Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ´ Λυκείου: Κοινωνική συνείδηση και κοινωνική αρετή(Κριτήριο αξιολόγησης)

Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ´ Λυκείου: Κοινωνική συνείδηση και κοινωνική αρετή(Κριτήριο αξιολόγησης)

Κείμενο  1

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΡΕΤΗ

«Η ζωή είναι ευθύνη απέναντι στην κοινωνία» Άντλερ

 

Το πρώτο το οποίο θα πρέπει να επισημάνουμε, πριν την απόδειξη της αναγκαιότητας της κοινωνικής συνείδησης, είναι η αναγκαιότητα της κοινωνίας. Είναι γνωστό ότι πιεστικές ανάγκες οδήγησαν τον άνθρωπο από πολύ νωρίς στην ομαδική συμβίωση. […]

H πρώτη κοινωνία είχε να αντιμετωπίσει πρωτογενείς ανάγκες, ανάγκες καθαρά επιβίωσης. Σήμερα όμως, με την εξελικτική ανθρώπινη πορεία, οι ανάγκες ασφαλώς δεν περιορίζονται στο βιολογικό μόνο επίπεδο, ή στην καλυτέρευση των υλικών όρων της ζωής, αλλά προχωρούν και καλύπτουν τον πνευματικό, επιστημονικό, ηθικό χώρο, τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων και των λαών, της παιδείας κ.λ.π.

Τι χρειάζεται όμως στον κοινωνικό χώρο, απ’ το σημείο που η αλληλεξάρτηση όλο και διευρύνεται; Ποια πρέπει να είναι η στάση του ατόμου απέναντι στους άλλους, στο κοινωνικό σύνολο και αντίστροφα; Πολλοί προβάλλουν το δίλημμα: πρέπει να προτάξουμε το συμφέρον του συνόλου, οπότε κατά λογική συγκυρία θα θεωρήσουμε το άτομο σαν όργανο στην υπηρεσία της κοινωνίας —απ’ τη στιγμή που σκοπός μας είναι η κοινωνία— ή να θεωρήσουμε ότι η κοινωνία υπάρχει για χά­ρη του ατόμου, οπότε και πρέπει να λειτουργεί προς αυτή την κατεύθυνση;

Κάνοντας μια αντικειμενική ανάλυση θα έπρεπε να πούμε ότι διλήμματα τέτοιας μορφής δεν έχουν θέση, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς τα άτομα, αλλά και τα άτομα χωρίς την κοινωνία.

Το θέμα είναι τώρα πώς θα οδηγηθούμε στην επίλυση των συλλογικών προβλημάτων, αλλά και των ατομικών; Πώς απ’ την άλλη μεριά θα πετύχουμε τα ατομικά συμφέροντα, χωρίς να καταστρατηγήσουμε τα συμφέροντα των άλλων; Ασφαλώς όλοι αποφαίνονται ότι κάτι τέτοιο θα επιτευχθεί με την ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης και αναφέρονται στην έμπρακτη συμμετοχή στις συλλογικές υποθέσεις.

Πρώτα απ’ όλα όμως είναι ανάγκη να τονίσουμε τις μορφές με τις οποίες εμφανίζεται η κοινωνική συνείδηση.

Η κοινωνική συνείδηση, και στον τομέα της συλλογικής ζωής, αλλά και στον τομέα της ιδιωτικής, εκφράζεται σαν άρνηση και καταπολέμηση της παθητικότητας. Οι λίγοι κακοί, λέει μια λαϊκή έκφραση, βλάπτουν λιγότερο από τους πολλούς αδιάφορους.

Απ’ την άλλη μεριά εκφράζεται σαν υπευθυνότητα στην εργασία. «Η εκούσια θυσία, λέει ο Ντοστογιέφσκι, η απόλυτα συνειδη­τή κι ελεύθερη από κάθε καταναγκασμό θυσία του εαυτού σου για το καλό του συνόλου, είναι για μένα ο δείκτης της τέλεια διαμορφωμένης προσωπικότητας».

(Η κοινωνική συνείδηση) εκφράζεται και σαν ενδιαφέρον για τα κοινά. Και αυτό φυσικά το ενδιαφέρον εννοείται ότι δεν παραμένει μόνο στο θεωρητικό επίπεδο, αλλά μετατρέπεται σε δράση, όπως προείπαμε. Μιλούμε λοιπόν εδώ για πολιτική δράση του ατόμου που έχει πολιτικά, εθνικά ή πανεθνικά ενδι­αφέροντα. Όταν τα προβλήματα μεγαλώνουν και επαυξάνουν, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αδρανεί και να ολιγωρεί. Η πείνα, η εξαθλίωση, η παιδεία, η ειρήνη, είναι απ’ τα μεγαλύτερα σύγχρονα προβλήματα.

