“Διαβάζοντας” την Οδύσσεια μαζί με τον Χορκχάιμερ και τον Αντόρνο

0
976

Του Νίκου Τσούλια

 

     Τι είναι αυτό που δημιουργεί την ανεξάντλητη μαγεία της Οδύσσειας; Είναι η διαρκής τάση μας για την επιστροφή στην Εστία; Τι είναι αυτό που σε ωθεί κάθε τόσο να παίρνεις στα χέρια σου την Οδύσσεια και χάνεσαι στην περιπέτεια και στην αναζήτηση και άλλοτε νιώθεις ότι είναι πρώτη φορά που τη διαβάζεις και άλλοτε διαβάζεις το ομηρικό κείμενο και παράλληλα ψάχνεις ίχνη από τα δικά σου παλιότερα διαβάσματα; Είναι η γοητεία της νοσταλγίας που αναζητεί πάντα τον θησαυρό που έχουμε μέσα μας;

 

     Η Οδύσσεια έχει γίνει σύμβολο, σύμβολο της σκέψης, σύμβολο της ψυχής, γιατί μαζί με την Ιλιάδα αποτελεί το πιο σταθερό νήμα της εκπαίδευσης των Ελλήνων στο διάβα των αιώνων. Η Οδύσσεια είναι μια προσωπική και μια συλλογική ανάγκη, η μεγάλη αφήγηση του λαού μας και της ιστορίας μας. Είναι το αρχετυπικό κείμενο της γλώσσας μας. Μπορεί να είναι η συνολική προαπεικόνιση που θέλουμε να κάνουμε στην πορεία της ζωής μας, η βαθύτερη εικόνα που έχουμε για την προσωπική μας διαδρομή.

     Αλλά πριν γίνει η Οδύσσεια προσωπική βαθιά εμμονή υπήρξε μια σταθερή αναφορά του ανθρώπινου πνεύματος, εκείνου του πνεύματος που αναζητεί το καινούργιο, που υπερβαίνει τις δυσκολίες, που καλλιεργεί τη δημιουργικότητα και στο βάθος της προαναγγέλλει όλο και περισσότερο φως. Ίσως η Οδύσσεια να είναι μια γενική συμπερίληψη της ανθρώπινης περιπέτειας πάνω στη Γη.

     Είναι η διαδρομή που κάνουμε από τον Μύθο στον Λόγο, η διαδρομή που δεν έχει τελειωμό, αφού όλο και πιο νέοι μύθοι ανασυσταίνονται στο δρόμο μας, αφού ο ορθολογισμός εδώ αντιπαρατίθεται με τα σκοτάδια του ανορθολογισμού και της βαρβαρότητας. Και είναι εκεί στην παραμεθόριο Μύθου και Λόγου, που προβάλλει η “ροδοδάκτυλη ηώς”, που κάνει ο άνθρωπος τη μεγάλη του έξοδο από τη ζωική του καταγωγή –  και η ανάδυση της συνείδησής του θα ανοίξει τους ορίζοντες της ελευθερίας του.

     Οι Χορκχάιμερ και Αντόρνο στη Διαλεκτική του διαφωτισμού, μέσα από τη δική τους διεισδυτική στοχαστική ερμηνεία του διαφωτισμού, θα χρωματίσουν έντονα το ρόλο της Οδύσσειας, θα ανασύρουν το μύθο της για να ανιχνεύσουν το πραγματικό νόημα της αναζήτησης και της νοσταλγίας. «Ολόκληρη η Οδύσσεια αποτελεί μαρτυρία της διαλεκτικής του διαφωτισμού. Το έπος δείχνει από τις παλιότερες κιόλας στιβάδες του, τη στενή του σχέση με το μύθο: οι περιπέτειες που το αποτελούν, ξεπηδούν από τη λαϊκή παράδοση…

     Η αντίθεση ανάμεσα στο διαφωτισμό και στο μύθο εκφράζεται με την αντίθεση ανάμεσα στο Εγώ που επιβιώνει και στις πολυάριθμες όψεις της μοίρας. Η περιπλάνηση από την Τροία ως την Ιθάκη είναι ο δρόμος που παίρνει διαμέσου των μύθων ένα εγώ που είναι φυσικά πολύ αδύναμο σε σχέση με τις δυνάμεις της φύσης και φτάνει στην αυτοπραγμάτωσή του μόνο με την αυτογνωσία. Ο προϊστορικός κόσμος εκκοσμικεύεται στο χώρο που διατρέχει το εγώ – οι αρχαίοι δαίμονες κατοικούν στις μακρινές παρυφές και στα νησιά της πολιτισμένης Μεσογείου, απωθημένοι στα βράχια και στα σπήλαια απ’ όπου ξεπήδησαν κάποτε μέσα στο ανατρίχιασμα των προϊστορικών χρόνων”.

     Η Οδύσσεια, το μεγάλο ομηρικό έπος της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, αποτελεί ένα παγκόσμιο ανάγνωσμα. Μαζί με τον Παρθενώνα είναι τα πιο ισχυρά σύμβολα του πολιτισμού μας. Μπορεί να την αγνοούμε ή να είναι μια σχολική και μόνο υπόθεση;

anthologio.wordpress.com

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.