχωρίσουν αυτά τα κτήματα από την κοινότητα για να μην μετέχουν στην «υποταγή» του χωρίου. […]»
• «Έτσι, η μεγάλη ιδιοκτησία ξέφευγε όλο και περισσότερο από την «αλληλέγγυον» υποχρέωση της πληρωμής των φόρου».

Οι μαθητές/-τριες, αφού επισημάνουν την ειδικότερη στόχευση του αλληλέγγυου ως θεσμού που έπληττε τα συμφέροντα και την ισχύ της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης των «δυνατών», καλούνται να αναδείξουν το αποτέλεσμα που είχε το μέτρο αυτό ως προς την αντίδραση που προκάλεσε από τα μέλη της συγκεκριμένης τάξης (των μεγαλογαιοκτημόνων), οι οποίοι προσπαθούσαν να διαφοροποιήσουν τα κτήματά τους από την «κοινότητα» του βυζαντινού χωρίου, ώστε να μην υποχρεωθούν να πληρώσουν.

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 3. Κοινωνία] μπορεί να γίνει σύνδεση ως προς τις εξής αναφορές:

«Το βυζαντινό χωρίον (κοινότητα)… διάφορες κοινωνικές ομάδες»

«Τη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη κατέχουν ωστόσο οι δυνατοί, οι οποίοι ζουν, συχνά κάπως απόμερα από το χωριό»

«Ο φόρος των γεωργών… τους φόρους των φτωχών αγροτών της κοινότητας».

 

 

 

 

6. Αφού μελετήσετε το παρακάτω κείμενο και βασιζόμενοι/-ες στις γνώσεις σας:

α. να επισημάνετε τα στοιχεία εκείνα του κειμένου που αναφέρονται στα μέσα με τα οποία το Βυζάντιο ασκούσε τη διπλωματία του               

β. να εξηγήσετε πού αποσκοπούσε το Βυζάντιο με τη χρήση των συγκεκριμένων τρόπων και μέσων διπλωματίας. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.                                   

ΚΕΙΜΕΝΟ

(Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος), αφού σύμφωνα με το παλαιό έθιμο ήθελε να καταστήσει την κυριαρχία της αυτοκρατορίας του φανερή στους Αγαρηνούς (Άραβες), είτε για να μοιραστεί τη χαρά του μαζί τους ή μάλλον για να τους φανεί τρομερός, επέλεξε ως άξιο για αυτήν την υπηρεσία τον Ιωάννη[3]*, που ήταν παλιότερα δάσκαλός του. Καθώς διέθετε σπουδαίες πολιτικές ικανότητες και παρέμενε μαζί του πιστός στην αίρεσή του και, επιπλέον, ήταν δραστήριος στους αντιρρητικούς λόγους, ο Θεόφιλος τον αγαπούσε και τον τιμούσε περισσότερο από όλους τους συγχρόνους του. Γι’ αυτό τον έστειλε στον ηγεμόνα της Συρίας, δίνοντάς του πολλά από τα πράγματα για τα οποία η αυτοκρατορία των Ρωμαίων θαυμάζεται και με τα οποία το γένος των αλλοφύλων εκπλήσσεται, δίνοντάς του επίσης χρυσάφι που ξεπερνούσε σε ποσότητα τα τέσσερα κεντηνάρια. Έστειλε τα μεν ως δώρα στον εμίρη, αλλά το χρυσάφι ήταν για να το μοιράσει ο Ιωάννης απλόχερα, χάριν επίδειξης και αύξησης του κύρους. Διότι, αν μπορούσε ο απεσταλμένος να σκορπίσει το χρυσάφι όπως ήθελε, σαν να ήταν άμμος, τότε αυτός που τον έστειλε θα ήταν ακόμη πιο θαυμαστός για τους σωρούς του χρυσού.

