Ουσιαστικά τρίτης κλίσης: Κανόνες –Εξαιρέσεις- Παραδείγματα & Ασκήσεις
Γενικά
Η τρίτη κλίση περιλαμβάνει ουσιαστικά και των τριών γενών ( αρσενικά – θηλυκά – ουδέτερα) περιττοσύλλαβα.
Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά λέγονται περιττοσύλλαβα, γιατί έχουν στη γενική και δοτική πτώση του ενικού αριθμού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού αριθμού μία συλλαβή περισσότερη από την ονομαστική και κλητική πτώση του ενικού αριθμού.
Διαίρεση των τριτόκλιτων ουσιαστικών
Από τα αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά της τρίτης κλίσης πολλά σχηματίζουν την ονομαστική πτώση του ενικού αριθμού με της κατάληξη –ς (ξ , ψ) και λέγονται καταληκτικά.
Παραδείγματα: ὁ ἥρως, ὁ ἰχθύς , ὁ θώραξ , ὁ Ἄραψ κ . ά .
Μερικά όμως σχηματίζουν την ονομαστική πτώση του ενικού αριθμού χωρίς καμιά κατάληξη και λέγονται ακατάληκτα.
Παραδείγματα: ἡ ἠχώ, ὁ Ἕλλην κ . ά .
Τα ουδέτερα της τρίτης κλίσης κανονικά σχηματίζουν την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη ( δηλαδή είναι ακατάληκτα) . Παραδείγματα: τό σῶμα, τό ἄστυ κ.ά.
Καταληκτικά είναι μόνο τα ουδέτερα τό φῶς, γενική: τοῦ φωτός και το ουδέτερο ανώμαλο οὖς, γενική : τοῦ ὠτὀς..
Από τα ουσιαστικά της τρίτης κλίσης άλλα έχουν σε όλες τις πτώσεις ένα μόνο θέμα και για αυτό λέγονται μονόθεμα (παράδειγμα: ὁ χιτών, γενική: τοῦ χιτῶνος). Άλλα τριτόκλιτα ουσιαστικά παρουσιάζονται με δύο θέματα, γιατί σε μερικές πτώσεις εκτείνεται το φωνήεν της τελευταίας συλλαβής του θέματος και γι,αυτό λέγονται διπλόθεμα (παράδειγμα:: ὁ ἡγεμών, γενική: τοῦ ἡγεμόνος).
Στα διπλόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά το θέμα που έχει στην τελευταία συλλαβή μακρόχρονο φωνήεν λέγεται ισχυρό θέμα . Παραδείγματα: ποιμήν, ῥήτωρ.
Ενώ το δεύτερο θέμα που έχει στην τελευταία συλλαβή βραχύχρονο φωνήεν λέγεται αδύνατο θέμα (ποιμέν- , ῥήτορ-) .
Το θέμα στα μονόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά βρίσκεται από τη γενική πτώση του ενικού αριθμού, αφού αφαιρεθεί από αυτήν η κατάληξη.
Παραδείγματα: τοῦ πίνακος ( θέμα: πινακ- )
τοῦ κλητῆρος (θέμα: κλητηρ-)
Στα διπλόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά το ισχυρό θέμα (=που έχει στην τελευταία συλλαβή μακρόχρονο φωνήεν) βρίσκεται από την ονομαστική πτώσητου ενικούαριθμού.
Παραδείγματα: ὁ ἡγεμών (ισχυρό/μακρόχρονο θέμα: ἡγεμων- )
ὁ ποιμήν (ισχυρό/μακρόχρονο θέμα: ποιμην- )
Στα διπλόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά το αδύνατο θέμα (=που έχει στην τελευταία συλλαβή βραχύχρονο φωνήεν) βρίσκεται από τη γενική πτώση του ενικού αριθμού, αφού αφαιρεθεί από αυτήν η κατάληξη.
Παραδείγματα: τοῦ ἡγεμόνος (αδύνατο/βραχύχρονο θέμα: ἡγεμον-)
τοῦ ποιμένος (αδύνατο/βραχύχρονο θέμα: ποιμεν- )
Κατά το χαρακτήρατα τριτόκλιτα ουσιαστικά διαιρούνται σε:
- Φωνηεντόληκτα και σε
- Συμφωνόληκτα
Παρατηρήσεις στις καταλήξεις των τριτόκλιτων ουσιαστικών
Τα αρσενικά και θηλυκά τριτόκλιτα ουσιαστικά έχουν σε όλες τις πτώσεις και στους δύο αριθμούς τις ίδιες καταλήξεις. Τα ξεχωρίζουμε από το άρθρο.
Τα ουδέτερα διαφέρουν από τα αρσενικά και θηλυκά στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική πτώση και του ενικού αριθμού και του πληθυντικού αριθμού.
Προσωδία του ι και του α στις καταλήξεις των τριτόκλιτων ουσιαστικών
Το γιώτα και το άλφα στη λήγουσα των τριτόκλιτων ουσιαστικών είναι βραχύχρονα.
Παραδείγματα: ἡ γνῶσις – τήν γνῶσιν
τῷ ἀγῶνι – τόν ἀγῶνα, τούς ἀγῶνας
τό γῆρας
τούς ἥρωας
τούς Τρῶας
Ο τονισμός των τριτόκλιτων ουσιαστικών
Σύμφωνα με το ειδικό κανόνα τονισμού η ασυναίρετη ονομαστική, αιτιατική και κλητική των πτωτικών, όταν τονίζεται στη λήγουσα, παίρνει οξεία. Παραδείγματα:
ὁ πατήρ, ὁ λιμήν, ὁ ἀνδριάς.
Εξαιρούνται, ωστόσο, και παίρνουν περισπωμένη, αντίθεταμε τον ειδικό κανόνα τονισμού, οι ασυναίρετες πτώσεις: ονομαστική, αιτιατική, κλητική και των δύο αριθμών στις ακόλουθες περιπτώσεις τριτόκλιτων ουσιαστικών :
οι μονοσύλλαβοι τύποι που έχουν χαρακτήρα ι, υ(ου,αυ). Παραδείγματα:
ὁ κῖς- τόν κῖν- (ὦ) κῖ, τούς κῖς
ἡ δρῦς – τήν δρῦν – (ὦ) δρῦ, τάς δρῦς
ὁ βοῦς – τον βοῦν – (ὦ) βοῦ, τούς βοῦς
ἡ γραῦς – τήν γραῦν –(ὦ) γραῦ , τάς γραῦς
Επίσης,παίρνουν περισπωμένη,αντίθετα με τον ειδικό κανόνα τονισμού, οι ασυναίρετες πτώσεις (ονομαστική, αιτιατική, κλητική) του ενικού αριθμού των ουδετέρων πῦρ και οὖς.
Ακόμα, παίρνουν περισπωμένη, αντίθετα με τον ειδικό κανόνα τονισμού, οι ασυναίρετες πτώσεις ( ονομαστική, κλητική) του ενικού αριθμού του θηλυκού τριτόκλιτου ουσιαστικού ἡ γλαῦξ.
Επιπλέον, παίρνει περισπωμένη, αντίθεταμε τον ειδικό κανόνα τονισμού, η ασυναίρετη αιτιατική πτώση του πληθυντικού αριθμού των τριτόκλιτων ουσιαστικών σε –ύς, αν τονίζεται στη λήγουσα. Παραδείγματα:
(ὁ ἰχθύς) τούς ἰχθῦς, (ἡ ἰσχύς) τάς ἰσχῦς.
Και παίρνει περισπωμένη, αντίθετα με τον ειδικό κανόνα τονισμού, η ασυναίρετη κλητική πτώση του ενικού αριθμού των ονομάτων σε –εύς. Παραδείγματα:
(ὁ βασιλεύς) ὦ βασιλεῦ, (ὁ γονεύς) ὦ γονεῦ, (ὁ Ἀχαρνεύς) ὦ Ἀχαρνεῦ.
Σύμφωνα με τον ειδικό κανόνα τονισμού στα πτωτικά, όπου τονίζεται η ονομαστική του ενικού, εκεί τονίζονται και οι άλλες πτώσεις του ενικού και του πληθυντικού αριθμού, εκτός αν εμποδίζει η λήγουσα. Παραδείγματα:
ὁ λέων- τοῦ λέοντος, οἱ λέοντες αλλά τῶν λεόντων.
Εξαιρούνται του συγκεκριμένου ειδικού κανόνα τονισμού και τονίζονται στη λήγουσα τα μονοσύλλαβα ουσιαστικά της τρίτης κλίσης στη γενική και δοτική πτώση των δύο αριθμών (ενικού, πληθυντικού). Παραδείγματα:
(ἡ φλόξ) τῆς φλογός –τῇ φλογί
(οἱ φλόγες) τῶν φλογῶν – τοῖς φλοξί .
Αν και είναι μονοσύλλαβα ουσιαστικά της τρίτης κλήσης, ωστόσο εξαιρούνται και τονίζονται στην παραλήγουσα μόνο στη γενική πτώση του πληθυντικού αριθμού τα ακόλουθα:
- ἡ δᾲς (= λαμπάδα): τῶν δᾲδων
- ὁ θώς (=τσακάλι): τῶν θώων
- ὁ παῖς: τῶν παίδων
- ὁ Τρώς: τῶν Τρώων και τό φῶς: τῶν φώτων (ουδετέρου γένους)
- τό οὖς: τῶν ὤτων (ουδετέρου γένους)
ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΑ
- ΜΟΝΟΘΕΜΑ ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ ΣΕ:
- -ως , γενική –ωος.
