Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ´ Λυκείου: Επιστήμη και Άνθρωπος(Κριτήριο αξιολόγησης)
KEIMENO 1
Επιστήμη και Άνθρωπος
Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε ένα καίριο ερώτημα. Ποια είναι η ευθύνη του επιστήμονα για τα αποτελέσματα της δημιουργικότητας της επιστήμης του; Ποια είναι η ευθύνη του για τη μορφή που πήρε και που παίρνει η «συγκροτημένη πραγματικότητα»;
Η πρώτη ευθύνη λοιπόν του επιστήμονα ανάγεται στην επιστημονική του γνώση : Αν χρησιμοποίησε σωστά την επιστημονική μέθοδο ή αν έκανε σφάλματα, αν απέφυγε τον υποκειμενισμό, την πλάνη την πρόωρη γενίκευση, την επιπόλαιη επαγωγή, την εσφαλμένη αναγωγή, παραγωγή, σύνθεση, τη μονολιθικότητα και το δογματισμό ή αν υπέπεσε σ ’αυτά. Αυτή η ευθύνη είναι ανεξάρτητη από την καλή ή κακή του θέληση. Ειδικότερα, αυτή η ευθύνη καλείται επιστημονική.
Πέρα όμως από την επιστημονική ευθύνη για το πώς εφάρμοσε τη γνώση του στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο επιστήμονας ευθύνεται ηθικά και πολιτικά για τη δημιουργικότητά του. Στο σημείο αυτό θα κριθεί η πράξη του όχι με το επιστημονικό κριτήριο της ορθής χρησιμοποίησης της επιστημονικής μεθόδου, αλλά με το ηθικό κριτήριο (για την ηθική δικαίωσή του ) και με το πολιτικό κριτήριο (για την πολιτική του δικαίωση). Η ευθύνη του επιστήμονα από ηθική ή πολιτική άποψη δεν ανάγεται πια στη γνώση, αλλά στη βούλησή του.
Όπως στην επιστημονική ευθύνη κριτήριο αποτελεί η συμφωνία της ατομικής επιστημονικής γνώσης με την αναγνωριζόμενη σε δεδομένη εποχή ως ορθή (και καθολικής παραδοχής) γνώση και μέτρο αποτελούν οι κανόνες της επιστημονικής μεθόδου, όπως γενικά διαμορφώθηκαν και καθολικά ισχύουν, έτσι και στην ηθική και πολιτική ευθύνη κριτήριο θα πρέπει να αποτελέσει η συμφωνία της ατομικής βούλησης του επιστήμονα με την καθολική βούληση (για την ηθική ευθύνη) και με την κυρίαρχη βούληση που ισχύει στο δεδομένο χώρο και χρόνο ενέργειας ή με την αντιπολιτευόμενη βούληση κοινωνικής ομάδας ή τάξης (για την πολιτική ευθύνη).
Αφού η βούληση αποτελεί τη δυναμική έκφραση του συμφέροντος, θα μπορούσαμε να πούμε πως ηθικά δικαιώνεται εκείνος ο επιστήμονας που ενεργεί σύμφωνα με το καθολικό συμφέρον, δηλαδή ο επιστήμονας που η ατομική του βούληση συμπίπτει με την καθολική. Και καθολικό συμφέρον είναι αυτό που αναφέρεται σε όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το χρώμα, τη φυλή, την εθνικότητα, την υπηκοότητα ή την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Καθολικό είναι, θα λέγαμε, το συμφέρον της ανθρωπότητας. Έτσι, καθολικό είναι το συμφέρον για την ειρήνη, την ελευθερία, την υγεία, τη μόρφωση, την ευτυχία όλων των ανθρώπων.
