Του Νίκου Τσούλια
Εν αρχή ην η εργασία. Η εργασία δημιούργησε εν πολλοίς μέσα από πολύχρονες εξελικτικές διαδικασίες τον κοινωνικό άνθρωπο. Η εργασία καθίσταται το κύριο πεδίο μέσα από το οποίο ο μακρινός πρόγονός μας μετασχημάτιζε στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος και μέσα απ’ αυτές τις λειτουργίες του μετασχηματισμού διαμόρφωνε όλο και πιο ευνοϊκές συνθήκες ζωής. Η όλη εξέλιξη συνεχίζεται ορμητικά στο κοινωνικό κυρίως πεδίο και η κοινωνική οργάνωση του ανθρώπου οδηγεί αρχικά στην ανθρωποποίησή του και στη συνέχεια στον εξανθρωπισμό του, που είναι ακόμα ζητούμενο. Έχει σημειωθεί με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο ότι η διαλεκτική σχέση μεταξύ της χρήσης των εργαλείων και της ανάπτυξης του εγκεφάλου του προγόνου μας και είναι αυτή η διαλεκτική σχέση που γράφει σε σημαντικό βαθμό την ιστορία μας.
Εν συνεχεία ην ο επιμερισμός πνεύματος και σώματος. Και αυτός ο δυισμός προκάλεσε πολλά προβλήματα στην πρόοδο του ανθρώπου και των κοινωνιών. Το σώμα αφού διαχωρίστηκε αυθαίρετα από το πιο σημαντικό μέρος του, τον εγκέφαλο, ταπεινώθηκε ως κάτι κατώτερο του πνεύματος. Κάπως έτσι με ισχυρή δόση απλουστευτικότητας βέβαια διαχωρίζεται η εργασία του ανθρώπου σε χειρωνακτική και πνευματική. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί και μια παράλληλη και ομόρροπη εξέλιξη, ο καταμερισμός εργασίας, που είναι σχεδόν αναπόφευκτος όσο η οργάνωση των κοινωνιών γινόταν μεγαλύτερη και κυρίως πολυπλοκότερη. Αλλά αντί αυτός ο καταμερισμός να γίνει – λαμβάνοντας υπόψη την ενότητα σώματος και πνεύματος, την ενότητα χεριού και σκέψης (μπορεί να ήταν ποτέ δυνατόν το χέρι μας να μη συνδέεται με τη σκέψη μας;) – πεδίο ενότητας του κόσμου της εργασίας, διχοτομεί την εργασία σε δύο μεγάλα μέρη, στην πνευματική εργασία και στην χειρωνακτική εργασία και ταυτόχρονα διαμορφώνει ένα αξιακό πεδίο στο οποίο η πνευματική εργασία είναι ανώτερη μορφή δράσης και η χειρωνακτική εργασία όχι μόνο κατώτερή της αλλά και καταγράφεται περίπου ως ταπεινωτική εργασία!
Εδώ έχουν υπεισέλθει φοβερά ανορθολογικά στοιχεία, πέραν αυτών των επιστημονικών αληθειών που ήδη καταγράφηκαν. Ας τα δούμε με τη μορφή ερωτημάτων. Υπήρξαν ποτέ, υπάρχουν σήμερα ή μπορούν να υπάρξουν στο μέλλον κοινωνίες χωρίς την ανάγκη της χειρωνακτικής εργασίας; Μπορεί ο άνθρωπος να ζει χωρίς την παράλληλη άσκησή του και στις δύο μορφές εργασίας; Μπορούμε να τραβήξουμε διαχωριστική γραμμή μεταξύ πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας; Ποιες είναι εκείνες οι αξίες που ιεραρχούν τις δύο φενακισμένες μορφές εργασίας;
Σε μια πρόχειρη θεώρηση αυτών των ερωτημάτων ας σημειωθούν μερικές αυτονόητες παρατηρήσεις. Θεωρώ ότι πολύ λίγες μορφές εργασίας μπορούν να χρεωθούν ως απόλυτα πνευματικές ή χειρωνακτικές. Αντίθετα οι περισσότερες μορφές είναι σύμμεικτες και αξεδιάλυτες. Η Τέχνη σχεδόν στο σύνολό της διαλαλεί αυτή τη θαυμαστή ενότητα που κάποιοι καλοθελητές θέλουν σκόπιμα να την αγνοούν. Τα μεγάλα της έργα – ο Παρθενώνας, ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Αφροδίτη της Μήλου, η Αγία Σοφία, οι πίνακες του Βαν Γκογκ και του Πικάσο και όλων των ζωγράφων, το Άγαλμα της Ελευθερίας κλπ κλπ – είναι κορυφαία μνημεία του ανθρώπου, τα οποία αν είχαν και φωνή, θα επανέφεραν στην τάξη της απλής λογικής όλους όσους επιμένουν στο διμερή επίπλαστο τεμαχισμό της ανθρώπινης εργασίας.
