Advertisement

Για τη “Λυσιστράτη” του Αριστοφάνη: (4) Η “Λυσιστράτη” και το Αρσενικό

Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη συνιστά, κωμικώ τω τρόπω πάντοτε, θεατρική (αυτο)κριτική των πατριαρχικών δομών εξουσίας. Παρόλα αυτά το Αρσενικό στο έργο αυτό δεν αποτελεί μονολιθική κατηγορία (δηλ. δεν αντιμετωπίζονται όλοι οι άνδρες με τον ίδιο τρόπο). Η Λυσιστράτη παρουσιάζει τρεις τουλάχιστον τύπους ανδρών: (α) τον Πρόβουλο, ο οποίος συμβολίζει την αυταρχική πατριαρχική εξουσία·

Για την “Ηλέκτρα” του Σοφοκλή: (7) Η τελευταία πράξη του δράματος

Στην Έξοδο της Ηλέκτρας, ο Ορέστης, υπό τις ανηλεείς παροτρύνσεις της Ηλέκτρας («Τελείωνε, σκότωσέ τον, κι αφού το κάνεις ρίξε τον στους μόνους νεκροθάφτες που θα του άξιζε ποτέ να βρει, μακριά απ᾽ τα μάτια μας· γιατί κάτι τέτοιο μόνο θα μπορούσε να με ανακουφίσει από τις συμφορές μου», 1487-90), διατάσσει τον Αίγισθο να τον ακολουθήσει μέσα στον οίκο, όπου θα πεθάνει σφαγμένος κι αυτός από το χέρι του τιμωρού γιου του Αγαμέμνονα. Αίγισθος και Ηλέκτρα (Εθνικό Θέατρο, 2005) Ως συνήθως, ο Σοφοκλής εδώ παίζει με τις συμβάσεις του είδους του. Ο Ορέστης οδηγεί τον Αίγισθο στο εσωτερικό του παλατιού. Τυπικά μιλώντας δεν υπάρχει λόγος να το κάνει αυτό: γιατί δεν τον σκοτώνει επί τόπου;

Για την “Εκάβη” του Ευριπίδη: (3) Η “Εκάβη” και η έννοια...

Το θέμα της ελευθερίας κυριαρχεί στην Εκάβη του Ευριπίδη, τόσο σε ένα εξωτερικό, κοινωνικό επίπεδο, εφόσον το έργο παρουσιάζει την αποκλίνουσα μοίρα των ελεύθερων και των δούλων, των νικητών και των ηττημένων του πολέμου, όσο και σε ένα επίπεδο εσώτερο, ψυχολογικό, εφόσον η πλοκή εξερευνά τρεις τουλάχιστον διαφορετικές μορφές αντίδρασης (της Εκάβης, της Πολυξένης και του Αγαμέμνονα) στην πιο ακαταμάχητη μορφή ανελευθερίας, τη στερρὰν ἀνάγκην, που καθορίζει το πλαίσιο ενεργείας των ανθρώπων, αλλά — και εδώ έγκειται η ουσία — δεν μπορεί να υπαγορεύσει απόλυτα τις επιλογές τους· δεν μπορεί, με άλλα λόγια, να τους στερήσει πλήρως το δικαίωμα της επιλογής. Και η ποιότητα των ανθρώπων καθορίζεται πάντοτε από αυτή την επιλογή. Η ελευθερία και η έλλειψή της, ειδικά από τη στιγμή που η έλλειψη αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας δραματικής μεταβολῆς ἐς τὸ ἐναντίον, είναι κατεξοχήν τραγικό θέμα. Στην Εκάβη η τραγικότητα επιτείνεται από το γεγονός ότι στο έργο δεσπόζει η μοίρα όχι απλώς των ηττημένων του πολέμου, αλλά των γυναικών της Τρωάδας.