Από το σημείο, όμως, που διαπιστώνεται πως δεν υπάρχει κοινό συμφέρον, αλλά το προβαλλόμενο σαν κοινό είναι στην πραγματικότητα συμφέρον μιας ομάδας ανθρώπων, τότε η συμφωνία προς τη βούληση (προς το συμφέρον) της μιας ή της άλλης ομάδας δεν έχει ηθικό, αλλά πολιτικό έρεισμα. Ανεξάρτητα από το ηθικό ή πολιτικό έρεισμα, η πράξη έχει νομικό έρεισμα, όταν είναι σύμφωνη με τους κανόνες δικαίου που ισχύουν κατά το χρόνο της τέλεσής της. Συνήθως, βέβαια, αυτοί οι κανόνες εκφράζουν το συμφέρον των κρατούντων στο χώρο που ισχύουν. Δεν αποκλείεται όμως μια πράξη σύμφωνη με το δίκαιο που ισχύει να εξυπηρετεί το συμφέρον μιας αντίθετης προς την κυρίαρχη βούληση ομάδας. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση το νομικό έρεισμα «υπερκαλύπτει» (φαινομενικά τουλάχιστο) το πολιτικό.
Ι. Μανωλεδάκης (απόσπασμα)
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Σήμερα που η επιστήμη ολόκληρη είναι συνδεδεμένη με τη συγκεκριμένη πράξη και την εφαρμογή, το ερώτημα για την ηθική ευθύνη του επιστήμονα είναι βασικό και απαιτητό. Το αντιμετωπίζει ή πρέπει να το αντιμετωπίζει κανείς από την αρχή των σπουδών του. Ο σπουδαστής της φυσικής, της βιολογίας, της χημείας, της ιατρικής κλπ. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιεί και να βρίσκει ευκαιρίες, να συζητεί το θέμα της ηθικής και πολιτικοκοινωνικής ευθύνης του επιστήμονα.
Ο επιστήμονας, λοιπόν, έχει μεγάλη ευθύνη για τη γνώση που παράγει, και οφείλει να προβλέπει κάθε δυνατό κίνδυνο, που θα μπορούσε να προέλθει από τη χρήση ή την κατάχρησή της στο μέλλον. Αυτός θα αποφασίσει υπεύθυνα εάν τα αποτελέσματα της έρευνάς του πρέπει να εφαρμοστούν.
Η υπευθυνότητα αυτή του επιστήμονα προϋποθέτει, όπως φαίνεται, ένα ηθικό κριτήριο ή μια γενική ηθική αρχή. Ποιο είναι το μέτρο με το οποίο μπορεί ο επιστήμονας να σταθμίσει σωστά το καλό της ανθρωπότητας; Πώς θα αποφασίσει αυτός εάν θέλει ή δεν θέλει να εφαρμοστούν τα αποτελέσματα της έρευνάς του; Με γνώμονα την ευτυχία των ανθρώπων; Αλλά η ευτυχία αυτή σαν βελτίωση των όρων της ευζωίας μας είναι πολύ αμφισβητήσιμο αγαθό. Το ασφαλέστερο θα ήταν να προσδιοριστούν ορισμένοι έμμονοι κίνδυνοι για την ανθρωπότητα, που αναμφισβήτητα απειλούν το καλό του ανθρώπου, και οι πιο σημαντικοί από αυτούς είναι: ο πόλεμος και η βία.
ΘΕΟΦ. Α. ΒΕΪΚΟΣ (απόσπασμα)
KEIMENO 3
H μαγεία της επιστήμης
Το άγνωστο δεν είναι ποτέ
τελείως άγνωστο.
Και η μαγεία και η επιστήμη
υποθέσεις κάνουν για το επιστητό
που διαφεύγει της κατανόησης του ανθρώπου.
Ίσως το άγνωστο είναι το κατά βάση
οικείο, που υπάρχει ήδη μέσα μας
απλώς δεν το συνειδητοποιήσαμε
όπως ένα μεγάλο μέρος
των λειτουργιών του σώματος.
Ίσως είναι και το κατ’ αρχήν απρόσβατο
για την αντίληψη την περιορισμένη
ναι μεν βιώνεται μα δεν κατανοείται
αινιγματικό, χωρίς εξήγηση.
