Η θεωρία του αφηγηματικού λόγου του Gérard Genette

Του Δημήτρη Χρυσόπουλου,  Φιλόλογου – Ιστορικού

 Το διδακτικό αντικείμενο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας αποτελεί αναμφίβολα, τα τελευταία κυρίως χρόνια, κέντρο του εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος για τους φιλολόγους καθώς, οι συνεχείς αλλαγές και προσαρμογές του αναλυτικού προγράμματος στα νέα δεδομένα καθιστούν πρόκληση τη διδακτική προσέγγιση και την εξέταση των μαθητών. Η συνεξέταση της έκθεσης και της λογοτεχνίας στο πλαίσιο αυτό, αποτελούν μία νέα πρόκληση για τον εκπαιδευτικό, καθώς πρέπει αφενός, να κάνει τους μαθητές να αγαπήσουν τη λογοτεχνία και αφετέρου να προσαρμοστούν στα δεδομένα της συνεξέτασης.

 

Τόσο στο γυμνάσιο όσο και στο λύκειο, αλλά και στις πανελλήνιες εξετάσεις των ΕΠΑΛ, η προετοιμασία των μαθητών αποδεικνύεται πρόκληση, με τους εκπαιδευτικούς να πρέπει να εστιάσουν σε νέα δεδομένα, χρησιμοποιώντας διδακτικές πρακτικές που έχουν ως κέντρο τον μαθητή και την εξέταση. Η συνεξέταση Εκθεσης και Λογοτεχνίας, η οποία έχει ήδη εφαρμοστεί στις Πανελλαδικές εξετάσεις του ΕΠΑΛ, αναμένεται να εφαρμοστεί (εν αναμονή των επίσημων ανακοινώσεων) και στις εξετάσεις του φετινού σχολικού έτους και στο γενικό λύκειο, για αυτό και μέσα από την πάντα φιλόξενη στήλη του www.filologikos-istotopos.grθα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τον νέο τρόπο εξέτασης.

 

Τα κείμενα είναι ζωντανοί οργανισμοί

 

Αρχικά πρέπει να επισημανθεί ότι τα όρια ανάμεσα στα κείμενα δεν είναι πάντα σαφή και ευδιάκριτα. Τα κείμενα είναι ζωντανοί οργανισμοί οι οποίοι αλληλεπιδρούν με τον αναγνώστη. Η συνεξέταση λοιπόν Εκθεσης και Λογοτεχνίας αποτελεί ένα νέο βήμα. Θεωρητικά επιτρέπει την ευρύτερη κατανόηση τόσο των ατομικών, όσο και των πολύπλοκων κοινωνικών φαινομένων. Αυτό δίνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη διδασκαλία. Αναπτύσσονται διαφορετικές δεξιότητες και ο μαθητής μπορεί να ξεδιπλώσει τη φαντασία και την ευαισθησία του.

 

Το μάθημα της έκθεσης πλέον θα βρίσκεται σε μία κοινή ρότα με εκείνο της λογοτεχνίας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι μαθητές εξοικειώνονται να προσεγγίζουν ένα θέμα έχοντας ως βάση από τη μια ένα κείμενο μη λογοτεχνικό και από την άλλη ένα κείμενο λογοτεχνικό. Η θεματική βάση που είναι κοινή, βοηθά να κατανοήσουμε ότι ένα θέμα μπορούμε να το προσεγγίσουμε από διαφορετικές σκοπιές και με διαφορετικούς τρόπους. Αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα και η οξυδέρκεια, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύεται και η πλευρά του λόγου, ως τέχνη.

 

Η μορφή των εξετάσεων

 

Σχετικά με την εξέταση του μαθήματος στον κλάδο της Νεοελληνικής Γλώσσας, μεβάση όσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι τώρα και εν αναμονή της ψήφισης του νομοσχεδίου, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν στα ζητούμενα τριών θεμάτων. Ειδικότερα το πρώτο θέμα αφορά στην ανάγνωση – κατανόηση του κειμένου, με το οποίο ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών να εντοπίζουν και να παρουσιάζουν κάποια από τα παρακάτω στοιχεία: πληροφορίες που περιέχονται στο κείμενο, βασικές ιδέες και επιχειρήματα του συγγραφέα, προβλήματα που θέτει, θέσεις που υποστηρίζει, σχέση του βασικού μηνύματος του κειμένου με τις περιστάσεις επικοινωνίας καθώς και με τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που αξιοποιούνται στο κείμενο (με ποικίλες ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου) και να αποδίδουν περιληπτικά μέρος του κειμένου λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.