Για τις “Θεσμοφοριάζουσες” του Αριστοφάνη: (6) Η Παράβαση

Η Παράβαση της κωμωδίας του Αριστοφάνη Θεσμοφοριάζουσαι εκτείνεται από τον στίχο 784 μέχρι τον στίχο 844. Η έναρξή της ανακοινώνεται ρητά: ἡμεῖς τοίνυν ἡμᾶς αὐτὰς εὖ λέξωμεν παραβᾶσαι (784). Στις Θεσμοφοριάζουσες, η Παράβαση είναι ιδιόμορφη: διατηρείται μεν, αλλά δεν έχει ούτε την τυπική δομή ούτε το συνηθισμένο περιεχόμενο, όπως το συναντάμε, π.χ., στις κωμωδίες που έγραψε ο Αριστοφάνης στην πρώτη περίοδο της καριέρας του (πριν το 421 π.Χ.). Ως προς αυτές της τις αποκλίσεις, η παράβαση των Θεσμοφοριαζουσών θυμίζει αρκετά την αναλόγως ιδιότυπη παράβαση της Λυσιστράτης, η οποία επίσης διδάχθηκε το 411 π.Χ. Μια τυπική παράβαση Παλαιάς Κωμωδίας κατά κανόνα χωρίζει την πλοκή του έργου στα δύο και εκφωνείται όταν πια ο Κωμικός Ήρωας έχει υπερνικήσει τους αντιπάλους του, έχει στρέψει τον χορό με το μέρος του (συνήθως στην κωμωδία ο χορός, ή έστω ένα από τα δύο του ημιχόρια, ξεκινά με εχθρικές διαθέσεις έναντι του πρωταγωνιστή) και τώρα πια δεν απομένει παρά να δρέψει (στο δεύτερο μέρος της κωμωδίας) τους καρπούς των κόπων του.

Ζητήματα αρχαίου θεάτρου σε μορφή ερωταποκρίσεων: (4) Όρχηση, μουσική, θεατρικά μηχανήματα,...

Ο χορός υπήρξε κυρίαρχος στα πρώτα στάδια εξέλιξης της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, αλλά σταδιακά ο ρόλος και η σημασία του μειώθηκαν. Σχολιάστε αναφερόμενοι στις ιστορικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα κατά τον 5ο και τον 4ο αιώνα π.Χ. «Γενέθλια» της τραγωδίας θεωρείται η στιγμή κατά την οποία ο Θέσπις ὑπεκρίθη τῷ χορῷ, δηλαδή υπεισήλθε σε διάλογο με τον κορυφαίο του χορού, κατά πάσα πιθανότητα μεσούσης μιας παράστασης διθυράμβου. Είναι πολύ πιθανόν, αν κρίνουμε από τους Πέρσες και από τις λοιπές γνωστές τραγωδίες του Αισχύλου, ότι ο τραγικός χορός στα πρώτα 50-60 χρόνια της ζωής του είδους —τότε αριθμούσε 12 μέλη — είχε ιδιαίτερα ενισχυμένο ρόλο στην παράσταση και ποσοτικά και ποιοτικά. Με τον Σοφοκλή συνδέεται η αύξηση των μελών του τραγικού χορού από 12 σε 15.

Ζητήματα αρχαίου θεάτρου σε μορφή ερωταποκρίσεων: (3) Οι υποκριτές

Αναφερθείτε στις πιο σημαντικές εξελίξεις στην ιστορία των ὑποκριτῶν από τις αρχές του 5ου ως τον 4ο αιώνα. (απαρχές του είδους, καινοτομίες) Ο Θέσπις θρυλείται ως ο δημιουργός της τραγωδίας, εφόσον ως εξάρχων του διθυράμβου ὑπεκρίθη τῷ χορῷ, δηλαδή ενεπλάκη σε διάλογο μαζί του. Η παράδοση αποδίδει στον Αισχύλο την εισαγωγή του δεύτερου υποκριτή και στον Σοφοκλή την εισαγωγή του τρίτου. Η εισαγωγή του τρίτου υποκριτή έγινε οπωσδήποτε πριν τον 458, χρονολογία κατά την οποία ανεβαίνει η τριλογία του Αισχύλου Ορέστεια (458 π.Χ.).