Συνέχεια Θεοφάνη, Γ΄ 9. Έκδ. M. Featherstone – J. Signes-Codoñer (CFHB 53, 2015). (διασκευή)

 

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική

ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «[…] επέλεξε ως άξιο για αυτήν την υπηρεσία τον Ιωάννη… δάσκαλός του».
•  «[…]Γι’ αυτό τον έστειλε στον ηγεμόνα της Συρίας».
•  «[…]δίνοντάς του πολλά από τα πράγματα για τα οποία η αυτοκρατορία των Ρωμαίων

θαυμάζεται …τέσσερα κεντηνάρια».

•  «Έστειλε τα μεν ως δώρα στον εμίρη, αλλά το χρυσάφι ήταν για να το μοιράσει ο

Ιωάννης απλόχερα».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [2.5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, α. Η βυζαντινή διπλωματία] μπορεί να γίνει σύνδεση με το απόσπασμα:

• «Η βυζαντινή διπλωματία, εκτός από τη συχνότατη αποστολή πρέσβεων… (σε χρήμα ή δώρα) στους ξένους ηγεμόνες»

Επισημαίνεται ότι οι μαθητές/-τριες καλούνται να εστιάσουν στις πληροφορίες της πηγής βάσει του δοθέντος ερωτήματος, συνεπώς αναμένεται στοχευμένη αναφορά στους τρόπους και τα μέσα της βυζαντινής διπλωματίας που αναφέρονται στο δοθέν παράθεμα.

3.β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση της ιστορικής πηγής, να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «(Ο Θεόφιλος), αφού σύμφωνα με το παλαιό έθιμο ήθελε να καταστήσει την κυριαρχία της αυτοκρατορίας του φανερή στους Αγαρηνούς (Άραβες), είτε για να μοιραστεί τη χαρά του μαζί τους ή μάλλον για να τους φανεί τρομερός».
• «χάριν επίδειξης και αύξησης του κύρους».
• «αν μπορούσε ο απεσταλμένος να σκορπίσει το χρυσάφι όπως ήθελε, σαν να ήταν

άμμος, τότε αυτός που τον έστειλε θα ήταν ακόμη πιο θαυμαστός για τους σωρούς του

χρυσού».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [2.5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, α. Η βυζαντινή διπλωματία] μπορεί να γίνει σύνδεση με το απόσπασμα:

• «Για να στηρίξει την ασφάλειά του και τη διεθνή δύναμή του, το Βυζάντιο κατέφευγε συχνά στις υπηρεσίες μιας πολύ επιδέξιας διπλωματίας».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να τονίζει την προσπάθεια εντυπωσιασμού των ξένων λαών μέσα στο πλαίσιο εδραίωσης της δύναμης και της ασφάλειας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

 

 

 

 

Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται να απαντήσετε στα εξής:

α. Ποιες είναι οι κοινωνικές ομάδες που συνθέτουν, κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο, τον πληθυσμό του βυζαντινού χωρίου;    

β. Ποιες ήταν οι υποχρεώσεις και ποια τα δικαιώματα των αγροτών στο φεουδαρχικό σύστημα της μεσαιωνικής Ευρώπης και ποια η βασική διαφορά της θέσης τους σε σύγκριση με εκείνη της αντίστοιχης κοινωνικής ομάδας του βυζαντινού χωρίου;                                                                         

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Ο όρος «χωρίον», που αρχικά σήμαινε το χωράφι, το κτήμα[…] στη μεσοβυζαντινή εποχή σηματοδοτεί τον συγκεκριμένο τόπο, όπου κατοικούν οι «χωρῖται».[…] Τα χωρία συνιστούσαν οργανωμένες κοινότητες όπου εντοπίζεται σημαντικού εύρους κοινωνική διαφοροποίηση. Στις πηγές συχνά αναφέρονται επίσης οι «πρώτοι»[…], οι οποίοι εκπροσωπούσαν την κοινότητα σε διάφορες συναλλαγές με το κράτος […]. Οι ανεξάρτητοι μικροϊδιοκτήτες αποτελούν ιδανικά την κυρίαρχη ομάδα, αλλά δεν έλλειπαν οι εξαρτημένοι καλλιεργητές (ενοικιαστές, πάροικοι), οι εργάτες (μίσθιοι) και πιθανώς οι δούλοι.

