Νεοελληνική Γλώσσα Α´ Γυμνασίου: Ομοιόπτωτοι-ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (θεωρία)

1.ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΜΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί με ουσιαστικά είναι ο προσδιορισμός της ΠΑΡΑΘΕΣΗΣ και ο προσδιορισμός της ΕΠΕΞΗΓΗΣΗΣ.

 

Στο ονοματικό σύνολο της επεξήγησης μπορεί να προστεθεί η χαρακτηριστική λέξη «δηλαδή».

τα πάντα,

το σινεμά, το θέατρο, τις συναυλίες

Παράδειγμα: Στερήθηκα                                                      

 

Η παραπάνω πρόταση αποτελείται από το ρήμα «στερήθηκα» και το αντικείμενο του ρήματος στερήθηκα: «τα πάντα» που αποτελεί το πρώτο ονοματικό σύνολο. Στη συγκεκριμένη πρόταση υπάρχει και δεύτερο ονοματικό σύνολο: «το σινεμά, το θέατρο, τις συναυλίες». Το δεύτερο ονοματικό σύνολο είναι επεξήγηση στο πρώτο. Στερήθηκα τα πάντα, (δηλαδή) το σινεμά, το θέατρο, τις συναυλίες.

 

Στο ονοματικό σύνολο της παράθεσης μπορούμε να αντικαταστήσουμε την παράθεση με αναφορική πρόταση. Η παράθεση είναι έννοια ευρύτερη σε σύγκριση με την έννοια που προσδιορίζει.

Παράδειγμα: Ο Σολωμός, ο εθνικός μας ποιητής, γεννήθηκε στη Ζάκυνθο.

Η παραπάνω πρόταση αποτελείται από το ρήμα «γεννήθηκε» και υποκείμενο του ρήματος είναι «ο Σολωμός». Το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης  αποτελεί το πρώτο ονοματικό σύνολο. Το δεύτερο ονοματικό σύνολο της συγκεκριμένης πρότασης είναι «ο εθνικός μας ποιητής». Το δεύτερο ονοματικό σύνολο «ο εθνικός μας ποιητής» είναι παράθεση και μπορεί να αντικατασταθεί με αναφορική πρόταση:

Ο Σολωμός, (ο οποίος είναι) ο εθνικός μας ποιητής, γεννήθηκε στη Ζάκυνθο.

Παρατηρούμε ότι η έννοια του «εθνικού ποιητή» είναι ευρύτερη της έννοιας «Σολωμός» .

 

 

 

2. ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΜΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

α) σε γενική

Παραδείγματα

-Τα μάτια της Ελένης(γενική κτητική)

-Τα πουλιά της θάλασσας(γενική της ιδιότητας)

-Η αποθήκη του καπνού(γενική του περιεχομένου)

-Οι πέντε σελίδες του βιβλίου(γενική διαιρετική)

-Το σφύριγμα του ανέμου(γενική υποκειμενική)

-Οι φρουροί της πατρίδας(γενική αντικειμενική)

-Η πίκρα του χωρισμού(γενική της αιτίας)

-Τα ρούχα του γάμου(γενική του σκοπού)

Οι λέξεις  που βρίσκονται σε πτώση γενική είναι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί και φανερώνουν:

  • τον κτήτορα ( τα μάτια είναι της Ελένης)
  • την ιδιότητα (τα πουλιά είναι της θάλασσας)
  • το περιεχόμενο (η αποθήκη περιέχει καπνό)
  • το σύνολο (οι πέντε σελίδες αποτελούν μέρος του βιβλίου)

Η γενική διαιρετική (του βιβλίου) αποτελεί το σύνολο και προσδιορίζει μέρος του συνόλου (πέντε σελίδες).

  • το υποκείμενο της ενέργειας (το σφύριγμα του ανέμου)
  • το αντικείμενο της ενέργειας (οι φρουροί της πατρίδας)
  • την αιτία (η πίκρα του χωρισμού)
  • τον σκοπό ( τα ρούχα ράφτηκαν για το γάμο)

Η γενική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός μπορεί ακόμα να σημαίνει:

  • καταγωγή ή συγγένεια
  • προέλευση
  • εξάρτηση
  • τον δημιουργό
  • τον τόπο
  • τον χρόνο
  • παρομοίωση
  • ποσότητα

β) σε αιτιατική

Η αιτιατική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός άλλου ουσιαστικού μπορεί να φανερώνει:

  • αναφορά
  • χρόνο
  • ποσό

 

 

ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΩΣ ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Τα επίθετα, όταν προσδιορίζουν ουσιαστικά με τα οποία συμφωνούν στην πτώση, στο γένος και στον αριθμό και φανερώνουν μόνιμη ιδιότητά τους, ονομάζονται επιθετικοί προσδιορισμοί. Οι επιθετικοί προσδιορισμοί δένονται στενά με τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν.κάποτε μάλιστα τόσο στενά, ώστε το ονοματικό σύνολο που σχηματίζουν μπορεί να αποδοθεί με μία μόνο λέξη.

Παραδείγματα: μεγάλη πόλη= μεγαλούπολη

                          του τρελού βοριά= του τρελοβοριά

                          μικρές υποθέσεις = μικροϋποθέσεις

 

Τα επίθετα, όταν προσδιορίζουν ουσιαστικά με τα οποία συμφωνούν στην πτώση, στο γένος και στον αριθμό και δίνουν σ’ αυτά μια ιδιότητα παροδική ονομάζονται κατηγορηματικοί προσδιορισμοί.

Παραδείγματα:γαλήνια θάλασσα

                         υψωμένα χέρια

                          δακρυσμένα μάτια

Τα επίθετα που χρησιμοποιούνται ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί είναι άναρθρα, ενώ τα ουσιαστικά που προσδιορίζονται από αυτά είναι σχεδόν πάντοτε σύναρθρα και σπάνια άναρθρα.

 

ΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΩΣ ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

Ορισμένα επίθετα δέχονται ως συμπλήρωμα στο νόημά τους ουσιαστικά σε άλλη πτώση, που αποτελούν μαζί τους ονοματικό σύνολο. Τα ουσιαστικά αυτά είναι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί των επιθέτων και μπορούν να βρίσκονται σε πτώση γενική ή αιτιατική.

Παραδείγματα:

 

  • Είναι άξιος της τύχης του (γενική της αξίας)
  • Δε βρήκαμε κανέναν όμοιό του (γενική αντικειμενική)
  • Είναι ένοχος φόνου (γενική της αιτίας)
  • Ο Κώστας είναι μικρότερός μου (γενική συγκριτική)
  • Το ποτάμι είναι τρία μέτρα βαθύ (αιτιατική που φανερώνει μέτρο)
  • Η Κατερίνα είναι ένα χρόνο μικρότερη (αιτιατική που φανερώνει διαφορά)
  • Υπήρχε μια στέρνα γεμάτη νερό (αιτιατική που φανερώνει περιεχόμενο)

 

 

 

 

                         

 

http://www.patakis.gr/viewshopproduct.aspx?id=748940

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.