Του Νίκου Τσούλια
Γίνονται συζητήσεις χωρίς νόημα και αξία για το …αμφίβολο μέλλον του βιβλίου, για το αν το ψηφιακό βιβλίο περιθωριοποιήσει και εκδιώξει τελικά το έντυπο βιβλίο. Είναι λανθασμένες – κατά τη γνώμη μου – θεωρήσεις και αναφορές.
Γιατί ποιο μπορεί να είναι το περιεχόμενο αυτών των συζητήσεων, όταν εκείνο που πρωτίστως ενδιαφέρει είναι το βιβλίο ως βασικό πνευματικό και πολιτιστικό αγαθό και το διάβασμα ως πρώτιστη μορφωτική πηγή και όχι η όποια μορφή του βιβλίου. Άλλωστε στη μακρά ιστορική του πορεία πέρασε από διάφορες υλικές εκφράσεις (πάπυρος, περγαμηνή, χαρτί) ανάλογα με τις τεχνικές δυνατότητες της κάθε εποχής και ουδείς αμφισβήτησε την μετεξέλιξή του. Τα βιβλία ως ιδέα και ως αγαθό έχουν βαθιές ρίζες. «Τα βιβλία υπήρξαν οι αγγελιοφόροι και οι μάρτυρες των «συναντήσεων» του ανθρώπου με το Θεό ήδη από τους αρχαίους Σουμέριους». Τ. Στάινερ, «Μια ομιλία για την ανάγνωση».
Εκείνο που απειλεί το βιβλίο είναι η έλλειψη αναγνωστών, η μη ανάπτυξη του διαβάσματος, η μικρή παρουσία της ανάγνωσης στο σύγχρονο πολιτισμό. Γιατί το βιβλίο δημιουργείται για να διαβαστεί ξανά και ξανά, να δοκιμαστεί στη ροή του χρόνου, να παλέψει για μια διαχρονική παρουσία του, να κουβαλήσει τα μηνύματά του όσο πιο μακριά μπορεί. Κάθε καλλιεργημένος πολίτης έχει και μια κοσμοθεωρία για τα βιβλία αλλά και μια μικρή ιστορία για κάθε βιβλίο που έχει διαβάσει.
Να, για παράδειγμα, δύο μικρές προσεγγίσεις. Ο Θ. Αγγελόπουλος αναφέρεται στον «Ξένο». «Αυτό το βιβλίο πήγε μαζί μου στο στρατό, ταξίδεψε και έζησε στο Παρίσι, γύρισε στην Ελλάδα. Άλλαξε σπίτια, γραφεία, βιβλιοθήκες. Το εξώφυλλο μάδησε, κρέμεται, κουράστηκε το χαρτί των σελίδων αλλά επιμένει να μ’ ακολουθεί. Μεγαλώσαμε μαζί». Ο Σ. Λιβαθηνός νοσταλγεί κάτι πολύ σημαντικό, ένα όμορφο όνειρο. «Λατρεύω τα ταξίδια με το πλοίο. Με την τρελή ελπίδα ότι, αν το πλοίο ναυαγήσει σ’ ένα ερημικό νησί, όπου η θάλασσα όλως τυχαίως, θα ξεβράσει ό,τι διασώθηκε από τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Εκεί θα είναι όλα τα χαμένα έργα, τα χαμένα παραμύθια, οι χαμένες ιστορίες, οι γλώσσες που δεν προλάβαμε να μάθουμε, οι άνθρωποι που δεν προλάβαμε να γνωρίσουμε».
Απειλείται επίσης το βιβλίο από τον πολιτισμό της εικόνας, από την τηλεόραση και από τις ποικίλες μορφές ηλεκτρονικών μέσων που στηρίζονται στην οπτικοποίηση της πραγματικότητας. Γιατί είναι εργαλεία που προσφέρουν μια εύκολη και ρηχή πρόσληψη και ερμηνεία του κόσμου και της ζωής και μετασχηματίζουν την ψυχαγωγία σε μια σχέση πομπού – δέκτη, στην οποία ο άνθρωπος απλώς καταναλώνει τα προϊόντα της μαζικής βιομηχανικής και πληροφοριακής υποκουλτούρας. Οι αλλαγές είναι γοργές και καθολικές. «Σε μια εποχή που αξιοποιεί την πληροφορι(α)κή υπετροφία για να ισοσκελίσει την αποδυνάμωση των – συνήθως επίμοχθων – γνωστικών παραγόντων που ενισχύουν την κριτική θεώρηση, οι έννοιες της γραφής και της ανάγνωσης υφίστανται ήδη ριζική μεταμόρφωση» (Π. Λουκάκος, Περί αναγνώσεως).
«Το βιβλίο είναι ερωτικό αντικείμενο», μας λέει ο Β. Βασιλικός. Γιατί το βιβλίο μπορεί να είναι υλικό αντικείμενο αλλά δεν είναι κυρίως υλικό αγαθό, είναι πρωτίστως πνευματικό δημιούργημα. Και όποιος δεν αντιλαμβάνεται τη διφυή φύση του ως υπερβολικά ετεροβαρής κλίνουσα προς την πλευρά του πνεύματος προφανώς είναι μακριά νυχτωμένος και δεν τον έχει καν αγγίξει το φως της ελευθερίας του διαβάσματος. Μόνο αν έχεις πάθος με το διάβασμα, αν λαχταράς πώς και πως θα βιώσεις μια μέθεξη του δικού σου πνεύματος με το πνεύμα του συγγραφέα – αλλά και των άλλων συναγνωστών σου -, μπορείς να βρεις την πραγματική εικόνα του βιβλίου.
Το βιβλίο δεν πεθαίνει ποτέ. Όσο υπάρχουν άνθρωποι πάνω στον όμορφο πλανήτη μας πάντα θα θέλουν να ονειρευτούν και να αφηγηθούν. Και αυτή η ακόρεστη θέλησή τους θα αποτυπώνεται σε κάποια υλική ή και άυλη έκφραση, σε ένα πνευματικό δημιούργημα, σε κάποιο βιβλίο…
Τα σώματα των βιβλίων
Μετακινούνται σιωπηλά από τη θέση τους,
με μυστικούς θορύβους και άδολη επιμονή,
τα διδακτικά σώματα των βιβλίωνΔ. Δούκαρης
- Αρθρογραφία: Κριτική θεώρηση
- Ακολουθήστε τη σελίδα μας στο facebook Φιλολογικός Ιστότοπος για να ενημερώνεστε για όλα τα εκπαιδευτικά θέματα.