Ράγια, Ε., «Βυζαντινῶν μέτρον τύχης», Λήμμα: «Χωρίον», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Τομέας Βυζαντινών Ερευνών, (τελευταία προσπέλαση: 30-10-2022)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Είτε χαρακτηρίζονται ελεύθεροι χωρικοί […] είτε δουλοπάροικοι, όλοι οι αγρότες της μεσαιωνικής εποχής κάνουν την ίδια σκληρή και δύσκολη ζωή. Όλοι υπάγονται στον ίδιο αφέντη, τον χωροδεσπότη, ιδιοκτήτη του φέουδου, που μπορεί να τους προστατεύει, αλλά κυρίως τους ορίζει, τους τιμωρεί και αποκομίζει από την εργασία τους το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων του[….]. Μπορεί ο μεσαιωνικός δουλοπάροικος να μην ήταν στην κυριολεξία σκλάβος, δεν ήταν όμως και ελεύθερος άνθρωπος.[…] Δεν μπορούσε να προσφύγει στη δικαιοσύνη ούτε να διαθέτει τα αγαθά του χωρίς περιορισμούς. […] Δεν μπορούσε να μετακινηθεί ελεύθερα, δεδομένου ότι ήταν προσδεδεμένος στον χωροδεσπότη του με προσωπικούς δεσμούς αλλά και με τη γη.

Bernstein S.– Milza P., «Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, 5^ος-18^ος αι.», Ιστορία της Ευρώπης,  τ. Α΄, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, σ. 116-117.

 

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Α), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «Οι ανεξάρτητοι μικροϊδιοκτήτες… οι εξαρτημένοι καλλιεργητές (ενοικιαστές, πάροικοι), οι εργάτες (μίσθιοι) και πιθανώς οι δούλοι».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 3. Κοινωνία, γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Τον κορμό του πληθυσμού … εκούσια από μια οδυνηρή ελευθερία».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να καταδεικνύει τις επιμέρους κοινωνικές ομάδες που συνθέτουν τον πληθυσμό του βυζαντινού χωρίου κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο.

β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Β), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

«είτε χαρακτηρίζονται ελεύθεροι χωρικοί… και δύσκολη ζωή»

«υπάγονται στον ίδιο αφέντη, τον χωροδεσπότη, ιδιοκτήτη του φέουδου»

«τους προστατεύει ≠ τους ορίζει, τους τιμωρεί και αποκομίζει από την εργασία τους το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων του»

«δεν ήταν όμως και ελεύθερος»

«[…]δεν μπορούσε να προσφύγει στη δικαιοσύνη … να διαθέτει τα αγαθά του… να μετακινηθεί ελεύθερα» επειδή «[…] ήταν προσδεδεμένος… με τη γη.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 7. Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη, Το σύστημα της Φεουδαρχίας, α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Το υπόλοιπο τμήμα της κοινωνικής πυραμίδας … ως κινητά αντικείμενα».

Για την απάντηση στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματος οι μαθητές/-τριες καλούνται να προβούν σε μια συγκριτική θεώρηση των δύο παραθεμάτων, μέσω της οποία αναμένεται α) να εντοπίσουν την αντιστοιχία της κοινωνικής τάξης των αγροτών της φεουδαρχικής Ευρώπης με την κυρίαρχη πληθυσμιακή ομάδα του βυζαντινού χωρίου (η οποία συνίσταται από ανεξάρτητους μικροκαλλιεργητές, παροίκους, μισθωτούς εργάτες και δούλους) και β)

να αναδείξουν τη βασική διαφορά μεταξύ τους στη βάση του φεουδαρχικού συστήματος, στο πλαίσιο του οποίου όλα τα μέλη του αγροτικού πληθυσμού (ελεύθεροι χωρικοί και δουλοπάροικοι) βρίσκονται σε πλήρη εξάρτηση από τον ιδιοκτήτη του φεούδου, δεδομένου ότι είναι «προσδεδεμένοι» με όρους προσωπικής εξάρτησης στον εκάστοτε χωροδεσπότη και στη γη.

 

 

7. Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται, να παρουσιάσετε:

α. τους δεσμούς εξάρτησης που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του φεουδαρχικού συστήματος στη Δυτική Ευρώπη.                         