Παραδείγματα:
ὁ ἥρως-τοῦ ἥρωος (:παροξύτονο)
ὁ Τρώς – τοῦ Τρωός (:οξύτονο)
ὁ θώς (=το τσακάλι) – τοῦ θωός (:οξύτονο).
Άσκηση: Στα παρακάτω ουσιαστικά της τρίτης κλίσης ζητούνται η γενική, ηδοτική, η αιτιατική και η κλητική πτώση και των δύο αριθμών :
|
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
ονομαστική |
γενική πτώση |
δοτική πτώση |
αιτιατική |
κλητική |
|
ὁ ἥρως |
|
|
|
|
|
ὁ Τρώς |
|
|
|
|
|
ὁ θώς |
|
|
|
|
|
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
ονομαστική |
γενική πτώση |
δοτική πτώση |
αιτιατική |
κλητική |
|
οἱ ἥρωες |
|
|
|
|
|
οἱ Τρῶες |
|
|
|
|
|
οἱ θῶες |
|
|
|
|
- -υς, γενική –υος.
Παραδείγματα:
ὁ βότρυς («τσαμπί σταφυλιού») – τοῦ βότρυος (:παροξύτονο)
ὁ ἰχθύς – τοῦ ἰχθύος (: οξύτονο)
ἡ δρῦς – τῆς δρυός (:μονοσύλλαβο & περισπώμενο)
ὁ κῖς (το σκουλήκι) –τοῦ κιός
Κατά το βότρυς κλίνονται: ὁ στάχυς, ἡ πῖτυς(=είδος πεύκου), τό νᾶπυ (=σινάπι).
Κατά το ἰχθύς κλίνονται: ἡ Ἐρινύς, ἡ ἰσχύς, ἡ κλιτύς (= πλευρά βουνού),ἡ ὀφρύς ( = το φρύδι), ἡ πληθύς (= το πλήθος), ὁ ἔγχελυς στον ενικό αριθμό.
Κατά το δρῦς κλίνονται: ὁ,ἡ σῦς ή ὁ,ἡ ὗς (= ο αγριόχοιρος), ὁ μῦς (= το ποντίκι).
Στα φωνηεντόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε –υς, (γενική –υος) παρατηρούμεότι:
- η αιτιατική πτώση του ενικού αριθμού σχηματίζεται με την κατάληξη –ν.
Παράδειγμα: τόν βότρυν,
- η αιτιατική πτώση του πληθυντικού αριθμού σχηματίζεται με την κατάληξη –ς
Παράδειγμα: τούς βότρυς,
- η κλητική του ενικού αριθμού σχηματίζεται χωρίςκατάληξη.
Παραδείγματα: (ὦ) βότρυ, (ὦ) ἰχθύ,
- όλοι οι μονοσύλλαβοι τύποι και η ασυναίρετη αιτιατική πτώση του πληθυντικού αριθμού, όταν αυτή τονίζεται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη, αντίθετα με τον ειδικό κανόνα τονισμού για τις ασυναίρετες πτώσεις που,όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν οξεία.
ΑΣΚΗΣΗ: Στα παρακάτω ουσιαστικά της τρίτης κλίσης σας δίνεται η ονομαστική και σας ζητούνται η γενική, η δοτική, η αιτιατική και η κλητική και στους δύο αριθμούς:
|
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
ὁ βότρυς |
|
|
|
|
|
ὁ ἰχθύς |
|
|
|
|
|
ὁ μῦς |
|
|
|
|
|
ἡ δρῦς |
|
|
|
|
|
ἡ ἰσχύς |
|
|
|
|
|
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
Οἱ βότρυες |
|
|
|
|
|
Οἱ ἰχθύες |
|
|
|
|
|
Οἱ μύες |
|
|
|
|
|
Οἱ δρύες |
|
|
|
|
|
Οἱ ἰσχύες |
|
|
|
|
- -εύς, γενική –έως
Παραδείγματα:
ὁ βασιλεύς – τοῦ βασιλέως
ὁ ἁλιεύς – τοῦ ἁλιέως & τοῦ ἁλιῶς
Ø-οῦς, γενική –οός
ὁ βοῦς – τοῦ βοός [είναι μοναδικό]
Ø-αῦς, γενική –αός
ἡ γραῦς –τῆς γραός [είναι μοναδικό]
Κατά το βασιλεύς κλίνονται: βαφεύς, γονεύς, γραμματεύς, γραφεύς, ἱερεύς, κουρεύς, χαλκεύς, Ἀχαρνεύς, Μεγαρεύς.
Κατά το ἁλιεύς κλίνονται: Εὐβοεύς, Πειραιεύς, Πλαταιεύς.
Τα ουσιαστικά ὁ βοῦς και ἡ γραῦς είναι μοναδικά.
Στα φωνηεντόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε –εύς, οῦς, -αῦς της τρίτης κλίσης παρατηρούμε ότι:
- το ύψιλον του χαρακτήρα αποβάλλεται πριν από φωνήεν. Παραδείγματα:
ὁ βασιλεύς –τοῦ βασιλέως
ὁ βοῦς –τοῦ βοός
ἡ γραῦς – τῆς γραός,
- η κλητική του ενικού είναι όμοια με το θέμα (δηλαδή χωρίς κατάληξη).
Παραδείγματα: (ὦ) βασιλεῦ, (ὦ) βοῦ, (ὦ) γραῦ,
- η γενική πτώση του ενικού αριθμού έχει κατάληξη –ως.
Παράδειγμα: τοῦ βασιλέως,
- η αιτιατική πτώση του πληθυντικού αριθμού έχει κατάληξη –ας.
Στη συγκεκριμένη κατάληξη το άλφα είναι μακρόχρονο, αντίθετα με τον κανόναπου ορίζει το άλφα στην κατάληξη των τριτόκλιτων ουσιαστικών να είναι βραχύχρονο.Παράδειγμα: τούς βασιλέας (αλλάτούς ἥρωας, τούς Τρῶας),
- το έψιλον που απομένει στο θέμα, μετά την αποβολή του ύψιλον, συναιρείται
με το ακόλουθο έψιλον ή γιώτα των καταλήξεων σε ει. Παραδείγματα:
τῷ βασιλέ-ι Øτῷ βασιλεῖ
οἱ βασιλε-ες Øοἱ βασιλεῖς
- Όσα από τα φωνηεντόληκτα σε –εύς έχουν πριν από το –εύς φωνήεν, αυτά συναιρούν συνήθως το τελικό έψιλον που απομένει στο θέμα με το ακόλουθο ωμέγα και άλφα των καταλήξεων στη γενική και αιτιατική πτώση του ενικού και του πληθυντικού αριθμού. Παραδείγματα:
(ὁ ἁλιεύς) τοῦ ἁλιέως: τοῦ ἁλιῶς
τόν ἁλιέα: τόν ἁλιᾶ
τῶν ἁλιέων: τῶν ἁλιῶν
τούς ἁλιέας: τούς ἁλιᾶς
(ὁ Εὐβοεύς) τοῦ Εὐβοέως: τοῦ Εὐβοῶς
τόν Εὐβοέα: τόν Εὐβοᾶ
τῶν Εὐβοέων: τῶν Εὐβοῶν
τούς Εὐβοέας: τούς Εὐβοᾶς
ΑΣΚΗΣΗ: Να συμπληρώσετε τα κενά στους πίνακες που ακολουθούν.
|
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
ὁ γονεύς |
|
|
|
|
|
ὁ γραφεύς |
|
|
|
|
|
ὁ Πειραιεύς |
|
|
|
|
|
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
οἱ γονεῖς |
|
|
|
|
|
οἱ γραφεῖς |
|
|
|
|
|
οἱ Πειραιεῖς |
|
|
|
|
- ΔΙΠΛΟΘΕΜΑ ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ (ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΘΗΛΥΚΑ) ΣΕ:
- –ις, γενική –έως. Παραδείγματα:
ἡ δύναμις – τῆς δυνάμεως (: προπαροξύτονο)
ἡ πόλις – τῆς πόλεως (: παροξύτονο)
Όμοια με το δύναμις κλίνονται τα προπαροξύτονα θηλυκά: αἴσθησις, ἀκρόπολις, βεβαίωσις, γένεσις, γέννησις, δήλωσις, δῄωσις, κράτησις, ποίησις κ.ά. και το αρσενικό ὁ πρύτανις.
Όμοια με το πόλις κλίνονται : ἡ κόνις, ὁ μάντις, ὁ ὄφις κ.ά. καθώς και πολλά δισύλλαβα αφηρημένα ουσιαστικά: γεῦσις, ὄψις, πτῶσις, ἄρσις, δρᾶσις, δύσις, θλῖψις, κρᾶσις (μείξη), κῦψις, λύσις, πίστις, πρᾶξις, ῥῆσις, ῥῖψις, ῥῦσις (=σωτηρία, απελευθέρωση) ῥύσις (=ροή), τάξις, ὕβρις, φράσις, φύσις, ψῆξις(=ξύσιμο), ψῦξις (=ψύξη, κρύωμα).
Παρατηρήσεις
- Τα φωνηεντόληκτα διπλόθεμα καταληκτικά σε –ις, γενική –εως έχουν δύο θέματα. Ένα θέμα σε γιώτα, από το οποίο σχηματίζονται η ονομαστική, η αιτιατική και η κλητική πτώση του ενικού αριθμού. Με το δεύτερο θέμα, το έψιλον, σχηματίζονται οι άλλες πτώσεις του ενικού αριθμού (γενική και δοτική) και όλος ο πληθυντικός αριθμός.
