Οι «εγγράμματοι» στην εποχή της «άδειας κοιλιάς»
Ο επιφανής φιλόλογος-ιστορικός και έγκριτος διανοούμενος Σαράντος Καργάκος σε συνέντευξη που παραχώρησε το 2011 στο δημοσιογράφο Γ. Σαχίνη, σε ερώτηση σχετική με τη έκπτωση των ιδανικών σε εποχή κρίσης και τις πιθανότητες της προσωπικής και κοινωνικής ανάταξης υπό μία τέτοια συνθήκη, απάντησε δανειζόμενος τη φράση ενός φίλου εργάτη – συνεργάτη του την εποχή που ως έφηβοι εργάζονταν σε ένα εργοστάσιο ξυλείας για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Η φράση την οποία συγκράτησα και θεωρώ πως αντιπροσωπεύει όσο τίποτε άλλο τη σημερινή εποχή είναι η εξής: «Άνθρωπος με αδειανή κοιλιά ιδανικό δεν έχει».
Θα σταθώ σε δύο σημεία των λεγομένων του μεγάλου δασκάλου που αν μη τι άλλο επιλύουν απορίες σχετικά με τη πνευματική ισχνότητα των σημερινών νέων, την πληθώρα των γλωσσικών και εκφραστικών ατοπημάτων, αλλά και το γενικότερο, επιδερμικής διάθεσης κλίμα της εποχής, η οποία «ξερνάει» τις ανθρωπιστικές επιστήμες εξοβελίζοντάς τες στο πυρ το εξώτερον και δημιουργώντας ανθρώπους όχι απλώς χάρτινους και ψεύτικους, απέναντι σε πραγματικούς όμως εχθρούς, αλλά ψηφιακά τροφοδοτούμενους με ισχυρές δόσεις τεχνολογικής αναλγησίας και μηχανιστικής λογικής.
Διάγουμε πράγματι εποχές όπου οι αυστηρά τεχνοκρατικές προσλαμβάνουσες στα πλαίσια του σχολείου έχουν καθηλώσει τους νέους στην προκρούστεια κλίνη μιας εκπαίδευσης χωρίς παιδεία. Έχει λεχθεί πως τα φιλολογικά τμήματα έχουν καταβαραθρωθεί γιατί οι μαθητές δεν τα επιλέγουν, εφόσον η μόνη διέξοδος μετά την ολοκλήρωση των σπουδών είναι η ανεργία. Οι μαθητές που καταλήγουν πλέον στη «χωματερές» της σύγχρονης φιλολογίας -όπως μετά μεγάλης μου θλίψης άκουσα πρόσφατα σε φιλική ομήγυρη- είναι αυτοί που τα γραπτά τους δε τους άφησαν άλλη επιλογή. Με άλλα λόγια, ένα κακό που το υφίστανται εν είδει καταναγκαστικού έργου. Η ανορεκτική, λοιπόν, φοίτηση στα φιλολογικά τμήματα δημιουργεί και ανέραστους φιλολόγους, που αδυνατούν να εμπνεύσουν τον έρωτα όχι μόνο για της αρχαία γλώσσα, αλλά και για την καθαρόαιμη συνέχειά της, τη νέα ελληνική, παρόλο που έχει ακρωτηριαστεί πολλάκις, και «ανεπαισθήτως» για τους πολλούς.
Τι απουσιάζει λοιπόν; Επανερχόμενη στο παράδειγμα του Σ. Καργάκου θα έλεγα μετά ισχυρής βεβαιότητος πως απουσιάζουν τα ιδανικά . Αυτά που έμειναν να συντροφεύουν ένα ηρωικό παρελθόν και να αποστρέφονται μετά βδελυγμίας ένα διεφθαρμένο παρόν. Μια οικογένεια που βγήκε καθημαγμένη από τη κρίση και διάτρητη οικονομικά, μια οικογένεια αφανής στα νεότερα μέλη της και μονίμως απασχολημένη με τα της επιβίωσης ακόμα και αν εξοικονομήσει ένα αξιοσέβαστο για τα σημερινά δεδομένα διάστημα ελεύθερο χρόνου, τι είδους καθοδήγηση μπορεί να προσφέρει; Όταν σήμερα οι υλικές ανάγκες είναι βασικότερες από τις πνευματικές ή τις ηθικές, ο προσανατολισμός τόσο στην οικογένεια όσο και στο σχολείο θα είναι ανάλογος. Όταν η οικογένεια έχει αντικατασταθεί από την αλγοριθμική ανατροφή και η παιδεία με τις μητρικές γλωσσικές προσλαμβάνουσες τείνει να γίνει ατροφική, τότε θα μπορούσαμε να κλείσουμε το μάτι στον αείμνηστο δάσκαλο λέγοντας ακόμη πως η «αδειανή κοιλιά» οδηγεί σε αδειανό πνεύμα και αυτό με τη σειρά του σε «αδειανό» ήθος. Τα ήθη έχουν αλλάξει και οι έννοιες έχουν επαναπροσδιοριστεί, έγιναν λιποβαρείς, τόσο που εμείς οι Νεοέλληνες αδυνατούμε να τις δούμε στις πραγματικές τους διαστάσεις καθιστώντας τες εν αγνοία μας – οι τάλανες – «πολύτιμες». «Κι εμείς σφαζόμαστε ..για ένα πουκάμισο αδειανό..» που λέει και ο νομπελίστας μας ποιητής.
