Του Δημήτρη Χρυσόπουλου, Φιλόλογου – Ιστορικού
Πραγματικά, κάθε χρονιά που τυχαίνει να έχω μαθητές της Α’ Γυμνασίου η πιο συνηθισμένη ερώτηση που δέχομαι, σχεδόν πάντα, όπως και η πλειονότητα των φιλολόγων, νομίζω, είναι η εξής: «Κύριε, γιατί να μάθουμε αρχαία, αφού δεν θα μιλήσουμε ποτέ σε αυτή τη γλώσσα;». Στη μόνιμη αυτή απορία, λοιπόν, ο εκπαιδευτικός οφείλει να δώσει μια πειστική απάντηση.
Αρχικά, πρέπει τονιστεί πως αν ο μαθητής ή η μαθήτρια δεν έχει πειστεί για τη χρησιμότητα όσων διδάσκεται, η διδασκαλία έχει από την αρχή τοποθετηθεί σε λάθος βάση. Συνηθισμένο, λοιπόν, αυτό το ερώτημα κάθε εφήβου, αν αναλογιστούμε μάλιστα και το φόρτο εργασίας των παιδιών στη σημερινή εποχή. Για τον λόγο αυτό, λοιπόν, ο εκπαιδευτικός οφείλει να πείσει τους μαθητές και τις μαθήτριές του για την αξία της διδασκαλίας των αρχαίων.
Παράλληλα, αποτελεί κοινό τόπο η άποψη ότι η αρχαία και η νέα ελληνική αποτελούν μία αδιάσπαστη ενότητα. Άμα επιχειρήσει κανείς να πάρει μία λέξη και να την μελετήσει προσεκτικά, θα μείνει έκπληκτος από τη μαγεία και την ομορφιά που κρύβει. Έπειτα, αντικατοπτρίζει την ελληνική φυσιογνωμία. Αν διαβάσουμε ένα αρχαίο κείμενο και το μεταφράσουμε, θα χρησιμοποιήσουμε πολύ περισσότερες λέξεις, για να αποδώσουμε μία μόνο λέξη. Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η αρχαία ελληνική άσκησε μεγάλη επιρροή στο ρωμαϊκό πολιτισμό, ο οποίος αποτέλεσε τη βάση της διαμόρφωσης του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Είναι, όμως, «νεκρή γλώσσα» τα αρχαία ελληνικά, όπως λένε πολλοί; Μια γλώσσα που συνεχίζει να παράγει αναγνωστική εμπειρία μέσα από το αποθεματικό κεφάλαιο των κειμένων δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί νεκρή. Κι ας μην τη μιλάει κανείς στον κόσμο τούτο κι ας μην τη γράφει πια κανείς. Ο στόχος της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών δεν είναι να μάθει το παιδί να τα μιλάει αποστηθίζοντας γραμματικούς και συντακτικούς τύπους και κανόνες. Αντίθετα, είναι να φτάσει στο σημείο να αναγνωρίζει τόσο ώστε να μπορεί να έχει αναγνωστική εμπειρία. Αρχαία ελληνικά δεν είναι να ξέρεις απέξω τον υπερσυντέλικο του τάδε ρήματος. Αρχαία ελληνικά είναι όμως να μπορείς να τον αναγνωρίσεις όταν τον συναντήσεις σε ένα κείμενο.
Τα αρχαία υπάρχουν παντού όμως γύρω μας, στις επιγραφές των μουσείων και σε όλα τα μέρη της πλούσιας πολιτισμικής κληρονομιάς μας και αυτό τα καθιστά ζωντανή γλώσσα. Επιπλέον, η αναγνωστική εμπειρία όπωςκαι η πειθαρχία που σου προσφέρουν είναι βασικά θεμέλια στη ζωή κάθε νέου. Όσοι έχουμε διαβάσει Όμηρο σίγουρα θα αποτυπώσαμε τη μοναδική απλότητα και ακρίβεια σκέψης της αρχαίας λογοτεχνίας.