- Στη γενική πτώση του ενικού αριθμού έχουν κατάληξη –ως.
- Στη γενική πτώση του ενικού και του πληθυντικού αριθμού τονίζονται στην προπαραλήγουσα, αν και η λήγουσα είναι μακρόχρονη, αντίθετα με τον κανόνα τονισμού (=όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται).
- Συναιρούν το χαρακτήρα έψιλον του θέματος με το ακόλουθο έψιλον ή γιώτα των καταλήξεων σε ει. Παραδείγματα:
τῇ πόλε-ι Øτῇ πόλει
αἱ πόλε-ες Øαἱ πόλεις
- Σχηματίζουν την αιτιατική πτώση του ενικού αριθμού με
την κατάληξη ν. Παράδειγμα: τήν πόλιν.
- Σχηματίζουν την κλητική πτώση του ενικού αριθμού
χωρίς κατάληξη: Παράδειγμα: (ᾦ) πόλι.
- Σχηματίζουν την αιτιατική του πληθυντικού όμοια με την
ονομαστική από αναλογία προς αυτή. Παράδειγμα:
αἱ πόλεις – τάς πόλεις
ΑΣΚΗΣΗ: Να συμπληρωθούν τα κενά στους πίνακες που ακολουθούν:
|
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
ἡ αἴσθησις |
|
|
|
|
|
ἡ ὕβρις |
|
|
|
|
|
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
αἱ αἰσθήσεις |
|
|
|
|
|
αἱ ὕβρεις |
|
|
|
|
- -υς, γενική –έως, παραδείγματα:
ὁ πέλεκυς –τοῦ πελέκεως (:προπαροξύτονο)
ὁ πῆχυς –τοῦ πήχεως (:προπερισπώμενο)
Όμοια κλίνονται ὁ πρέσβυς και ο ἔγχελυς στον πληθυντικό αριθμό. Συγκεκριμένα ο ἔγχελυς στον ενικό αριθμό κλίνεται κατά το ἰχθύς.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
- Τα φωνηεντόληκτα καταληκτικά διπλόθεμα σε –υς, γενική –έως έχουν δύο θέματα. Το ένα σε ύψιλον, από το οποίο σχηματίζονται η ονομαστική, η αιτιατική και η κλητική πτώση του ενικού αριθμού. Με το δεύτερο θέμα, το έψιλον, σχηματίζονται οι άλλες πτώσεις (γενική και δοτική) του ενικού αριθμού και όλος ο πληθυντικός αριθμός.
- Στη γενική πτώση του ενικού αριθμού έχουν κατάληξη –ως. Παραδείγματα:
(ὁ πῆχυς) τοῦ πήχεως
(ὁ πέλεκυς) τοῦ πελέκεως
- Αν και η λήγουσα είναι μακρόχρονη στη γενική πτώση του ενικού και του πληθυντικού αριθμού, ωστόσο τονίζονται στην προπαραλήγουσα αντίθετα με τον κανόνα τονισμού (=όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται). Παραδείγματα:
τοῦ πελέκεως , τῶν πελέκεων
τοῦ πήχεως, τῶν πήχεων
- Συναιρούν το έψιλον με το ακόλουθο έψιλον ή γιώτα των καταλήξεων σε ει. Παραδείγματα:
τῶ πήχε-ι : τῶ πήχει
οἱ πήχε-ες : οἱ πήχεις
- Σχηματίζουν την αιτιατική πτώση του ενικού αριθμού με την κατάληξη ν.
Παραδείγματα:
τόν πῆχυν
τόν πέλεκυν
- Σχηματίζουν την αιτιατική πτώση του πληθυντικού αριθμού όμοια με την ονομαστική από αναλογία προς αυτή. Παραδείγματα:
οἱ πήχεις – τούς πήχεις
οἱ πελέκεις – τούς πελέκεις
- ΔΙΠΛΟΘΕΜΑ ΑΚΑΤΑΛΗΚΤΑ (ουδέτερα) σε –υ, γενική –εως
τό ἄστυ – τοῦ ἄστεως
ΑΣΚΗΣΗ: Να συμπληρωθούν τα κενά στους πίνακες που ακολουθούν.
|
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
ὁ πέλεκυς |
|
|
|
|
|
ὁ πῆχυς |
|
|
|
|
|
το ἄστυ |
|
|
|
|
|
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
οἱ πελέκεις |
|
|
|
|
|
οἱ πήχεις |
|
|
|
|
|
τά ἄστη |
|
|
|
|
- ΔΙΠΛΟΘΕΜΑ ΑΚΑΤΑΛΗΚΤΑ ΣΕ –ώ, γενική –οῦς (θηλυκά)
Παραδείγματα:
ἡ ἠχώ – τῆς ἠχοῦς
ἡ Κλειώ – τῆς Κλειοῦς
Όμοια κλίνονται μερικά κύρια ονόματα όπως Γοργώ, Ἐρατώ, Κλωθώ, Λητώ, Σαπφώ κ.ά. καθώς και μερικά προσηγορικά ή κοινά ονόματα όπως λεχώ, πειθώ, φειδώ κ.ά.
Παρατηρήσεις
- Τα φωνηεντόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα σε –ώ, γενική –οῦς της τρίτης κλίσης κανονικά δεν έχουν πληθυντικό. Όταν όμως σχηματίζουν τον πληθυντικό αριθμό, τότε κλίνονται κατά τη δεύτερη κλίση. Παραδείγματα:
ἡ λεχώ – τῆς λεχοῦς (: ενικός αριθμός)
αἱ λεχοί-τῶν λεχῶν, ταῖς λεχοῖς, τάς λεχούς, (ᾦ) λεχοί (:πληθυντικός αριθμός)
- Σχηματίζουν την ονομαστική πτώση του ενικού αριθμού με το ισχυρό/ μακρόχρονο θέμα –ω χωρίς καμιά κατάληξη.
- Στις πλάγιες πτώσεις (=γενική, δοτική, αιτιατική) του ενικού αριθμού συναιρούν τον χαρακτήρα όμικρον του αδύνατου/ βραχύχρονου θέματος με τις καταλήξεις. Παραδείγματα:
τῆς ἠχό-ος : τῆς ἠχοῦς
τῇ ἠχό-ι : τῇ ἠχοῖ
τήν ἠχό-α : τήν ἠχώ
τῆς Κλειό-ος : τῆς Κλειοῦς
τῇ Κλειό – ι : τῇ Κλειοῖ
τήν Κλειό –α : τήν Κλειώ
- Στα φωνηεντόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα σε –ώ, γενική –οῦς η αιτιατική πτώση, αν και είναι συνηρημένη, ωστόσο οξύνεται από αναλογία προς την ομόηχη ονομαστική, αντίθετα με τον κανόνα σύμφωνα με τον οποίον η λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση, όταν αυτή τονίζεται, παίρνει περισπωμένη. Παραδείγματα:
(τήν ἠχό-α) την ἠχώ
(τήν Κλειό-α) τήν Κλειώ
- Η κλητική σχηματίζεται με το αρχαιότερο θέμα σε –οι χωρίς κατάληξη.
Παράδειγματα: (ᾦ) ἠχοῖ
(ᾦ) Κλειοῖ
- Η κλητική παίρνει περισπωμένη από αναλογία προς την ομόηχη δοτική πτώση. Παραδείγματα:
(τῇ ἠχοῖ) – ( ᾦ) ἠχοῖ
(τῇ Κλειοῖ) – (ᾦ) Κλειοῖ
ΑΣΚΗΣΗ: Να συμπληρωθούν τα κενά στον πίνακα που ακολουθεί.
|
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
ἡ Σαπφώ |
|
|
|
|
|
ἡ πειθώ |
|
|
|
|
ΣΥΜΦΩΝΟΛΗΚΤΑ
Τα συμφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά είναι είτε αφωνόληκταείτε ημιφωνόληκτα. Τα μεν αφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά κατά τον χαρακτήρα είναι ή ουρανικόληκτα(δηλαδή με χαρακτήρα ουρανικό: κ, γ, χ) ή χειλικόληκτα(δηλαδή με χαρακτήρα π, β, φ) ή οδοντικόληκτα( δηλαδή με χαρακτήρα τ, δ, θ). Τα δε ημιφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά κατά τον χαρακτήρα είναι ή ενρινόληκτα (δηλαδή με χαρακτήρα ν, τριτόκλιτα ουσιαστικά με χαρακτήρα μ δεν υπάρχουν) ή υγρόληκτα (δηλαδή με χαρακτήρα λ, ρ) ή σιγμόληκτα (δηλαδή με χαρακτήρα σ).