Ίσως όμως είναι κάτι ρευστό
σαν τον υδράργυρο που δεν πιάνεται
και κάθε πρόοδος της γνώσης
ανοίγει και άλλα πεδία του άγνωστου
αν και αυτό το παιχνίδι έχει τα όριά του.
Η μυστική γνώση των αλχημιστών
οι απόκρυφες διδαχές ιερών βιβλίων
μαντεία και προφήτες, μάγοι και μέντιουμ
το πλέγμα των κυμάτων, ραδιοτηλεσκόπια
νανοφυσική και κβαντική μηχανική
η σχετικότητα των μετρήσιμων
μας γυρίζουνε πάλι πίσω
τα έτη φωτός, των κουαρκς η υφή
οι υποθέσεις της μακρομικροφυσικής
τα τεχνάσματα της τεχνολογίας
της τέχνης οι φανταστικές τεχνικές
της μαγείας τα μυστικά μέσα
της επιστήμης τα θαυμαστά επιτεύγματα
η πίστη και ο στόχος
τα μέσα και η μέθοδος
της επιστήμης τα μαγικά
της μαγείας η επιστήμη.
Βάλτερ Πούχνερ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
Α. Να συνοψίσετε σε 60-70 λέξεις τις ευθύνες που αποδίδονται στους επιστήμονες, σύμφωνα με το συντάκτη του κειμένου 2.
Μονάδες 20
Β1. «Ηθικά δικαιώνεται εκείνος ο επιστήμονας που ενεργεί σύμφωνα με το καθολικό συμφέρον»: να αποδώσετε το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος του κειμένου 1 σε 50-60 λέξεις.
Μονάδες 10
Β2. α. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των ερωτημάτων στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 1 ως προς την επικοινωνιακή και τη δομική τους λειτουργία.
Μονάδες 6
Β2 β. Να δικαιολογήσετε τη χρήση μακροπεριόδου λόγου στην 4η παράγραφο του κειμένου 1.
Μονάδες 5
Β3. Το κείμενο που σας δόθηκε αποτελεί (αποδεικτικό) δοκίμιο. Να αναφέρετε δυο στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτό το χαρακτηριστικό και να παραπέμψετε σε αντίστοιχα χωρία του κειμένου.
Μονάδες 6
Β4. Να μετατρέψετε τα παρακάτω ρηματικά σύνολα σε ονοματικά (μονάδες 6) και να προσδιορίσετε τις αλλαγές που παρατηρείτε στο ύφος: (μονάδες 2)
α. ο επιστήμονας ευθύνεται ηθικά και πολιτικά.
β. ηθικά δικαιώνεται εκείνος ο επιστήμονας
γ. δεν υπάρχει καθολικό συμφέρον
δ. οι κανόνες εκφράζουν το συμφέρον
Μονάδες 8
Γ. Αξιοποιώντας 3-4 κειμενικούς δείκτες να αποδώσετε τη συσχέτιση μαγείας και επιστήμης, σύμφωνα με το ποιητικό υποκείμενο στο κείμενο 3. Κατά πόσο πιστεύετε εσείς ότι η επιστήμη δρα αντίστοιχα με τη μαγεία για τη συναγωγή των συμπερασμάτων της;
Μονάδες 15
Δ. Σε ένα κείμενο που θα δημοσιευθεί στο ιστολόγιο του σχολείου σας αναφέρεστε
α) στα εμπόδια που συναντούν οι σύγχρονοι επιστήμονες στην προσπάθειά τους να εκπληρώσουν ορθά το χρέος τους.
β) στις αρετές που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν κάθε επιστήμονα, σε διαχρονικό επίπεδο (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
Ε.Ο. Ορίζοντες-Τα Διαγωνίσματά μας
Ε.Ο. Ορίζοντες – Θέματα & Λύσεις Πανελλαδικών