Βέβαια, όσοι έχουμε διδάξει αρχαία ξέρουμε καλά ότι τα αρχαία μαθαίνονται, αρκεί ο μαθητής να έχει κίνητρο να τα μάθει. Δεν ισχύει για τα αρχαία ελληνικά κάτι διαφορετικό από ό,τι για κάθε άλλο μάθημα. Οι υποψήφιοι των πανεπιστημιακών σχολών οι οποίοι εξετάζονται στα αρχαία στις πανελλαδικές εξετάσεις, στην ουσία μαθαίνουν καλά αρχαία μέσα σε δύο χρόνια. Και μάλιστα τις περισσότερες φορές αυτά τα αρχαία που μαθαίνουν αποτελούν και την πιο στιβαρή βάση πάνω στην οποία οικοδομούν τις σπουδές τους όσοι σπουδάζουν μετέπειτα στις φιλολογικές σχολές.
Επίσης, προσπαθώντας να πείσουμε τους μαθητές μας γιατί πρέπει να μαθαίνουμε αρχαία δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η εξοικείωση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της εθνικής μας συνείδησης, της ταυτότητας, η οποία δεν μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς την ενεργό γνώση του παρελθόντος.
Η γνώση της αρχαίας ελληνικής προσφέρει πληρέστερη γλωσσική επίγνωση και βαθύτερη κατανόηση της γλώσσας μας, της νέας ελληνικής, καθώς μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη διαχρονική και νομοτελειακή εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας (πίσω και πέρα από κάθε διαλεκτική διαφορά): αφενός να αντιληφθούμε ιστορικά -άρα γενετικά και ακριβέστερα- τις γραμματικές και συντακτικές δομές της νέας ελληνικής (σε διαρκή σύγκριση με εκείνες της αρχαίας), και αφετέρου να παρακολουθήσουμε την εσωτερική διεργασία μέσω της οποίας παράγονται για παράδειγμα νέες λέξεις ή νέες σημασίες σε παλιές λέξεις… Ο χρυσός κανόνας της μάθησης είναι η διαρκής παραβολή με κάτι άλλο.
Σαφέστατα, όμως, για να μπορούμε να προσθέσουμε κι άλλα ικανά επιχειρήματα, όχι τόσο διαχρονικά και για πολλούς ξεπερασμένα, το μάθημα των αρχαίων ελληνικών πρέπει άμεσα να τεθεί σε μία νέα βάση, που να θέτει στο επίκεντρο πάνω από όλα τη βαθιά κατανόηση όλων αυτών των σπουδαίων κειμένων που μας άφησαν χρυσή παρακαταθήκη οι πρόγονοί μας… Από τη στιγμή που το μάθημα πολλές φορές γίνεται μονότονο, εν πολλοίς ξεπερασμένο, και στηρίζεται αποκλειστικά σε κανόνες συντακτικού και γραμματικής, ήταν αναμενόμενο να υποβαθμιστεί, σε συνδυασμό φυσικά και με άλλους παράγοντες, όπως η κατάργησή του από εξεταζόμενο μάθημα στο Γυμνάσιο.
Οι μαθητές αντιπαθούν τα Αρχαία, δυσκολεύονται να τα καταλάβουν και αυτό οδηγεί στην απαξίωσή τους. Αυτό συμβαίνει, γιατί το μάθημα δεν γίνεται, όπως θα έπρεπε και δεν προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών. Γι’ αυτό το λόγο, μέχρι οι καθηγητές του Γυμνασίου να είναι σε θέση να παρέχουν μία ολοκληρωμένη, ενδιαφέρουσα και επιστημονικά ελκυστική διδασκαλία στους μαθητές, θα πρέπει η διδασκαλία τους να περιοριστεί στο μεταφρασμένο κείμενο, γιατί έχει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι μαθητές, όχι μόνο δεν αγαπούν τα αρχαία ελληνικά, αλλά οι γνώσεις τους είναι είτε ελλιπείς, είτε ακόμα και λανθασμένες και σίγουρα είναι χειρότερη η ημιμάθεια από την αμάθεια.
Σε κάθε περίπτωση δεν είναι δίκαιο να θέτουμε υπό αμφισβήτηση ιστορία χιλιάδων χρόνων. Δεν είναι δίκαιο να στερήσουμε από τα παιδιά μας τη γνώση για τις ρίζες τους την ώρα που στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του πλανήτη διδάσκουν για τον αρχαίο πολιτισμό, τον Όμηρο και τη σπουδαιότητα της ελληνικής γλώσσας ενώ εμείς επιτρέπουμε να τίθεται υπό αμφισβήτηση η πλούσια κληρονομιά μας…