Τα αφωνόληκτα (=ουρανικόληκτα, χειλικόληκτα, οδοντικόληκτα) διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:
Øμονόθεμα καταληκτικά και
Øδιπλόθεμα ακατάληκτα
- Αφωνόληκτα Μονόθεμα Καταληκτικά:
- Ουρανικόληκτα (χαρακτήρας κ, γ, χ). Παραδείγματα:
ὁ φύλαξ –τοῦ φύλακος (παροξύτονο)
ὁ τέττιξ –τοῦ τέττιγος (παροξύτονο)
ἡ θρίξ – τῆς τριχός
- Χειλικόληκτα ( χαρακτήρας π , β, φ). Παραδείγματα:
ὁ γύψ – τοῦ γυπός
ὁ Κύκλωψ – τοῦ Κύκλωπος (παροξύτονο)
ἡ φλέψ – τῆς φλεβός
- Οδοντικόληκτα (χαρακτήρας τ , δ, θ). Παραδείγματα:
ὁ τάπης – τοῦ τάπητος (παροξύτονο)
ἡ πατρίς- τῆς πατρίδος (οξύτονο)
ἡ Πάρνης –τῆς Πάρνηθος (παροξύτονο)
- Διπλόθεμα Ακατάληκτα
- Οδοντικόληκτα (χαρακτήρας τ). Παραδείγματα:
ὁ γέρων –τοῦ γέροντος (παροξύτονο)
ὁ Ξενοφῶν -τοῦ Ξενοφῶντος (συνηρημένο κύριο όνομα)
Πίνακας Αφωνόληκτων Ουσιαστικών της Γ κλίσης που δείχνει την ορθογραφία και τον τονισμό των λέξεων:
Αρσενικά και Θηλυκά
Ουρανικόληκτα (χαρακτήρα κ, γ, χ)
ἡ αὖλαξ – τῆς αὔλακος(προπερισπώμενο)
ἡ γλαῦξ -τῆς γλαυκός
ἡ ἕλιξ –τῆς ἕλικος (δασυνόμενο)
ὁ κῆρυξ –τοῦ κήρυκος
ὁ πῖδαξ-τοῦ πίδακος
ὁ πίναξ –τοῦ πίνακος
ἡ σάρξ –τῆς σαρκός
ὁ φύλαξ –τοῦ φύλακος
ὁ/ἡ αἴξ – τοῦ/τῆς αἰγός
ἡ μάστιξ -τῆς μάστιγος
ἡ σάλπιγξ – τῆς σάλπιγγος
ἡ σήραγξ –τῆς σήραγγος
ἡ Σφίγξ – τῆς Σφιγγός
ἡ πτέρυξ – τῆς πτέρυγος
ἡ διῶρυξ – τῆς διώρυχος (προπερισπώμενο)
ὁ ὄνυξ -τοῦ ὄνυχος ( παροξύτονο )
Χειλικόληκτα ( χαρακτήρας π, β, φ)
ὁ γύψ -τοῦ γυπός
ὁ Κύκλωψ –τοῦ Κύκλωπος ( παροξύτονο)
ἡ φλέψ – τῆς φλεβός
Οδοντικόληκτα ( χαρακτήρας τ, δ, θ)
Με χαρακτήρα τ:
σε –ης, γενική –ητος
ἡ ἐσθής –τῆς ἐσθῆτος
ὁ θής (=ο μισθωτός εργάτης) – τοῦ θητός
ὁ λέβης – τοῦ λέβητος
σε -ότης, γενική –ότητος
ἡ δεξιότης –τῆς δεξιότητος
ἡ πιστότης-τῆς πιστότητος
ἡ ποιότης-τῆς ποιότητος
σε –ύτης, γενική –ύτητος
ἡ βαρύτης-τῆς βαρύτητος
ἡ βραδύτης-τῆς βραδύτητος
ἡ βραχύτης-τῆς βραχύτητος
ἡ ταχύτης-τῆς ταχύτητος
σε –ις, γενική –ιτος
ἡ χάρις-τῆς χάριτος
σε –ως, γενική –ωτος
ὁ ἱδρώς – τοῦ ἱδρῶτος
ὁ γέλως – τοῦ γέλωτος
ὁ ἔρως –τοῦ ἔρωτος
σε –ας, γενική –αντος
ὁ ἀνδριάς – τοῦ ἀνδριάντος ( οξύτονο)
ὁ ἱμάς –τοῦ ἱμάντος (οξύτονο)
ὁ ἀδάμας – τοῦ ἀδάμαντος (παροξύτονο)
ὁ γίγας –τοῦ γίγαντος ( παροξύτονο)
ὁ ἐλέφας –τοῦ ἐλέφαντος (παροξύτονο)
ὁ Αἴας – τοῦ Αἴαντος (παροξύτονο)
ὁ Κάλχας – τοῦ Κάλχαντος (παροξύτονο)
το συνηρημένο ἀλλᾶς –τοῦ ἀλλᾶντος
σε –ους, γενική –οντος
ὁ ὀδούς –τοῦ ὀδόντος
το συνηρημένο πλακοῦς –τοῦ πλακοῦντος
έτσι κλίνονται και Σελινοῦς –Σελινοῦντος
Τραπεζοῦς – Τραπεζοῦντος
Φλιοῦς – Φλιοῦντος
σε –ων, γενική –οντος
ὁ γἐρων –τοῦ γέροντος
ὁ δράκων – τοῦ δράκοντος
ὁ θεράπων –τοῦ θεράποντος
ὁ λέων –τοῦ λέοντος
ὁ τένων (=νεύρο) – τοῦ τένοντος
ὁ Κρέων –τοῦ Κρέοντος
σε -ῶν, γενική ῶντος: τα συνηρημένα κύρια ονόματα ὁ Ξενοφῶν –τοῦ Ξενοφῶντος
ὁ Ἀντιφῶν – τοῦ Ἀντιφῶντος(όνομα προσώπου)
ὁ Κλεοφῶν –τοῦ Κλεοφῶντος(όνομα προσώπου)
ἡ Κτησιφῶν –τῆς Κτησιφῶντος(όνομα πόλης)
με χαρακτήρα δ:
σε –άς, γενική –άδος
ἡ ἀγελάς –τῆς ἀγελάδος
ἡ Ἑλλάς –τῆς Ἑλλάδος
ἡ λαμπάς – τῆς λαμπάδος
ἡ Παλλάς – τῆς Παλλάδος
ἡ τετράς –τῆς τετράδος
ἡ τριάς –τῆς τριάδος
ἡ μαινάς – τῆς μαινάδος
ἡ ὁλκάς (εμπορικό πλοίο) –τῆς ὁλκάδος
Στα ουσιαστικά που ακολουθούν το γιώτα πριν την κατάληξη –ς είναι βραχύχρονο:
σε –ις, γενική –ιδος
ἡ αὖλις – τῆς αὐλίδος
ἡ ἔρις –τῆς ἔριδος
ἡ ἶρις – τῆς ἴριδος
ἡ Ἶσις – τῆς Ἴσιδος
ὁ Πάρις – τοῦ Πάριδος
σε –ίς , γενική –ίδος
ἡ ἀσπίς – τῆς ἀσπίδος
ἡ Αὐλίς –τῆς Αὐλίδος
ἡ βαθμίς – τῆς βαθμίδος
ἡ βλεφαρίς – τῆς βλεφαρίδος
ἡ βολίς – τῆς βολίδος
ἡ Ἑλληνίς – τῆς Ἑλληνίδος
ἡ ἐλπίς – τῆς ἐλπίδος
ἡ θυρίς –τῆς θυρίδος
ἡ κεραμίς – τῆς κεραμίδος
ἡ κορωνίς – τῆς κορωνίδος
ἡ τυραννίς – τῆς τυραννίδος
ἡ ψαλίς – τῆς ψαλίδος
Στα ουσιαστικά που ακολουθούν το γιώτα πριν την κατάληξη –ς είναι μακρόχρονο:
Σε –ις , γενική -ῖδος
ἡ ἁψίς –τῆς ἁψῖδος
ἡ βαλβίς –τῆς βαλβῖδος
ἡ κηλίς – τῆς κηλῖδος
ἡ κρημνίς –τῆς κρημνῖδος
ἡ κρηπίς –τῆς κρηπῖδος
ἡ νησίς – τῆς νησῖδος
ἡ σφραγίς – τῆς σφραγῖδος
ἡ χειρίς –τῆς χειρῖδος
ἡ ψηφίς –τῆς ψηφῖδος
σε –ύς , γενική –ύδος
ἡ χλαμύς – τῆς χλαμύδος
με χαρακτήρα θ:
σε –ης , γενική -ηθος
ἡ Πάρνης –τῆς Πάρνηθος
σε –ις , γενική –ιθος
ὁ,ἡ ὄρνις –τοῦ,τῆς ὄρνιθος
σε –υς, γενική –υθος
ἡ κόρυς( περικεφαλαία ) –τῆς κόρυθος (το ύψιλον είναι βραχύχρονο)
σε –ινς, γενική –ινθος
ἡ ἕλμινς –τῆς ἕλμινθος (πρόκειται για είδος σκουληκιού)
ἡ πείρινς – τῆς πείρινθος (= τετράγωνος χώρος πάνω στην άμαξα, όπου τοποθετούσαν τα πράγματα που ήθελαν να μεταφέρουν)
σε –υνς, γενική -υνθος
ἡ Τίρυνς-τῆς Τίρυνθος
Ουδέτερα (οδοντικόληκτα)
σε –μα, γενική –ματος:
τό ἅλμα – τοῦ ἅλματος
τό ἅρμα – τοῦ ἅρματος
τό ἆσθμα –τοῦ ἄσθματος
τό δρᾶμα –τοῦ δράματος
τό θῦμα –τοῦ θύματος
τό κλάσμα –τοῦ κλάσματος
τό κλῆμα –τοῦ κλήματος
τό κλίμα –τοῦ κλίματος (κατωφέρεια εδάφους , η γεωγραφική θέση ενός τόπου)
τό κρᾶμα –τοῦ κράματος
τό κρίμα – τοῦ κρίματος
τό κτῆμα – τοῦ κτήματος
τό κῦμα –τοῦ κύματος
τό μεῖγμα (μίγμα) – τοῦ μείγματος (μίγματος)
τό νᾶμα –τοῦ νάματος
τό νῆμα –τοῦ νήματος
τό πλάσμα – τοῦ πλάσματος
τό πλῦμα –τοῦ πλύματος
τό πρᾶγμα- τοῦ πράγματος
τό πτύσμα –τοῦ πτύσματος (το ύψιλον είναι βραχύχρονο)
τό στίγμα –τοῦ στίγματος ( το γιώτα είναι βραχύχρονο)
τό σχίσμα – τοῦ σχίσματος ( το γιώτα είναι βραχύχρονο)
τό τάγμα – τοῦ τάγματος (το άλφα του θέματος είναι βραχύχρονο)
τό φάσμα –τοῦ φάσματος ( το άλφα του θέματος είναι βραχύχρονο)
τό φράγμα – τοῦ φράγματος (το άλφα του θέματος είναι βραχύχρονο)
τό φῦμα –τοῦ φύματος
τό χάσμα –τοῦ χάσματος
τό χρῖσμα –τοῦ χρίσματος
τό χύμα –τοῦ χύματος
σε –μμα, γενική -μματος [ουδέτερα σε –μμα παράγονται από ρήματα με χαρακτήρα χειλικό (π, β, φ) ]
τό ἄλειμμα –τοῦ ἀλείμματος
τό ἅμμα – τοῦ ἅμματος [το δέσιμο, ο κόμπος, η θηλιά (από το ρήμα ἅπτω)]
τό βάμμα –τοῦ βάμματος
τό βλέμμα –τοῦ βλέμματος
τό γράμμα – τοῦ γράμματος
τό θρέμμα –τοῦ θρέμματος
τό κάλυμμα –τοῦ καλύμματος
τό κόμμα –τοῦ κόμματος
τό ὄμμα –τοῦ ὄμματος
τό ῥάμμα –τοῦ ῥαμματος
τό σκάμμα –τοῦ σκάμματος
τό στέμμα – τοῦ στέμματος
τό στρέμμα –τοῦ στρέμματος
τό τρῖμμα – τοῦ τρίμματος
Παρατηρήσεις στα αφωνόληκτα (ουρανικόληκτα, χειλικόληκτα, οδοντικόληκτα)
της τρίτης κλίσης
- Από τα αφωνόληκτα της τρίτης κλίσης τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν κανονικά την αιτιατική πτώση του ενικού αριθμού με κατάληξη άλφα.