Ο παραμορφωτικός καθρέφτης της πραγματικότητας αντικατέστησε την πραγματικότητα και αυτό που ήταν κάποτε καλό και αληθινό έχει πάψει πια να ενδιαφέρει. Η μεθόδευση της «αδειανής κοιλιάς» είναι αλλότριο επίτευγμα. Από εκεί και πέρα αυτό που κάποτε ήταν ο ιδεολογικός άξονας της παιδείας μας, ο ελληνικός ανθρωπισμός, έχει παραγκωνιστεί σε βαθμό κακουργήματος, ακόμα και από τους αυτόκλητους ένθερμους υποστηρικτές της ελληνικής παιδείας. Ο Σαράντος Καργάκος μαθητής ακόμα, είχε τη στόφα του σπουδαίου δασκάλου. Διδάχτηκε από έναν συνάνθρωπό του, έναν άνθρωπο του μόχθου, που δεν ήξερε γράμματα, αντιπροσώπευε, όμως, τη λαϊκή σοφία. Ίσως για αυτό έγινε και σπουδαίος, όχι μόνο δάσκαλος αλλά και άνθρωπος. Ίσως είναι και αυτό που απουσιάζει σήμερα από τη νεολαία. Η βιωματική σύνδεση με το υψηλό, το ιδανικό, το σαφές και σοφό. Η σημερινή κοινωνία είναι κατακερματισμένη σε μονάδες που αρνούνται πεισματικά να γίνουν συλλογικότητα. Είναι τα σημεία των καιρών. Η πολυδιάσπαση , ο κατακερματισμός. Αυτές οι κοινωνίες δεν μπορούν να προσφέρουν υγιείς βιωματικές εμπειρίες. Αδυνατούν. Η ίδια απίσχναση αντανακλάται και στο σχολείο. Οι σημερινοί φρεσκοκομμένοι φοιτητές των τμημάτων της φιλολογίας – τα άχρηστα άριστα, όπως έλεγε και ο δάσκαλος- με την βαθμοθηρική αύρα και την ανύπαρκτη πνευματικότητα, τα παιδιά της βάσης του δέκα στις πανελλήνιες εξετάσεις και την αντίστοιχη εκπτωτική παιδεία που αναγκαστικά λαμβάνουν στις σχολές τους προκειμένου να αποφοιτήσουν τουλάχιστον, για να μην παραλείψω και την προστιθέμενη «αξία» του βλέμματος της απόγνωσης για την μελλοντική τους – και μόνο – αποκατάσταση, ποια ανθρωπιστική παιδεία άραγε μπορούν να θεμελιώσουν;
Μήπως το σύνδρομο «της άδειας κοιλιάς» διαιωνίζεται κατατρύχοντας τους νέους αταβιστικά και εξουθενωτικά, ώστε ειδικά οι ανθρωπιστικές επιστήμες και ειδικότερα οι φιλολογίες να αποχρωματίζονται σταδιακά από τα πρωτογενή συστατικά τους και να ξεθωριάζει η δυναμική τους εν όψει των απαιτήσεων της αγοράς, στην οποία οι φιλολογίες δεν έχουν θέση καθώς η αγοραστική δύναμη των ιδανικών είναι περιορισμένη; Η έκπτωση και η πτώση είναι η μόνη λύση και αυτό αντανακλά όχι μόνο τη φτώχεια της παιδείας αλλά και ενός ολόκληρου λαού.