Όταν ακόμη μιλάμε για «ενδιαφέρον για τα κοινά», αυτό συνίσταται, αφενός μεν, στη συνειδητοποίηση απ’ τη μεριά των πολιτών των προβλημάτων, και αφετέρου, στην προσπάθεια για επίλυση τους. Πολίτες αδρανείς τους θεωρεί αχρείαστους, άχρηστους, ο Θουκυδίδης. «Αυτούς που δε μετέχουν στα κοινά, όχι αδρανείς (αργούς) αλλά άχρηστους πρέπει να θεωρούμε ότι είναι». Ο Πλάτωνας απ’ την άλλη μεριά θέλει την παιδεία να κάνει πολίτες ικανούς να άρχουν και να άρχονται, να καλλιεργεί δηλαδή την πολιτική, άρα και την κοινωνική αρετή.[…]

[Αθ. Κ. Κιτσάκη, Κοινωνικά Δοκίμια, (διασκευή)]

 

Κείμενο  2

Κακότυχη η χώρα

 

Τύπος και τηλεόραση τίμησαν με ικανοποίηση την έκβαση της επιχείρησης διάσωσης του NormanAtlantic. Υπήρξαν νεκροί και αγνοούμενοι, αλλά σε γενικές γραμμές, η επιχείρηση διάσωσης υπήρξε επιτυχής. Τα ΜΜΕ στάθηκαν ιδιαίτερα στην περίπτωση του πλοιάρχου Αρτζίλιο Τζακομάτσι ο οποίος, αφού καθοδήγησε την επιχείρηση από το καράβι, ήταν ο τελευταίος που διασώθηκε, [και] σε μερικές περιγραφές άρχισε να διαφαίνεται ο χαρακτηρισμός «ήρωας».

Ο πλοίαρχος Τζακομάτσι είναι ασφαλώς ικανός άνθρωπος (έστω κι αν στη συνέχεια αποδείχτηκε ότι είχε κάποια συνυπευθυνότητα στην πρόκληση του ατυχήματος) και ευχόμαστε κάθε καπετάνιος στο μέλλον να φερθεί έτσι. Δεν εί­ναι όμως ήρωας, αλλά ένας άνθρωπος που έκανε έντιμα και χω­ρίς δειλία το καθήκον του. Και μέσα στους όρους της πρόσληψης ενός καπετάνιου είναι ότι πρέπει να εγκαταλείψει τελευταίος το καράβι του και αυτό το καθήκον συνεπάγεται ασφαλώς έναν κίνδυνο, όπως και ανάμεσα στους όρους ενός αλεξιπτωτιστή εί­ναι ότι μπορεί να σκοτωθεί σε μια ένοπλη σύγκρουση.

Ποιος είναι ήρωας; […] Αν πάμε βάσει των λεξικών και των εγκυκλοπαιδειών, ήρωας είναι αυτός ο οποίος επιτελεί μια εξαιρετική πράξη που δεν του ζη­τήθηκε, με κίνδυνο της προσωπικής του ζωής, για να κάνει κά­τι καλό για τους άλλους. Και για να γίνεις ήρωας, δεν είναι απαραίτητο να είσαι στρατιώτης ή διοικη­τής· ήρωας είναι αυτός που με κίνδυνο της ζωής του σώζει ένα παιδί που πνίγεται ή ο σύντροφος μέσα σ’ ένα ορυχείο ή αυτός που εγκαταλείπει μια ήρεμη καθημερινότητα σε ένα νοσοκομείο για να διακινδυνεύσει τη ζωή του στην Αφρική ανάμεσα στους αρρώστους από έμπολα.

Γιατί για έναν άνθρωπο, ασφαλώς προικισμένο με θάρρος και ψυχραιμία που κάνει το καθήκον του, μιλάμε για ήρωα; Ο Μπρεχτ μας θυμίζει (στον Γαλιλαίο του) ότι είναι άτυχη η χώρα που χρειάζεται ήρωες. Μην έχοντας φυσιολογικούς πολίτες, μια χώρα αναζητά απελ­πισμένα μια ηρωική προσωπικότητα και μοιράζει χρυσά μετάλ­λια δεξιά κι αριστερά.

Άτυχη χώρα είναι λοιπόν αυτή όπου, καθώς κανείς δεν ξέ­ρει πια ποιο είναι το καθήκον του, αναζητά απεγνωσμένα έναν ηγέτη στον οποίο αποδίδει χαρίσματα και του ζητά να τον διατάξει τι πρέπει να κάνει.

 

Ουμπέρτο Έκο, Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας,(ελαφρώς διασκευασμένο), Εκδ. Ψυχογιός,  2016

 

 

Κείμενο 3

Che fece. . . .il gran rifiuto*

[Εκείνος που είπε… το μεγάλο Όχι]

 

Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα

που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι

να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος το ’χει

έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα

 

πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του.

Ο αρνηθείς δεν μετανιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι,

όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει

εκείνο τ’ όχι — το σωστό — εις όλην την ζωή του.