Παραδείγματα: (ὁ κόραξ) – τόν κόρακ-α
(ἡ πατρίς) – τήν πατρίδ-α
- Από τα αφωνόληκτα της τρίτης κλίσης τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν κανονικά την κλητική πτώση του ενικού αριθμού όμοια με την ονομαστική.
Παραδείγματα: (ὁ κόραξ) – ὦ κόραξ
(ἡ πατρίς) – ὦ πατρίς
Εξαιρούνται όμως τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε –ις (γενική-ιτος,–ιδος, -ιθος) τα οποία σχηματίζουν την αιτιατικήπτώση του ενικού αριθμού σε –ν και την κλητικήπτώση του ενικού αριθμού όμοια με το θέμα (χωρίς το χαρακτήρα) από αναλογία προς τα φωνηεντόληκτα: τήν πόλιν, ὦ πόλι.
Παραδείγματα: (ἡ χάρις) τήν χάριν – (ὦ) χάρι
(ἡ ἔρις) τήν ἔριν – (ὦ) ἔρι
(ἡ ὄρνις) τήν ὄρνιν – (ὦ) ὄρνι
Όμοια σχηματίζονται και μερικά οδοντικόληκτα βαρύτονα σε –ης ή –υς.
Παραδείγματα:(ὁ/ἡ Πάρνης –τοῦ /τῆς Πάρνηθος)τόν /τήν Πάρνην – ὦ Πάρνη
[ἡ κόρυς(περικεφαλαία) – τῆς κόρυθος] τήν κόρυν – ὦ κόρυ
- Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε –ων (γενική –οντος) και –ας(γενική –αντος), το οξύτονο ἡ τυραννίς – τῆς τυραννίδος και το περισπώμενο (ὁ, ἡ) παῖς, γενική παιδός σχηματίζουν την κλητική πτώση του ενικού αριθμού χωρίς κατάληξη ( με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα).
Παραδείγματα:(ὁ γέρων –τοῦ γέροντος) ὦ γέρον
(ὁ γίγας – τοῦ γίγαντος) ὦ γίγαν
(ὁ Αἴας – τοῦ Αἴαντος) ὦ Αἶαν
(ἡ τυραννίς – τῆς τυραννίδος) ὦ τυραννί
(ὁ παῖς –τοῦ παιδός) ὦ παῖ
- Τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σε –α (γενική –ατος) είναι όλα ακατάληκτα.
Παραδείγματα: τό κτῆμα – τοῦ κτήματος
τό σῶμα –τοῦ σώματος
τό στράτευμα – τοῦ στρατεύματος.
Καταληκτικά είναι μόνο τα ουδέτερα τό φῶς-γενική τοῦ φωτός και το
ανώμαλο τό οὖς, γενική τοῦ ὠτός.
ΑΣΚΗΣΗ: Να συμπληρωθούν τα κενά στους πίνακες που ακολουθούν:
|
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
ἡ γλαῦξ |
|
|
|
|
|
ἡ σάλπιγξ |
|
|
|
|
|
ἡ θρίξ |
|
|
|
|
|
ὁ Κύκλωψ |
|
|
|
|
|
ὁ χάλυψ |
|
|
|
|
|
ὁ γέλως |
|
|
|
|
|
ἡ χάρις |
|
|
|
|
|
ἡ ἔρις |
|
|
|
|
|
ὁ,ἡ ὄρνις |
|
|
|
|
|
ὁ ἀνδριάς |
|
|
|
|
|
ὁ Αἴας |
|
|
|
|
|
ὁ ὀδούς |
|
|
|
|
|
ὁ θεράπων |
|
|
|
|
|
τό κτῆμα |
|
|
|
|
|
ἡ τυραννίς |
|
|
|
|
|
ὁ,ἡ παῖς |
|
|
|
|
|
τό φῶς |
|
|
|
|
|
τό οὖς |
|
|
|
|
|
ἡ κόρυς |
|
|
|
|
|
ἡ πατρίς |
|
|
|
|
|
Πληθυντικός αριθμός |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
αἱ γλαῦκες |
|
|
|
|
|
αἱ σάλπιγγες |
|
|
|
|
|
αἱ τρίχες |
|
|
|
|
|
οἱ Κύκλωπες |
|
|
|
|
|
οἱ χάλυβες |
|
|
|
|
|
οἱ γέλωτες |
|
|
|
|
|
αἱ χάριτες |
|
|
|
|
|
αἱ ἔριδες |
|
|
|
|
|
οἱ,αἱ ὄρνιθες |
|
|
|
|
|
οἱ ἀνδριάντες |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
οἱ ὀδόντες |
|
|
|
|
|
οἱ θεράποντες |
|
|
|
|
|
τά κτήματα |
|
|
|
|
|
αἰ τυραννίδες |
|
|
|
|
|
οἱ,αἱ παῖδες |
|
|
|
|
|
τά φῶτα |
|
|
|
|
|
τά ὦτα |
|
|
|
|
|
αἱ κόρυθες |
|
|
|
|
|
αἱ πατρίδες |
|
|
|
|
Από τα συμφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά τα ημιφωνόληκτα είναι ή ενρινόληκτα ( με χαρακτήρα ν) ή υγρόληκτα (με χαρακτήρα λ, ρ) ή σιγμόληκτα (με χαρακτήρα σ).
Τα ενρινόληκτα ( δηλαδή με χαρακτήρα ν) διαιρούνται σε:
- Μονόθεμα καταληκτικά σε –ις, γενική –ῖνος.
Παραδείγματα: ὁ δελφίς – τοῦ δελφίνου (οξύτονο)
ἡ ἀκτίς –τῆς ἀκτῖνος (οξύτονο)
ἡ ῥίς – τῆς ῥινός (μονοσύλλαβο)
- Μονόθεμα ακατάληκτα σε:
- -αν, γενική -ᾶνος.
Παραδείγματα: ὁ Παιάν –τοῦ Παιᾶνος (οξύτονο)
ὁ Πάν – τοῦ Πανός (μονοσύλλαβο)
- -ην , γενική -ῆνος.
Παραδείγματα: ὁ Ἕλλην – τοῦ Ἕλληνος (παροξύτονο)
ὁ μήν –τοῦ μηνός ( μονοσύλλαβο)
- -ων, γενική -ῶνος.
Παραδείγματα: ὁ χιτών – τοῦ χιτῶνος (οξύτονο)
ὁ τυφῶν – τοῦ τυφῶνος (περισπώμενο)
ὁ ἀγών – τοῦ ἀγῶνος (οξύτονο)
- Διπλόθεμα ακατάληκτα σε:
- -ην, γενική –ένος.
Παραδείγματα: ὁ ποιμήν –τοῦ ποιμένος(οξύτονο)
ὁ αὐχήν –τοῦ αὐχένος (οξύτονο)
ἡ φρήν – τῆς φρενός ( μονοσύλλαβο)
- -ων, γενική –ονος.
Παραδείγματα: ὁ γείτων – τοῦ γείτονος (παροξύτονο)
ἡ χιών – τῆς χιόνος (μονοσύλλαβο)
Από τα ημιφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά τα υγρόληκτα(δηλαδή με χαρακτήρα λ, ρ) διαιρούνται σε:
- Μονόθεμα ακατάληκτα σε:
- -ηρ, γενική -ῆρος.
Παραδείγματα: ὁ κρατήρ – τοῦ κρατῆρος (οξύτονο)
- -ωρ, γενική -ῶρος.