β. τον χαρακτήρα και τη διοικητική δομή του στρατού στη Δυτική Ευρώπη από τον 8^ο αιώνα και μετά.

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

To φεουδαρχικό καθεστώς αναπτύχθηκε στη Δύση σε μια ορισμένη εποχή [στη διάρκεια του 8^ου αιώνα] και χαρακτηρίζεται από γενίκευση των δεσμών εξαρτήσεως […] και την αυστηρή ιεράρχηση των ανθρώπων σε μια σειρά εξαρτημένων υποτελών (βασάλων) και δεσποτών (κυρίων/ αρχόντων). Ο κάθε δεσπότης έχει την υποχρέωση να προστατεύει και να συντηρεί τους υποτελείς του, οι οποίοι πρόσφεραν σε αντάλλαγμα ορισμένες υπηρεσίες, κυρίως στρατιωτικές. Οι σχέσεις αυτές υλοποιούνται με την εκχώρηση γης (φέουδο) από τον δεσπότη στον υποτελή, ο οποίος την εκμεταλλεύεται για δικό του όφελος.

 

Σβορώνος, Ν., «Εξελίξεις στην Οικονομία και στην Κοινωνία», Ιστορία του Ελληνικού ΄Εθνους, τ. Θ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1972, σ. 71 – 73 (διασκευή).

                                                                            

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

[Ο νέος ιππότης] είναι έτοιμος να λάβει το φέουδο που θα του παραχωρηθεί  και να ζήσει ως  χωροδεσπότης στον δικό του πύργο. Στην πράξη το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ιππότη εκτυλίσσεται στο γνώριμο πλαίσιο της μικρής περιοχής που γειτονεύει με τον πύργο και περιλαμβάνει έναν ορισμένο αριθμό χωριών […]. Ως επαγγελματίας πολεμιστής, τον οποίο συντηρούν οι χωρικοί του, ο ιππότης περνά σε αυτό το περιβάλλον μια ζωή δραστήρια και άγρια. Ιδιωτικοί πόλεμοι ξεσπούν συχνά.

Bernstein S. –Milza P., «Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, 5^ος-18^ος αι.», Ιστορία της Ευρώπης, τ. Α΄, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, σ. 114-115 (διασκευή).

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική

ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Α), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

• «γενίκευση των δεσμών εξαρτήσεως […] και την αυστηρή ιεράρχηση των ανθρώπων

σε μια σειρά εξαρτημένων υποτελών (βασάλων) και δεσποτών (κυρίων/αρχόντων)»

• «να προστατεύει και να συντηρεί τους υποτελείς του, οι οποίοι πρόσφεραν σε

αντάλλαγμα ορισμένες υπηρεσίες»

• «την εκχώρηση γης (φέουδο) από τον δεσπότη στον υποτελή, ο οποίος την

εκμεταλλεύεται για δικό του όφελος».

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 7. Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη, Το σύστημα της Φεουδαρχίας, α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «[…]οι διάφορες κοινωνικές ομάδες συνδέθηκαν ….άρχοντες της φεουδαρχίας.». Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αναφέρεται στους δεσμούς εξάρτησης (αμοιβαίων υποχρεώσεων και παροχών) που δημιουργήθηκαν στη φεουδαρχική κοινωνία.

3.β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Β), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «[Ο νέος ιππότης] …. ως χωροδεσπότης στον δικό του πύργο»: ιππότης-φεουδάρχης
•  «Ως επαγγελματίας πολεμιστής, τον οποίο συντηρούν οι χωρικοί του[…]»

Επιπλέον, από την κριτική ανάγνωση του πρώτου παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Α) μπορεί να αξιοποιηθεί συνδυαστικά η πληροφορία:

• «[…] οι οποίοι πρόσφεραν ορισμένες υπηρεσίες, κυρίως στρατιωτικές[…]»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 7. Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη, Το σύστημα της Φεουδαρχίας, β. Η επικράτηση του συστήματος της φεουδαρχίας] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Ο στρατός, τον οποίο παλαιότερα αποτελούσαν … με τους υποτελείς του και τον οπλισμό τους».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αποτυπώνει τον φεουδαρχικό χαρακτήρα του στρατού.