[Κ.Π. Καβάφης, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1897-1918) ]

* Ο ποιητής έχει χρησιμοποιήσει ως τίτλο έναν στίχο από την «Κόλαση» του Δάντη αφαιρώντας, ωστόσο, τη φράση «per vilta» (= από δειλία), στη θέση της οποίας έβαλε αποσιωπητικά. Όπως διευκρινίζει ο ίδιος, το ποίημα την πραγματεύεται ή υπονοεί την έλλειψή της.

 

ΘΕΜΑ Α

Α1.      Να αποδώσετε συνοπτικά το περιεχόμενο και τις μορφές με τις οποίες εμφανίζεται η κοινωνική συνείδηση σύμφωνα με τη συγγραφέα του Κειμένου 1 (60 – 70 λέξεις).                          Μονάδες 20

 

ΘΕΜΑ Β

Β1.      Με βάση τα Κείμενα 1 και 2 να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να επιβεβαιώσετε κάθε χαρακτηρισμό σας παραθέτοντας συγκεκριμένα χωρία από τα κείμενα.

 

α. Οι ανάγκες που καλούνται να καλύψουν οι σύγχρονες κοινωνίες δεν περιορίζονται στις ανάγκες επιβίωσης (Κείμενο 1).

β. Η συγγραφέας του Κειμένου 1 θεωρεί ύψιστης σημασίας το δίλημμα που προβάλλεται από πολλούς, αν, δηλαδή, πρέπει να υπερέχει το συμφέρον του συνόλου ή του ατόμου σε μια κοινωνία.

γ. Σύμφωνα με τη συγγραφέα του Κειμένου 1, ο Πλάτωνας  θεωρεί ότι συνδέονται άμεσα η πολιτική με την κοινωνική αγωγή.

δ. Στο Κείμενο 2 ο συγγραφέας  επιδοκιμάζει τον χαρακτηρισμό του καπετάνιου Τζακομάτσι ως ήρωα.

ε. Άτυχη υποστηρίζεται ότι είναι μια χώρα που απαρτίζεται από άβουλους και ετεροκαθοριζόμενους πολίτες (Κείμενο 2).

Μονάδες 10

 

Β2.      α. Να εντοπίσετε  δύο (2) τρόπους πειθούς που μετέρχεται η συγγραφέας του Κειμένου 1(μον. 4). Για ποιόν λόγο θεωρείτε ότι επέλεξε καθέναν από αυτούς; (μον. 6)

 

            β. Να συντάξετε έναν διαφορετικό τίτλο για το Κείμενο 2 ο οποίος  να αποτυπώνει τον προβληματισμό του συγγραφέα σχετικά με τους «ήρωες». (μον. 5)     

Μονάδες 15

 

Β3.      α. Στο Κείμενο 2 ο λόγος είναι οικείος με στοιχεία προφορικότητας. Να αναφέρετε δυο (2) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές που επιβεβαιώνουν αυτόν τον χαρακτηρισμό (μον. 5) και να παραθέσετε τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο (μον. 2).

 

β. Να ερμηνεύσετε τη λειτουργία των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις του Κειμένου 2 (μον. 3) :

           i)…άρχισε να διαφαίνεται ο χαρακτηρισμός«ήρωας».(1^ηπαράγρ.)

1. ii) Ο Μπρεχτ μας θυμίζει (στον Γαλιλαίο του) ότι… (2^ηπαράγρ.)

Μονάδες 10

 

ΘΕΜΑ Γ

Γ1.      Σύμφωνα με το ποιητικό υποκείμενο: «Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα/ που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι/ να πούνε» . Για ποιους λόγους κάποιος θα πει «το μεγάλο Ναι» ή «το μεγάλο το Όχι» ; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτοντας τρεις (3) κειμενικούς δείκτες.

Εσείς, ποια απάντηση θα δίνατε αν σας πρότειναν να αναλάβετε την εκτέλεση ενός πολύ σημαντικού έργου;

(150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

 

 

ΘΕΜΑ Δ

Δ1.      Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδέες από τα Κείμενα 1 και 2 όσον αφορά στο περιεχόμενο και τις εκφάνσεις της κοινωνικής συνείδησης, καθώς και τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις των πολιτών μιας χώρας, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:

α) Θεωρείτε ότι οι σύγχρονοι νέοι διαθέτουν κοινωνική συνείδηση και τις αντίστοιχες αρετές;

β) Πώς πιστεύετε ότι μπορούν να αξιοποιηθούν τα νέα τεχνολογικά μέσα και το διαδίκτυο ώστε να αναπτυχθεί η κοινωνική συνείδηση των νέων και να καταστούν ενεργά μέλη της κοινωνίας;

(Το κείμενό σας να έχει τη μορφή Ομιλίας που θα εκφωνήσετε ως εκπρόσωπος της σχολικής σας κοινότητας στο πλαίσιο ανοιχτής συζήτησης που διοργανώνει ο Δήμος σας με θέμα: « Σύγχρονοι νέοι: ενεργοί πολίτες» ) (350-400 λέξεις)

 

Ε.Ο. Ορίζοντες-Τα Διαγωνίσματά μας

Ε.Ο. Ορίζοντες – Θέματα & Λύσεις Πανελλαδικών