Αλλά και η επιστήμη και η τεχνολογία μέσα από τις χίλιες δυο εκφράσεις τους δεν διαλαλούν τη θαυμαστή ενότητα της εργασίας; Ο χειρουργός τι μορφή εργασίας ασκεί; Ο τεχνολόγος της πληροφορικής με τι ασχολείται; Στα κέντρα Διαστημικής οι άνθρωποι μπορούν να διαφοροποιηθούν σε δύο κλάσεις; Μήπως και η καθημερινή ζωή δεν εκφράζει την ενότητα της εργασίας μας; Ο καλλιεργητής της γης ασκεί μόνο την χειρωνακτική εργασία, δεν στοχάζεται για το πώς θα επιτύχει το καλύτερο αποτέλεσμα; Ο τεχνίτης που κατασκευάζει κάθε λογής εργαλεία και μηχανήματα υπηρετεί μόνο την χειρωνακτική εργασία;
Η ενότητα της χειρωνακτικής και της πνευματικής εργασίας προκύπτει και μέσα από αυτές καθ’ εαυτές τις συναισθηματικές και ψυχολογικές ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Αν υποτεθεί ότι ασχολούμαστε μόνο με τα γράμματα, δεν νιώθουμε τρομακτική ανάγκη να χρησιμοποιήσουμε το σώμα μας και τα χέρια μας; Όλο το στερέωμα του αθλητισμού – πέραν εκείνης της όψης του που έχει επαγγελματικά χαρακτηριστικά – δεν γεννάται από την καθολική μας αναγκαιότητα της βιολογικής και κοινωνικής λειτουργίας του σώματός μας;
Η σύγχρονη κοινωνία μας είναι κοινωνία παρακμής, είναι κοινωνία κυριαρχούμενη από το καπιταλιστικό σύστημα και τις ποικίλες αποφυάδες του. Και η κοινωνία αυτή πέραν του καταμερισμού εργασίας έχει επιτύχει δύο οδυνηρούς ανορθολογισμούς. Πρώτον, η εργασία μας να είναι πεδίο αλλοτρίωσής μας και όχι πεδίο χειραφέτησής μας και κοινωνικής απελευθέρωσής μας. Δεύτερον και συμφυές με το πρώτο, η όποια αξία της εργασίας προσμετράται με βάση το χρήμα που αποφέρει. Και αυτοί οι δύο ανορθολογισμοί έχουν υποδουλώσει το σημερινό άνθρωπο. Γι’ αυτό θεωρώ ότι η καρδιά των κοινωνικών αγώνων μας (πρέπει να) είναι η αμφισβήτηση και η άρση αυτών των ανορθολογισμών, γιατί σκοπεύουν στην πολιτική μας συνειδητοποίηση για κοινωνική αλλαγή.
anthologio.wordpress.com
- Αρθρογραφία: Κριτική θεώρηση
- Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο facebook Φιλολογικός Ιστότοπος για να ενημερώνεστε για όλα τα εκπαιδευτικά θέματα.