 

 

 

8. «Σήμερα σε όλα τα κράτη υπάρχουν μόνιμες διπλωματικές αντιπροσωπείες άλλων κρατών (πρεσβείες και προξενεία) που ασχολούνται με διακρατικά προβλήματα.». Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω διατύπωση και αξιοποιώντας τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται, να απαντήσετε τεκμηριωμένα στα εξής:

α. Ποια είναι η βασική διαφορά στην αποστολή πρεσβευτών στο Μεσαίωνα σε σύγκριση με τη σημερινή εποχή και με ποια κριτήρια επιλέγονται από τον αυτοκράτορα τα μέλη των διπλωματικών αποστολών;                   

β. Σε ποιον τρόπο άσκησης διπλωματίας κατέφευγε, ως επί το πλείστον, η βυζαντινή αυτοκρατορία και πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η προτίμηση της συγκεκριμένης επιλογής;                  

ΚΕΙΜΕΝΟ

Βασική αρχή είναι η ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και στόχοι η προσέγγιση με τους γείτονες λαούς και η επέκταση της επιρροής, ιδίως μέσω της χριστιανικής θρησκείας σε περισσότερο απομακρυσμένους, αλλά και η παρακολούθηση των πολιτικο-στρατιωτικών εξελίξεων στα μεγάλα αντίπαλα βασίλεια.[…] Μόνιμη διπλωματική εκπροσώπηση δεν υπήρχε ούτε από ούτε προς την αυτοκρατορία. Συχνή όμως ήταν η παρουσία διπλωματικών αποστολών στην αυλή του άλλου κράτους, μερικές φορές και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων.[…] Τα μέλη κάθε πρεσβευτικής αποστολής επέλεγε ο αυτοκράτορας από πρόσωπα της απόλυτης εμπιστοσύνης του, μορφωμένα και εξοικειωμένα με τα πολιτικο-στρατιωτικά προβλήματα της αυτοκρατορίας και κατά το δυνατόν της ξένης αυλής.

Χριστοφιλοπούλου Αικ., Βυζαντινή Ιστορία (867-1081), Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1991, σ. 285-287

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες του κειμένου, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των δεδομένων

που παρέχονται στην εκφώνηση:

Ως προς το πρώτο σκέλος του ερωτήματος:

•  «Σήμερα σε όλα τα κράτη υπάρχουν μόνιμες διπλωματικές αντιπροσωπείες άλλων κρατών (πρεσβείες και προξενεία) που ασχολούνται με διακρατικά προβλήματα.»
•  «Μόνιμη διπλωματική εκπροσώπηση δεν υπήρχε ούτε από ούτε προς την

αυτοκρατορία. Συχνή όμως ήταν η παρουσία διπλωματικών αποστολών στην αυλή του άλλου κράτους, μερικές φορές και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων.»

Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος:

• «Τα μέλη κάθε πρεσβευτικής αποστολής επέλεγε ο αυτοκράτορας από πρόσωπα της απόλυτης εμπιστοσύνης του, μορφωμένα και εξοικειωμένα με τα πολιτικο-στρατιωτικά προβλήματα της αυτοκρατορίας και κατά το δυνατόν της ξένης αυλής.»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, α. Η βυζαντινή διπλωματία], μπορεί να γίνει σύνδεση με τις αντίστοιχες αναφορές:

•  «[…] Κάθε διακρατικό ζήτημα ρυθμιζόταν με ευκαιριακή αποστολή πρέσβεων»
•  «Ο αυτοκράτορας χάραζε τις κατευθυντήριες γραμμές της εξωτερικής πολιτικής» Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αποτυπώνει τις διαφορές στην αποστολή πρεσβευτών στο Μεσαίωνα σε σχέση με τη σύγχρονη εποχή και να προσδιορίζει τον ρόλο του αυτοκράτορα στη σύνθεση των διπλωματικών αποστολών.