 

Το δεύτερο θέμα αφορά στην προσέγγιση της δομής και της γλώσσας του κειμένου, με το οποίο, ανά ερώτημα, ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών είτε να αναγνωρίζουν τη βασική δομή του κειμένου ή τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης μιας παραγράφου, είτε να εντοπίζουν τις διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις που βοηθούν στη συνοχή και νοηματική αλληλουχία του κειμένου είτε να αποδίδουν το περιεχόμενο της παραγράφου με πλαγιότιτλους. Ακόμη μπορεί να τους ζητηθεί να μετασχηματίζουν λέξεις ή φράσεις αλλάζοντας τη σύνταξη, το λεξιλόγιο (συνώνυμα ή συνώνυμες φράσεις, αντώνυμα, παράγωγα, σύνθετα κ.λπ.), τα σημεία στίξης, σύμφωνα με συγκεκριμένες περιστάσεις επικοινωνίας, και να σχολιάσουν το επικοινωνιακό αποτέλεσμα, είτε να ερμηνεύσουν λέξεις – φράσεις του κειμένου με βάση τα κειμενικά συμφραζόμενα και το επικοινωνιακό πλαίσιο. Το συγκεκριμένο θέμα μπορεί να αναπτύσσεται σε ερωτήματα, στα οποία η βαθμολογία επιμερίζεται ανάλογα με τη βαρύτητά τους.

 

Τέλος, το τρίτο θέμα αφορά στην παραγωγή λόγου, με το οποίο ζητείται να συντάξουν δικό τους κείμενο, ενταγμένο σε επικοινωνιακό πλαίσιο σε συνάρτηση με το κείμενο αναφοράς, στο οποίο κρίνουν ή σχολιάζουν σημεία του κειμένου, ανασκευάζουν θέσεις του ή αναπτύσσουν τεκμηριωμένα προσωπικές απόψεις. Το μαθητικό κείμενο αναπτύσσεται με τη μορφή κειμένου επιχειρηματολογίας.

 

Στον κλάδο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας τώρα, δίνεται αδίδακτο λογοτεχνικό κείμενο το οποίο συνοδεύεται κι αυτό από τρία θέματα. Ειδικότερα το πρώτο θέμα αφορά στην ανάγνωση – κατανόηση του κειμένου, με το οποίο ελέγχεται, ανά ερώτημα, η ικανότητα των μαθητών με ποικίλες ερωτήσεις (ανοικτού και κλειστού τύπου) είτε να εντοπίζουν στο κείμενο πληροφορίες, είτε να αναλύουν κάποιον από τους χαρακτήρες με βάση τα δεδομένα του κειμένου, είτε να επισημαίνουν τα σύμβολα, τις φωνές, τις σιωπές σε ένα ποιητικό ή θεατρικό κείμενο και να παρουσιάζουν με δικά τους λόγια το νόημα που τους δίνουν.

 

Το δεύτερο θέμα αφορά στην προσέγγιση της γλώσσας του κειμένου, με το οποίο, ανά ερώτημα, ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών με ερωτήσεις ποικίλων τύπων είτε να αναγνωρίζουν τα βασικά σημεία οργάνωσης της αφηγηματικής πλοκής ή της ποιητικής γραφής, είτε να εντοπίζουν μέσα στο κείμενο συγκεκριμένους δείκτες που δίνονται και να ερμηνεύουν τη λειτουργία τους ως προς το νόημα και το ύφος είτε να αναγνωρίζουν εκφραστικά μέσα – τρόπους και τη λειτουργία τους ως προς το νόημα και το ύφος του κειμένου.

 

Τέλος, το τρίτο θέμα αφορά στην ερμηνεία και στην παραγωγή λόγου σε ένα θέμα αναγνωστικής ανταπόκρισης ή δημιουργικού μετασχηματισμού. Ζητείται από τους μαθητές να αξιολογήσουν ιδέες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο, να τις συγκρίνουν με αυτές του σήμερα ή να τις συσχετίσουν με προσωπικές εμπειρίες, βιώματα, συναισθήματα.

 

Σε κάθε περίπτωση συμπεράσματα ακόμη δεν μπορούμε να βγάλουμε για το αν αυτή η αλλαγή θα λειτουργήσει προς όφελος των μαθητών ή όχι, επειδή όμως τα δεδομένα μεταβάλλονται διαρκώς, οφείλουμε να είμαστε απόλυτα ενημερωμένοι και προετοιμασμένοι για τη νέα αυτή μορφή συνεξέτασης των δύο αυτών μαθημάτων που αναμένεται να εγκαινιαστεί και στις Πανελλήνιες των Ενιαίων Λυκείων του σχολικού έτους 2019 – 2020 σύμφωνα με τις εξαγγελίες του υπουργείου Παιδείας. Εν αναμονή πάντα των επίσημων ανακοινώσεων…

 

 

https://www.facebook.com/manolis.manos.311/

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.