Παραδείγματα: ὁ φώρ (=κλέφτης) – τοῦ φωρός (μονοσύλλαβο)
ὁ ἰχώρ ( =το αίμα που ρέει στις φλέβες των θεών)-τοῦ ἰχῶρος (οξύτονο)
- -αρ, γενική-αρος.
Παραδείγματα: τό νέκταρ-τοῦ νέκταρος(παροξύτονο)
- Διπλόθεμα ακατάληκτα σε:
- -ηρ, γενική –ερος.
Παραδείγματα: ὁ ἀθήρ – τοῦ ἀθέρος (οξύτονο)
- -ωρ, γενική –ορος
Παραδείγματα: ὁ ῥήτωρ – τοῦ ῥήτορος (παροξύτονο)
- Συγκοπτόμενα σε –ηρ, γενική –ρος
Παραδείγματα: ὁ πατήρ – τοῦ πατρός (οξύτονο)
ἡ Δημήτηρ – τῆς Δήμητρος
Από τα ημιφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά τα σιγμόληκτακατηγοριοποιούνται σε:
- Ακατάληκτα σε :
- -ης, γενική –ους (αρσενικού γένους)
Παραδείγματα: ὁ Σωκράτης – τοῦ Σωκράτους (παροξύτονο)
ὁ Περικλῆς –τοῦ Περικλέους (περισπώμενο)
- -ως , γενική –οῦς (θηλυκού γένους)
Παραδείγματα: ἡ αἰδώς –τῆς αἰδοῦς (οξύτονο)
ἡ ἠώς (=αυγή) – τῆς ἠοῦς (οξύτονο)
ἡ Ἠώς (=θεά της αυγής) – τῆς Ἠοῦς (οξύτονο)
- -ος , γενική ους
τό βέλος –τοῦ βέλους (παροξύτονο)
τό ἔδαφος –τοῦ ἐδάφους (προπαροξύτονο)
- -ας, γενική –ως , γενική –ατος
Παραδείγματα: τό κρέας – τοῦ κρέως
τό γέρας – τοῦ γέρως (έχει μόνο ενικό αριθμό)
τό γῆρας – τοῦ γήρως
τό τέρας – τοῦ τέρατος
τό πέρας –τοῦ πέρατος
τό κέρας , γενική τοῦ κέρατος & τοῦ κέρως
ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΦΩΝΟΛΗΚΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΚΛΙΣΗΣ
(που δείχνει την ορθογραφία των λέξεων)
ΕΝΡΙΝΟΛΗΚΤΑ
-άν, γενική –ανος
ὁ μεγιστάν –τοῦ μεγιστᾶνος
ὁ παιάν –τοῦ παιᾶνος
ὁ πελεκάν – τοῦ πελεκᾶνος
ὁ Τιτάν – τοῦ Τιτᾶνος
ὁ Πάν- τοῦ Πανός
-ίς, γενική –ινος
ἡ ἀκτίς – τῆς ἀκτῖνος
ὁ δελφίς – τοῦ δελφῖνος
ἡ ὠδίς- τῆς ὠδῖνος
ἡ Ἐλευσίς – τῆς Ἐλευσῖνος
ἡ Σαλαμίς – τῆς Σαλαμῖνος
ἡ ῥίς – τῆς ῥινός
ὁ,ἡ θίς – τοῦ, τῆς θινός
ἡ ἴς –τῆς ἰνός
-ην, γενική -ηνος
ὁ Ἕλλην – τοῦ Ἕλληνος
ὁ κηφήν – τοῦ κηφῆνος
ὁ πυρήν –τοῦ πυρῆνος
ὁ σωλήν – τοῦ σωλῆνος
ἡ σειρήν – τῆς σειρῆνος
ὁ μήν – τοῦ μηνός
ὁ σπλήν –τοῦ σπληνός
-ήν, γενική –ενός
ὁ αὐχήν –τοῦ αὐχένος
ὁ λιμήν – τοῦ λιμένος
ὁ πυθμήν –τοῦ πυθμένος
ἡ φρήν – τῆς φρενός
-ων, γενική –ωνος
α) τα περιεκτικά
ὁ ἀνθών –τοῦ ἀνθῶνος
ὁ ἐλαιών – τοῦ ἐλαιῶνος
β) τα μεγεθυντικά
ὁ γάστρων –τοῦ γάστρωνος
ὁ γνάθων –τοῦ γνάθωνος
ὁ χείλων –τοῦ χείλωνος
γ) τα κύρια ονόματα
Ἀπόλλων-Ἀπόλλωνος
Ποσειδῶν-Ποσειδῶνος
Πλάτων – Πλάτωνος
δ) ονόματα αρχαίων μηνών
Ἀνθεστηριών – Ἀνθεστηριῶνος
Ἐλαφηβολιών – Ἐλαφηβολιῶνος
ε) τόπων και πόλεων
ὁ Κιθαιρών –τοῦ Κιθαιρῶνος
ὁ Μαραθών – τοῦ Μαραθῶνος
στ) εθνικά παροξύτονα
ὁ Λάκων –τοῦ Λάκωνος
ὁ Ἴων – τοῦ Ἴωνος
ζ) προσηγορικά παροξύτονα
ὁ κώδων – τοῦ κώδωνος
η) προσηγορικά οξύτονα
ὁ ἀγών –τοῦ ἀγῶνος
ὁ αἰών –τοῦ αἰῶνος
ὁ κλών –τοῦ κλωνός (μονοσύλλαβο)
ὁ χειμών – τοῦ χειμῶνος
ὁ χιτών –τοῦ χιτῶνος
θ) προσηγορικά περισπώμενα
ὁ τυφῶν – τοῦ τυφῶνος
-ων, γενική – ονος
α) οξύτονα θηλυκά
ἡ εἰκών – τῆς εἰκόνος
ἡ χιών –τῆς χιόνος
β)οξύτονα αρσενικά
ὁ ἡγεμών –τοῦ ἡγεμόνος
ὁ κανών –τοῦ κανόνος
ὁ κηδεμών –τοῦ κηδεμόνος
ὁ Μακεδών –τοῦ Μακεδόνος
γ) παροξύτονα αρσενικά
ὁ ἄξων –τοῦ ἄξονος
ὁ γνώμων – τοῦ γνώμονος
ὁ δαίμων – τοῦ δαίμονος
ὁ κίων (=κολόνα)- τοῦ κίονος
Ἀγαμέμνων –τοῦ Ἀγαμέμνονος
Ἀριστογείτων- τοῦ Ἀριστογείτονος
Υγρόληκτα
-ήρ γενική –ηρος
ὁ σωτήρ –τοῦ σωτῆρος (κλητική ὦ σῶτερ)
-ήρ, γενική –έρος
ὁ ἀστήρ – τοῦ ἀστέρος (δοτική πληθυντικού τοῖς ἀστράσι)
–ωρ, γενική –ωρος
ὁ φώρ –τοῦ φωρός
ὁ ἰχώρ – τοῦ ἰχῶρος
-ωρ, γενική –ορος
ὁ αὐτοκράτωρ – τοῦ αὐτοκράτορος
Ἕκτωρ – Ἕκτορος
-άρ, γενική –αρός
ὁ Κάρ ( ο κάτοικος της Καρίας) – τοῦ Καρός (πληθυντικός οἱ Κᾶρες)
-είρ , γενική –ειρός
ὁ φθείρ –τοῦ φθειρός ( δοτική πληθυντικού τοῖς φθειρσί)
ἡ χείρ –τῆς χειρός ( δοτική πληθυντικού ταῖς χερσί)
συγκοπτόμενα διπλόθεμα ακατάληκτα σε –ηρ, γενική –ρος
ὁ πατήρ – τοῦ πατρός
ἡ μήτηρ –τῆς μητρός
ἡ θυγάτηρ –τῆς θυγατρός
ἡ γαστήρ – τῆς γαστρός
ἡ Δημήτηρ- τῆς Δήμητρος
ὁ ἀνήρ – τοῦ ἀνδρός
Σιγμόληκτα
Αρσενικά ακατάληκτα σε –ης, γενική –ους
Σωκράτης –Σωκράτους
Ἀριστοτέλης – Ἀριστοτέλους
Ἀριστοφάνης -Ἀριστοφάνους
Δημοσθένης – Δημοσθένους
Ἰσοκράτης -Ἰσοκράτους
Αρσενικά ακατάληκτα σε –κλῆς, γενική –κλέους
Περικλῆς – Περικλέους
Ἡρακλῆς – Ἡρακλέους
Θεμιστοκλῆς – Θεμιστοκλέους
Σοφοκλῆς –Σοφοκλέους
Θηλυκά ακατάληκτα σε –ώς, γενική –οῦς(έχουν μόνο ενικό αριθμό)
ἡ αἰδώς –τῆς αἰδοῦς
ἡ ἠώς(=αυγή) –τῆς ἠοῦς
ἡ Ἠώ(=θεά της αυγής) –τῆς Ἠοῦς
Ουδέτερα ακατάληκτα σε –ος, γενική –ους
τό βέλος- τοῦ βέλους
τό ἔθνος-τοῦ ἔθνους
τό εὖρος-τοῦ εὔρους
τό ζεῦγος-τοῦ ζεύγους
τό ἦθος-τοῦ ἤθους
τό ξίφος-τοῦ ξίφους
τό πλῆθος-τοῦ πλήθους
τό σκεῦος-τοῦ σκεύους
τό τέλος- τοῦ τέλους
τό ἄγος- τοῦ ἄγους
τό ἄλσος- τοῦ ἄλσους
τό βάθος- τοῦ βάθους
τό βάρος- τοῦ βάρους
τό βρῖθος- τοῦ βρίθους
τό δάσος- τοῦ δάσους
τό θάρρος- τοῦ θάρρους
τό θάρσος (η τόλμη)- τοῦ θάρσους
τό θράσος- τοῦ θράσους
τό ἴχνος-τοῦ ἴχνους
τό κῆτος –τοῦ κήτους
τό κράτος-τοῦ κράτους
τό κῦδος(=δόξα, φήμη)-τοῦ κύδους
τό κῦρος – τοῦ κύρους
τό λάθος-τοῦ λάθους
τό μῖσος –τοῦ μίσους
τό νεῖκος (φιλονικία, αγώνας) – τοῦ νείκους
τό ξίφος – τοῦ ξίφους
τό πνῖγος (= η υπερβολική ζέστη)- τοῦ πνίγους
τό ῥάκος –τοῦ ῥάκους
τό ῥῖγος –τοῦ ῥίγους
τό σκάφος-τοῦ σκάφους
τό στῖφος –τοῦ στίφους
τό σφρίγος – τοῦ σφρίγους
τό τεῖχος –τοῦ τείχους
τό τεῦχος –τοῦ τεύχους
τό ὕψος –τοῦ ὕψους
τό φῦκος –τοῦ φύκους
τό ψῦχος – τοῦ ψύχους
τό ἔδαφος – τοῦ ἐδάφους
τό μέγεθος – τοῦ μεγέθους
τό στέλεχος –τοῦ στελέχους
τό τέμενος(επίσημος ή ιερός χώρος, ναός) – τοῦ τεμένους
τέναγος(=άβαθα νερά, βάλτος)- τοῦ τενάγους
Παρατηρήσεις στα ενρινόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά
- Τα φωνήεντα γιώτα και άλφα εμπρός από το χαρακτήρα ν των ονομάτων σε
-ις, γενική –ινος είναι μακρόχρονα. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
(ἡ ἀκτίς) τῆς ἀκτῖνος
(ἡ Σαλαμίς) τῆς Σαλαμῖνος
(ὁ Τιτάν) τοῦ Τιτᾶνος
(ὁ πελεκάν) τοῦ πελεκᾶνος
- Τα ενρινόληκτα της γ΄ κλίσης σχηματίζουν κανονικά την κλητική πτώση του ενικού αριθμού όμοια με την ονομαστική πτώση του ενικού αριθμού. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
(ὁ Ἕλλην) ὦ Ἕλλην
(ὁ ἡγεμών) ὦ ἡγεμών
(ὁ ποιμήν) ὦ ποιμήν.