3.β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες του κειμένου:

Ως προς το πρώτο σκέλος του ερωτήματος:

• «Βασική αρχή είναι η ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και στόχοι η προσέγγιση με τους γείτονες λαούς και η επέκταση της επιρροής, ιδίως μέσω της χριστιανικής θρησκείας σε περισσότερο απομακρυσμένους […]»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου, α. Η βυζαντινή διπλωματία], μπορεί να γίνει σύνδεση με την αναφορά:

• «Η βυζαντινή διπλωματία […] χρησιμοποιούσε ένα ευρύτατο φάσμα από τρόπους και μέσα για να επιτύχει τους σκοπούς της. […] το σπουδαιότερο, [ήταν] ο εκχριστιανισμός άλλων λαών.»

Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος (κριτικός σχολιασμός-αιτιολόγηση):

Οι μαθητές/-τριες καλούνται να σχολιάσουν κριτικά και να εξηγήσουν τον λόγο για τον οποίο η πολιτική του εκχριστιανισμού ήταν η πιο συχνός τρόπος με τον οποίο το βυζαντινό κράτος ασκούσε τη διπλωματία του. Η αιτιολόγηση αναμένεται να βασιστεί στην αξιοποίηση δεδομένων από την πηγή, στη βάση του εντοπισμού των επιδιωκόμενων στόχων της διπλωματίας (η προσέγγιση με τους γείτονες λαούς και η επέκταση της επιρροής σε περισσότερο απομακρυσμένους) και της διερεύνησης του βαθμού στον οποίο η πολιτική του εκχριστιανισμού εξυπηρετούσε αποτελεσματικότερα την επίτευξή τους.

Πιο συγκεκριμένα, μέσω του εκχριστιανισμού επιτυγχάνεται: α) η προσέγγιση του βυζαντινού κράτους με τους γείτονες λαούς χάρη στην πνευματική-θρησκευτική συγγένεια που συνάπτεται μεταξύ τους, δεδομένου ότι καθίστανται ομόθρησκοι και ομόδοξοι και β) η επέκταση της επιρροής σε περισσότερο απομακρυσμένους λαούς, τους οποίους μπορεί να ελέγχει (από απόσταση) και να τους διατηρεί ως «φίλους» και «συμμάχους» χάρη στον πνευματικό- θρησκευτικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ τους.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τις ιστορικές πηγές που σας δίνονται, να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α. Ποιοι και με ποιους τρόπους ασκούσαν τη διπλωματία στο Βυζάντιο;             

β. Ποιες συνέπειες είχε η άσκηση αυτής της διπλωματίας για το Βυζάντιο και για τους άλλους λαούς;

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Η χριστιανική θρησκεία, με τον οικουμενικό χαρακτήρα που είχε προσλάβει από τους πρώτους αιώνες της διάδοσής της, ευνόησε τη δημιουργία μιας ιδεολογίας χωρίς σύνορα. Τέθηκε σύντομα στην υπηρεσία της εξωτερικής πολιτικής της βυζαντινής αυτοκρατορίας, άνοιξε νέους ορίζοντες και χάραξε ευνοϊκές προοπτικές στην άσκηση και την εφαρμογή της. […] Ο βυζαντινός αυτοκράτορας εμφανίζεται από τις πηγές, άλλοτε ως πρόξενος της ιεραποστολής, άλλοτε ως προστάτης εκχριστιανισμένων ήδη λαών και άλλοτε ως αποδέκτης και διεκπεραιωτής πρωτοβουλιών προσηλυτισμού. Και στις τρεις περιπτώσεις η παρέμβασή του εντάσσεται στο πλαίσιο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής και οι στόχοι του είναι κατεξοχήν πολιτικοί.

 

Πατούρα-Σπανού Σ., «Όψεις της βυζαντινής διπλωματίας», Σ. Πατούρα Σπανού (επιμ.), Διπλωματία και Πολιτική, ΕΙΕ, Αθήνα 2005, σ. 133, 146 (διασκευή).

