Του Νίκου Τσούλια
Ως πρόεδρος της ΟΛΜΕ
Στη σημερινή περίοδο των μεγάλων αλλαγών και των αβεβαιοτήτων, θεωρώ πως οι αποκρυσταλλώσεις των προσωπικών και συλλογικών αναζητήσεών μας δεν μπορεί παρά να σχηματοποιούνται και στις επίκαιρες προκλήσεις της εποχής μας αλλά και στις μεγάλες αφηγήσεις που εξυφαίνονται μέσα από την ιστορία του τόπου μας. Και σ’ αυτή την εθνική μας περιπέτεια και ανέλιξη, η μορφή του Παπαδιαμάντη εξορύσσει διαρκώς νέα κοιτάσματα λαϊκών θησαυρών. Γιατί ο οίστρος του περιδινίζεται γύρω από τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης. Γιατί ο στοχασμός του έχει τη «θεία νόσο» να αγγίζει το βίωμα και τη σκέψη του απλού ανθρώπου χωρίς κανένα φτιασίδωμα, χωρίς καμιά επινόηση.
Στο παπαδιαμαντικό σύμπαν επωάζονται, εκφράζονται και δοκιμάζονται ο κόσμος των ταπεινών, το «είναι» και όχι το «έχειν» ή το «φαίνεσθαι», ο ασύνορος ορίζοντας της νοσταλγίας μας. Ο Παπαδιαμάντης βλέπει τις μικρές και τις μεγάλες «χειρονομίες» ακόμα και των πιο ασήμαντων πραγμάτων. Ακούει τις μυστικές φωνές του παρελθόντος, τους αναστεναγμούς των βασάνων, τους ψιθύρους των μονολόγων και της σιωπής. Ξεχερσώνει νέους τόπους προσωπικής μαρτυρίας και συλλογικής αυτογνωσίας. Το «θάμβος» και το «θάλπος» των εκκλησιών του κάνει τις μορφές των ανθρώπων πιο χθόνιες και πιο άγιες! Γιατί ψυχογραφεί έναν κόσμο της αδικίας και της ταπεινοφροσύνης. Και είναι αυτός ο σύμπας κόσμος, γιατί ο Παπαδιαμάντης ανατέμνει το πιο βαθύ προσωπικό στοιχείο των ηρώων του (το δράμα και την ελπίδα τους) και αυτό οδηγεί σε ένα ανθρώπινο ξέφωτο. Πιστεύω πως οι αρετές της εγκράτειας και της ολιγάρκειας που αναδύονται από τα έργο του έχουν ιδιαίτερη σημασία σήμερα, που ο καταναλωτισμός καταβροχθίζει κάθε ικμάδα πνευματικής ανάτασης, κάθε απόπειρα νοηματοδότησης της ζωής μας.
Και δεν είναι – κατά τη γνώμη μου – το μεγαλύτερο πρόβλημα στην ανάγνωση του παπαδιαμαντικού έργου η γλώσσα του κειμένου (ίσα ίσα, το πλούσιο γλωσσικό υφάδι του διευρύνει τους μυστικότοπους της σκέψης και του στοχασμού)˙ είναι η αναντιστοιχία των κατασκευασμένων αναγκών και αξιών που σήμερα βιώνουμε με τα πρωτόλεια ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης που θέτει ο Παπαδιαμάντης. Και μια ανάγνωση δεν είναι πάντα αθώα. Μπορεί να είναι και επώδυνη, αν μεταναστεύσουμε στο σκηνικό ενός συγγραφέα που συντρίβει το χρόνο και τη φθορά.
Σε κάθε περίπτωση, η σχέση του σχολείου με τη λογοτεχνία και με τις μεγάλες μορφές της πρέπει να είναι σχέση οντολογική. Και πρέπει να συζητείται διαρκώς ανάλογα με τους ευρύτερους μορφωτικούς στόχους. Να ξαναδούμε, λοιπόν, τη θέση του έργου του Παπαδιαμάντη στο παιδευτικό – μορφωτικό περιεχόμενο των σχολείων μας και κυρίως στις αντιλήψεις της διαπαιδαγώγησης και του εξανθρωπισμού των νέων μας. Οι καθηγητές, τιμώντας τη μνήμη του «Αλέξανδρου των γραμμάτων μας», των 150 χρόνων από τη γέννησή του και σε συνεργασία με το ΥΠ.Ε.Π.Θ. – ανάμεσα στις άλλες πρωτοβουλίες – θα αφιερώσουν μια ώρα ταυτόχρονα σ’ όλα τα γυμνάσια και τα λύκεια της χώρας με θέμα τη σχέση του Παπαδιαμάντη με την παιδεία. Και μέσα από αυτή την κίνηση της σχολικής κοινότητας θέλουμε να δώσουμε ένα βαθύ ουμανιστικό μήνυμα στην κοινωνία, πως έχει νόημα και αξία η συνεχής προσφυγή στο παπαδιαμαντικό έργο, για να ξεδιψάσουμε τιε πνευματικές μας ανησυχίες, για να στοχαστούμε στη φύση του ανθρώπου.
Ο ποιητής μας Κ. Παλαμάς βλέπει με έντονα συμβολικό τρόπο τους αναβρύζοντες χυμούς του έργου αυτού: «όμορφη είναι η Σκιάθος του Θεού, μια πιο όμορφη είναι η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη». Γιατί, πράγματι, ο Παπαδιαμάντης δεν ανατέμνει απλά την πραγματικότητα, αλλά ανιχνεύει τη δημιουργία ενός κόσμου απόλυτα ανθρωπιστικού.
Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στην εφημερίδα:
«ΤΑ ΝΕΑ», 27 Μαρτίου 2001