Εξαιρούνται τα βαρύτονα διπλόθεμα σε –ων (γενική –ονος) τα οποία σχηματίζουν την κλητική πτώση του ενικού αριθμού όμοια με το αδύνατο θέμα. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
(ὁ γείτων ) ὦ γεῖτον
(ὁ δαίμων) ὦ δαῖμον
(ὁ Ἰάσων) ὦ Ἰᾶσον
- Oχαρακτήρας ν των ενρινόληκτων τριτόκλιτων ουσιαστικών εμπρός από το σίγμα της κατάληξης αποβάλλεται χωρίς αντέκταση(=η μεταβολή του βραχύχρονου φωνήεντος σε μακρόχρονο ύστερα από αποβολή ενός ή περισσότερων συμφώνων που ακολουθούν) του προηγούμενου τυχόν βραχύχρονου φωνήεντος. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
ἡ ἀκτίν-ς : ἡ ἀκτίς
ταῖς ἀκτῖν-σι : ταῖς ἀκτῖσι
τοῖς ἡγεμόν- σι : τοῖς ἡγεμόσι
Παρατηρήσεις στα υγρόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης
- Τα υγρόληκτα ουσιαστικά της τρίτης κλίσης σχηματίζουν κανονικά την κλητική πτώση του ενικού αριθμού όμοια με την ονομαστική πτώση του ενικού αριθμού. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
(ὁ ἰχώρ) ὦ ἰχώρ
Εξαιρούνται ωστόσο τα βαρύτονα σε –ωρ, γενική –ορος τα οποία σχηματίζουν την κλητική πτώση του ενικού αριθμού όμοια με το αδύνατο θέμα. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
(ὁ ῥήτωρ) ὦ ῥῆτορ
- Ο χαρακτήρας λάμδα και ρο εμπρός από το σίγμα της κατάληξης παραμένει. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
ὁ ἅλς – τοῖς ἁλσί
(ὁ ῥήτωρ) τοῖς ῥήτορσι
Παρατηρήσεις στα συγκοπτόμενα ακατάληκτα σε –ηρ (γενική –ρος)
- Από τα υγρόληκτα ουσιαστικά της τρίτης κλίσης τα διπλόθεμα ὁ πατήρ, ἡ μήτηρ, ἡ θυγάτηρ, ἡ γαστήρ(=κοιλιά), ἡ Δημήτηρ και ὁ ἀνήρ συγκόπτουν (δηλαδή αποβάλλουν) σε ορισμένες πτώσεις το έψιλον του αδύνατου θέματος και γι’αυτό λέγονται συγκοπτόμενα.
- Τα συγκοπτόμενα ονόματα σχηματίζουν την κλητική πτώση του ενικού αριθμού όμοια με το αδύνατο/βραχύχρονο θέμα και στην κλητική πτώση του ενικού αριθμού τονίζονται επάνω στην αρχική συλλαβή. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
(ὁ πατήρ) ὦ πάτερ
(ἡ θυγάτηρ) ὦ θύγατερ
(ἡ Δημήτηρ) ὦ Δήμητερ
Εξαιρείται το όνομα γαστήρ το οποίο σχηματίζει την κλητική πτώση του ενικού αριθμού όμοια με την ονομαστική. ΄Ετσι έχουμε:
(ἡ γαστήρ) ὦ γαστήρ
- Τα συγκοπτόμενα ονόματα στη δοτική πληθυντικού μεταξύ του συγκομμένου θέματος και την κατάληξη, για να διευκολυνθεί η προφορά, παίρνουν ένα βραχύχρονο άλφα που τονίζεται. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
(ὁ πατήρ), τοῖς πατράσι(ν), τοῖς ἀνδράσι(ν)
- Από τα συγκοπτόμενα υγρόληκτα της τρίτης κλίσης τα ονόματα ὁ πατήρ, ἡ μήτηρ, ἡ θυγάτηρ και ἡ γαστήρ συγκόπτουν, δηλαδή χάνουν, το έψιλον του θέματος στη γενική και δοτική του ενικού και στη δοτική του πληθυντικού. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
τοῦ πατερ-ος Øτοῦ πατρός
τῷ πατερ-ι Øτῷ πατρί
- Το όνομα Δημήτηρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αριθμού συγκόπτει, δηλαδή χάνει, το έψιλον του θέματος .Έτσι έχουμε :
τῆς Δημητερ-ος : τῆς Δήμητρος
τῇ Δημητερ-ι : τῇ Δήμητρι
τήν Δημητερ-α : τήν Δήμητρα
- Το όνομα ὁ ἀνήρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αριθμού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού αριθμού συγκόπτει, δηλαδή χάνει, το έψιλον του θέματος και αναπτύσσεται εμπρός από τον χαρακτήρα το σύμφωνο δέλτα για να διευκολυνθεί η προφορά. ΄Ετσι έχουμε για παράδειγμα:
τοῦ ἀνερ-ος: συγκοπή του έψιλον-ανάπτυξη του δέλτα: τοῦ ἀνδρός
τῷ ἀνερ-ι: συγκοπή του έψιλον-ανάπτυξη του δέλτα:τῷ ἀνδρί
τόν ἀνερ-α:συγκοπή του έψιλον-ανάπτυξη του δέλτα: τόν ἄνδρα
- Τα συγκοπτόμενα ονόματα πατήρ, μήτηρ, θυγάτηρ και γαστήρ στη γενική και δοτική πτώση του ενικού αριθμού τονίζονται στη λήγουσα. Έτσι έχουμε:
(ὁ πατήρ) τοῦ πατρός- τῷ πατρί
(ἡ μήτηρ) τῆς μητρός- τῇ μητρί
(ἡ θυγάτηρ) τῆς θυγατρός- τῇ θυγατρί
(ἡ γαστήρ) τῆς γαστρός – τῇ γαστρί
- Το όνομα ἀνήρ τονίζεται στη λήγουσα στη γενική και δοτική πτώση του ενικού αριθμού και στη γενική πτώση του πληθυντικού αριθμού. Έτσι έχουμε:
τοῦ ἀνδρός – τῷ ἀνδρί
τῶν ἀνδρῶν
- Το όνομα Δημήτηρ τονίζεται στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού, εκτός από την ονομαστική. Έτσι έχουμε:
τῆς Δήμητρος
τῇ Δήμητρι
τήν Δήμητρα
Παρατηρήσεις στα σιγμόληκτα αρσενικά ακατάληκτα σε –ης, γενική –ους
- Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε –ης, γενική –ους είναι όλα κύρια ονόματα και
-έχουν θέμα σε –ες. Παράδειγμα: Σωκρατεσ-
- Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε –ης, γενική –ους στην ονομαστική πτώση του ενικού αριθμού δενπαίρνουν κατάληξη και εκτείνουν το βραχύχρονο φωνήεν έψιλον του θέματος σε ήτα.