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Στις 8 Οκτωβρίου μια λαμπρή πομπή ξεκίνησε από το παλάτι. Ο πατριάρχης Στέφανος Β΄, ο πρωτοβεστιάριος Θεοφάνης και σύσσωμη η σύγκλητος οδηγούσαν τη νεαρή πριγκίπισσα στον ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου της Πηγής για την τελετή. […] Με τον γάμο αυτό, που είχε προτείνει η βουλγαρική πλευρά και είχε ευχαρίστως αποδεχθεί η βυζαντινή, μια μακρά περίοδος πολέμων έφθανε στο τέλος της. Η Βουλγαρία, ταλαιπωρημένη όχι μόνο από τους πολέμους αλλά και από έναν μεγάλο λιμό, θα χαιρόταν επιτέλους τα αγαθά της ειρήνης, και ο άρχοντάς της θα συγγένευε με την επιφανέστερη οικογένεια της χριστιανοσύνης.

Νικολάου Κ., «Βυζαντινά βασιλικά συνοικέσια «μετ΄ αλλοφύλων και αλλογλώσσων» (7ος -11ος αι.)», στο: Το Βυζάντιο και οι ξένοι [4], Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 2000, σ. 16-17 (διασκευή).

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική

ανάγνωση των ιστορικών πηγών να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες. Από το ΚΕΙΜΕΝΟ Α αναμένεται να γίνει αναφορά στα εξής:

• Στον εκχριστιανισμό των λαών ως μέσο διπλωματικής προσέγγισης των άλλων λαών: «[…] Ο βυζαντινός αυτοκράτορας εμφανίζεται από τις πηγές, άλλοτε ως πρόξενος της ιεραποστολής, άλλοτε ως προστάτης εκχριστιανισμένων ήδη λαών και άλλοτε ως αποδέκτης και διεκπεραιωτής πρωτοβουλιών προσηλυτισμού […]».

Από το ΚΕΙΜΕΝΟ Β αναμένεται να γίνει αναφορά στα εξής:

• Σύναψη συμμαχιών που βασίζονταν σε επιγαμίες: «[…] Ο πατριάρχης Στέφανος Β ́ και η σύγκλητος οδηγούσε … είχε ευχαρίστως αποδεχθεί η βυζαντινή […].

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου. α. Η βυζαντινή διπλωματία] μπορούν να αξιοποιηθούν οι εξής αναφορές:

•  […] Ο αυτοκράτορας χάραζε τις κατευθυντήριες … των μελών των βυζαντινών πρεσβειών […].
•  […] Η βυζαντινή διπλωματία, εκτός από τη συχνότατη αποστολή πρέσβεων … ο εκχριστιανισμός άλλων λαών[…].

3.β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση των ιστορικών πηγών να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες.

Από το ΚΕΙΜΕΝΟ Α αναμένεται να γίνει αναφορά στα εξής:

•  ο χριστιανισμός ως μια ιδεολογία χωρίς σύνορα
•  ο χριστιανισμός ως μία σταθερά στην άσκηση της βυζαντινής εξωτερικής πολιτικής
•  ο εκχριστιανισμός ως βασικό μέσο υλοποίησης πολιτικών στόχων για τους

Βυζαντινούς

Από το ΚΕΙΜΕΝΟ Β αναμένεται να γίνει αναφορά στα εξής:

•  η πραγματοποίηση του γάμου συνιστά ταυτόχρονα και συνθήκη ειρήνης
•  ο Βούλγαρος ηγεμόνας «συγγενεύει» με τον Βυζαντινό αυτοκράτορα

δημιουργώντας έτσι μία «οικογένεια» κρατών»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου. Α. Η βυζαντινή διπλωματία] μπορεί να αξιοποιηθεί η εξής αναφορά:

• «[…] Για να στηρίξει την ασφάλειά του … επιδέξιας διπλωματίας […]».

 

 

 

9. Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις γνώσεις σας,

α. να αναφερθείτε στα αίτια εγκατάλειψης της γης από τους ελεύθερους αγρότες και μικροϊδιοκτήτες στα βυζαντινά «χωρία» στα τέλη του 8ου αιώνα.                       

β. να αναφέρετε ποιους κινδύνους συνεπαγόταν η εξαφάνιση των ελευθέρων αγροτών και μικροϊδιοκτητών καθώς και τη σκοπιμότητα της θεσμοθέτησης του «αλληλέγγυου».

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Ο χωρικός δεν μπορούσε στην πραγματικότητα να ανακτήσει πάντοτε, την περιουσία του, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις οι άδικοι αγοραστές, από τους οποίους έπρεπε να τη διεκδικήσει, δεν φαίνεται να ήταν άλλοι από τους κατά τόπους ισχυρούς εκπροσώπους του κράτους, τους συγγενείς ή και τους φίλους τους. Οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι κρατικοί λειτουργοί αποτελούσαν μια ενιαία τάξη. […] Αυτοί που ήταν υπεύθυνοι για την εφαρμογή των αυτοκρατορικών διαταγών είχαν κάθε συμφέρον να επιδιώκουν την ματαίωση της εφαρμογής τους.

Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, (μτφ. Ι. Παναγόπουλος), εκδ. Στ. Δ. Βασιλόπουλος, τ. Β’, Αθήνα 1978, σ. 152-153.

 

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

[…] έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών (μικροκαλλιεργητών) που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς. Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη «αλληλέγγυον». Όταν δε ο πατριάρχης Σέργιος και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει αυτό το παράλογο βάρος, ο βασιλιάς δεν υπάκουσε.

Σκυλίτζης, Ι., Σύνοψις ιστοριών, Εκδόσεις Μίλητος, Αθήνα 2000.

 

α. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική

ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Α), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «Ο χωρικός δεν μπορούσε στην πραγματικότητα να ανακτήσει πάντοτε, την περιουσία του»
•  «οι άδικοι αγοραστές […]δεν ήταν άλλοι από τους κατά τόπους ισχυρούς εκπροσώπους του

κράτους»

•  «Αυτοί που ήταν υπεύθυνοι για την εφαρμογή των αυτοκρατορικών διαταγών είχαν κάθε συμφέρον να επιδιώκουν την ματαίωση της εφαρμογής τους»

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 3. Κοινωνία, γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Από τα τέλη του 8ου αι. σημειώνεται … εκούσια από μια οδυνηρή ελευθερία.» Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αναφέρεται στους λόγους που οδηγούν τους ελεύθερους αγρότες και μικροϊδιοκτήτες στην παραίτηση επισημαίνοντας ως κύρια αιτία του φαινομένου την αύξηση της δύναμης των «δυνατών».

3.β. Για την απάντηση στο ερώτημα οι μαθητές/-τριες αναμένεται, μέσα από την κριτική ανάγνωση του παραθέματος (ΚΕΙΜΕΝΟ Β), να αξιοποιήσουν τις κατάλληλες πληροφορίες:

•  «έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β ́) οι εισφορές των φτωχών (μικροκαλλιεργητών) που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς»
•  «Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη «αλληλέγγυον»»
•  «Όταν δε ο πατριάρχης Σέργιος και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι

λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει αυτό το παράλογο βάρος, ο βασιλιάς δεν υπάκουσε» Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [Κεφάλαιο 2, 3. Κοινωνία, γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών] μπορούν να αξιοποιηθούν πληροφορίες από το απόσπασμα:

• «Ο φόρος των γεωργών που εγκατέλειπαν … εναντίον τους» ως προς τους κινδύνους

που συνεπαγόταν η φυγή των αγροτών και «Για τους λόγους αυτούς … των φτωχών αγροτών της κοινότητας», όσον αφορά το «αλληλέγγυον».

Μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση πηγής και ιστορικής αφήγησης αναμένεται να δομηθεί ένα συνθετικό κείμενο που να αποτυπώνει τη λειτουργία του «αλληλέγγυου» ως μέτρου κατά των «δυνατών».

 

[1] Ο Βλαδίμηρος Α΄ ο Μέγας ήταν αρχηγός του κράτους των Ρως από το 980 έως το 1015.

[2] διαμάχη

[3] Πρόκειται για τον εικονομάχο Ιωάννη Γραμματικό, τον μετέπειτα πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (837-843).