Παράδειγμα: Σωκρατεσ- :Σωκράτης
- Στις πλάγιες πτώσεις (=γενική, δοτική, αιτιατική) του ενικού αριθμού αποβάλλουν το χαρακτήρα σίγμα ανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα.
Παράδειγμα:τοῦ Σωκράτεσ-ος > τοῦ Σωκράτε-ος, τοῦ Σωκράτους
τῷ Σωκράτε-σι> τῷ Σωκράτε-ι : τῷ Σωκράτει
τόν Σωκράτεσ-α>τόν Σωκράτε-α: τόν Σωκράτη
- Στην κλητική πτώση του ενικού αριθμού δεν παίρνουν κατάληξη και ανεβάζουν τον τόνο.
Παράδειγμα: ὦ Σώκρατες
- Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε –ης, γενική –ους κανονικά έχουν μόνο ενικό αριθμό. Στον πληθυντικό σχηματίζονται κατά την πρώτη κλίση.
Παράδειγμα: οἱ Σωκράται
Παρατηρήσεις στα σιγμόληκτα αρσενικά ακατάληκτα σε -κλῆς, γενική –κλέους
- Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε –κλῆς , γενική –κλέους είναι όλα κύρια ονόματα και έχουν θέμα σε –ες. Παράδειγμα: Περικλεεσ-
- Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε –κλῆς συναιρούν το έψιλον της συλλαβής κλε-, όταν ύστερα από το έψιλον ακολουθεί το ήτα ή το έψιλον ή το έψιλον γιώτα.
- Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε –κλῆς, γενική –κλέουςστην ονομαστική πτώση του ενικού αριθμού δεν παίρνουν κατάληξη και με συναίρεση έχουμε για παράδειγμα: Περικλῆς.
- Στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αριθμού αποβάλλουν το σίγμα ανάμεσα στα φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
τοῦ Περικλέεσ-ος>τοῦ Περικλέε-ος>τοῦ Περικλέους
τῷ Περικλέεσ-ι >τῷ Περικλέε-ι(και με δεύτερη συναίρεση)>τῷ Περικλεῖ
τόν Περικλέεσ-α>τόν Περικλέε-α>τόν Περικλέα και σπάνια τόν Περικλῆ.
- Στην κλητική πτώση του ενικού αριθμού δεν παίρνουν κατάληξη και ανεβάζουν τον τόνο. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:ὦ Περίκλεις (με συναίρεση από το Περίκλεες)
- Κανονικά έχουν μόνο ενικό αριθμό. Όταν όμως χρησιμοποιούνται στον πληθυντικό τα ονόματα σε –κλῆς (γενική –κλέους) σχηματίζονται κατά την τρίτη κλίση. Παράδειγμα:οἱ Περικλέ-ες>οἱ Περικλεῖς
Παρατηρήσεις στα ουδέτερα ακατάληκτα σε -ος, γενική –ους
- Τα ουδέτερα σιγμόληκτα σε –ος, γενική –ους έχουν αρχικό θέμα σε –ες. Παραδείγματα:βελεσ-, ἐδαφεσ-
- Σχηματίζουν την ονομαστική , την αιτιατική και την κλητική πτώση του ενικού αριθμού χωρίς κατάληξη, αλλά στις πτώσεις αυτές το φωνήεν έψιλον που είναι πριν από το χαρακτήρα το τρέπουν σε όμικρον. Παραδείγματα:
βελεσ- = βέλος
ἐδαφεσ- = ἔδαφος
- Με το αρχικό θέμα σε – εσ σχηματίζουν τη γενική και τη δοτική του ενικού και όλες τις πτώσεις του πληθυντικού. Όμως αποβάλλουν σε αυτές τις πτώσεις το χαρακτήρα σίγμα ανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα φωνήεντα αυτά. Συγκεκριμένα:
ε + ο = ου έτσι τοῦ βέλε-ος = τοῦ βέλους
ε + ι = ει έτσι τῷ βέλε-ι = τῷ βέλει
ε + ω = ω έτσι τῶν βελέ-ων = τῶν βελῶν
ε + α κανονικά συναιρούνται σε ήτα έτσι τά βέλε-α Øτά βέλη
αν όμωςπριν από το έψιλον προηγείται άλλο έψιλον, τότε συναιρούν το
ε + α σε άλφα, έτσι τά χρέεα =τά χρέα, τά κλέεα =τά κλέα
- στη δοτική πτώση του πληθυντικού αριθμού όπου βρίσκονται δύο σίγμα (βέλεσσι) τα απλοποιούν σε ένα:βέλεσι
Παρατηρήσεις στα σιγμόληκτα ουδέτερα σε –ας, γενική –ως ή -ατος
- Σιγμόληκτα ουδέτερα σε –ας είναι έξι: κρέας, γέρας (=βραβείο), γῆρας, πέρας, τέρας, κέρας.
- Από τα σιγμόληκτα μόνο τα ονόματα κρέας, γέρας, γῆρας έχουν θέμα παντού καθαρά σιγμόληκτο σε –ασ- . Τα συγκεκριμένα ονόματα αποβάλλουν το σίγμα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
τοῦ κρέ-ασ-ος>τοῦ κρέα-ος>τοῦ κρέως
τῷ κρέ-ασ-ι>τῷ κρέα-ι>τῷ κρέᾳ
- Το όνομα πέρας σχηματίζει την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική πτώση του ενικού αριθμού από σιγμόληκτο θέμα σε –ασ-, χωρίς κατάληξη. Το πέρας σχηματίζει τις άλλες πτώσεις από θέμα –ατ- ως οδοντικόληκτο. Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
τοῦ πέρατος-τῷ πέρατι
τά πέρατα-τῶν περάτων
- Το όνομα τέρας σχηματίζει τον ενικό κατά το πέρας. ΄Ετσι έχουμε για παράδειγμα:
τό τέρας-τοῦ τέρατος
- Το όνομα τέρας στον πληθυντικό αριθμό σχηματίζεται και κατά τους δύο τρόπους, δηλαδή και ως σιγμόληκτο (κατά τό κρέας) και ως οδοντικόληκτο (κατά τό πέρας). Έτσι έχουμε γιαπαράδειγμα:
τά τέρατα & τά τέρα
- Το όνομα κέρας σε όλους τους αριθμούς σχηματίζεται και κατά τους δύο τρόπους, δηλαδή και ως σιγμόληκτο (κατά τό κρέας) και ως οδοντικόληκτο (κατά τό πέρας). Έτσι έχουμε για παράδειγμα:
(τό κέρας) τοῦ κέρως & τοῦ κέρατος (ενικός αριθμός)
τῷ κέρᾳ & τῷ κέρατι
τά κέρα & τά κέρατα (πληθυντικός αριθμός)
τῶν κερῶν & τῶν κεράτων
- τό όνομα γῆρας έχει μόνο ενικό αριθμό.
ΑΣΚΗΣΗ: Να συμπληρωθούν τα κενά στους παρακάτω πίνακες:
|
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
ἡ ἀκτίς |
|
|
|
|
|
ὁ Τιτάν |
|
|
|
|
|
ὁ Ἕλλην |
|
|
|
|
|
ὁ ἀγών |
|
|
|
|
|
ὁ ποιμήν |
|
|
|
|
|
ὁ γείτων |
|
|
|
|
|
ὁ κρατήρ |
|
|
|
|
|
ὁ ἰχώρ |
|
|
|
|
|
τό νέκταρ |
|
|
|
|
|
ὁ ἀθήρ |
|
|
|
|
|
ὁ ῥήτωρ |
|
|
|
|
|
ἡ Δημήτηρ |
|
|
|
|
|
ὁ Σωκράτης |
|
|
|
|
|
ὁ Περικλῆς |
|
|
|
|
|
ἡ αἰδώς |
|
|
|
|
|
τό βέλος |
|
|
|
|
|
τό ἔδαφος |
|
|
|
|
|
τό χρέος |
|
|
|
|
|
τό κλέος |
|
|
|
|
|
τό κρέας |
|
|
|
|
|
τό πέρας |
|
|
|
|
|
τό γέρας |
|
|
|
|
|
τό γῆρας |
|
|
|
|
|
τό τέρας |
|
|
|
|
|
τό κέρας |
|
|
|
|
|
Πληθυντικός αριθμός |
||||
|
Ονομαστική |
Γενική |
Δοτική |
Αιτιατική |
Κλητική |
|
αἱ ἀκτῖνες |
|
|
|
|
|
οἱ Τιτᾶνες |
|
|
|
|
|
οἱ Ἕλληνες |
|
|
|
|
|
οἱ ἀγῶνες |
|
|
|
|
|
οἱ ποιμένες |
|
|
|
|
|
οἱ γείτονες |
|
|
|
|
|
οἱ κρατῆρες |
|
|
|
|
|
οἱ ἰχῶρες |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
οἱ ἀθέρες |
|
|
|
|
|
οἱ ῥήτορες |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
οἱ Σωκράται |
|
|
|
|
|
οἱ Περικλεῖς |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
τά βέλη |
|
|
|
|
|
τά ἐδάφη |
|
|
|
|
|
τά χρέα |
|
|
|
|
|
τά κλέα |
|
|
|
|
|
τά κρέα |
|
|
|
|
|
τά πέρατα |
|
|
|
|
|
τά γέρα |
|
|
|
|
|
τό γῆρας |
|
|
|
|
|
τά τέρα & τά τέρατα |
|
|
|
|
|
τά κέρα & τά κέρατα |
|
|
|
|
| Αρχαία Ελληνικά | Γραμματική |
[…] Ουσιαστικά τρίτης κλίσης: Κανόνες –Εξαιρέσεις- Παραδε… […]