Του Νίκου Τσούλια
Προφανώς η έννοια της ευτυχίας συναρτάται από πολιτισμικές, κοινωνικές, κοσμοθεωρητικές και ιδεολογικές μεταβλητές. Δεν έχει ποτέ σχεδόν το ίδιο περιεχόμενο και την ίδια αξιακή θέση στην εξέλιξη της ιστορίας και στους διάφορους λαούς. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η εικόνα της διαφαίνεται περισσότερο στον τρόπο ζωής κάθε κοινωνίας παρά στις όποιες θεωρητικές αναζητήσεις των φιλοσόφων και των στοχαστών.
Αλλά πέραν του γενικού της χαρακτήρα, έχει ιδιαίτερη βαρύτητα ο «προσωπικός λογαριασμός» μαζί της από τον κάθε άνθρωπο. Γιατί τελικά συνδέεται με την καθημερινότητά του, με τις αγωνίες του και με τις αναζητήσεις του, με τα σχέδιά του και τα όνειρά του. Είναι τελικά μια υπόθεση περισσότερο βαθιά προσωπική, ως βίωμα και ως άποψη ζωής, παρά ένα γενικό θεωρητικό ζήτημα. Συναρτάται προφανώς με τις προσδοκίες μας και με τις φιλοσοφικές μας θεωρήσεις αλλά πρωτίστως με το πώς τοποθετούμε τον εαυτό μας και τη ζωή μας μέσα στον κόσμο και στην πραγματικότητα.
Εδώ θεωρώ ότι βρίσκεται ο πυρήνας του θέματός μας! Αλλά για να φτάσουμε σε εκείνη την προσωπική θεώρηση, που θα ανακαλύψει την ουσία της ευτυχίας, πρέπει πρώτα να απαλλαγούμε από τα δεσμά της σύγχρονης κοινωνίας, δεσμά που μας χειραγωγούν από τα πρώτα βήματα της ζωής μας με έναν αδιόρατο αλλά και πανίσχυρο τρόπο. Είναι τα δεσμά του χρήματος και των υλικών αγαθών, της εξουσίας και της ματαιοδοξίας, της εύκολης ζωής και του μη αγωνίζεσθαι.
Από την αφήγηση των παραμυθιών και τις πρώτες καταβολάδες των γονέων στη σκέψη των παιδιών τους για το ρόλο του σχολείου στην επαγγελματική και μόνο προοπτική της ζωής τους μέχρι την άσκηση της εργασίας και τους πιο μεγαλεπήβολους στόχους τους ένα πεδίο κυριαρχεί η ενίσχυση της επιθυμίας. Να επιθυμούμε διαρκώς όλο και περισσότερα υλικά αγαθά όλη και περισσότερη εξουσία και δόξα. Αυτό είναι το όνειρο όλων των ονείρων μας. Όλα τα σχέδια μας και οι φιλοδοξίες μας εκεί εκβάλλουν. Και τελικά ζούμε στον αστερισμό μιας κουλτούρας επιθυμίας για την επιθυμία. Επιθυμούμε ακόμα και όταν δεν έχουμε κάτι συγκεκριμένο στη σκέψη μας!
Τελικά, είμαστε εγκλωβισμένοι σε ένα σκηνικό αυτοαναφορικότητας της διαρκούς επιθυμίας και δεν μπορούμε να δούμε τίποτα έξω απ’ αυτό. Είμαστε στην αθέατη πλευρά της σελήνης… Δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε αυτό τον τρόπο ζωής, γιατί έχει επικρατήσει ως η απόλυτη αλήθεια, ως το κοινό πεδίο όλων των ανθρώπων, ως η κίνηση του κόσμου. Όμως κάθε απόκτηση ενός αγαθού γεννάει την επιθυμία για κάποιο άλλο, χωρίς ποτέ να μπορούμε να απολαύσουμε το κατακτημένο αγαθό, γιατί ήδη έχουμε προσχωρήσει στο κυνήγι του επόμενου αγαθού. Και έτσι κυλάει όλη η ζωή μας χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι την καταναλώνουμε την ίδια στιγμή που έχουμε θέσει τον εαυτό μας στη λατρεία της κατανάλωσης.
Αλλά αν δεν τιθασεύσουμε την επιθυμία της επιθυμίας, αν δεν καλλιεργήσουμε ένα ουσιαστικό περιεχόμενο για τη ζωή μας, δεν θα θέσουμε στοιχεία προβληματισμού και αμφισβήτησης της αγοραίας συμπεριφοράς μας. Το εμπορευματοποιημένο πρόταγμα «ψωνίζω, άρα υπάρχω» – σε αντιπαραβολή του γνωστού «γνωρίζω άρα υπάρχω» – απεικονίζει με τον πιο παραστατικό τρόπο την πλήρη αφομοίωσή μας από τον καταναλωτισμό, την ιδεολογία της αγοράς…
Ποια όμως είναι η βάση που μπορεί να τεθεί, για να προσδιορίσουμε μια άλλη αντίληψη για τη ζωή; α) Να οριοθετήσουμε τον ορίζοντα των επιθυμιών μας στις βασικές ανάγκες της ζωής. Η προσωπική υγεία και η υγεία των δικών μας ανθρώπων, η βαθιά μόρφωση και η ισχυρή παιδεία, η άσκηση σταθερής εργασίας και η απόκτηση μιας κατοικίας θα μπορούσαν να προσδιοριστούν – σε μια υποκειμενική αλλά ενδεικτική θεώρηση – ως ικανοποίηση των βασικών αναγκών μας και να μένουμε απόλυτα ευχαριστημένοι, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι δεν θα έχουμε περαιτέρω φιλοδοξίες αλλά αυτές δεν θα υπονομεύουν την ικανοποίησή μας επί των βασικών αναγκών μας.
β) Να αναδείξουμε την πνευματική καλλιέργεια και τη διαρκή προαγωγή της αγάπης ως βασικά και μόνιμα στοιχεία της ζωής μας και της καθημερινής μας άσκησης. Μόνο αυτά τα στοιχεία όχι μόνο θα αντιρροπήσουν αλλά και θα άρουν σε σημαντικό βαθμό τις κίβδηλες αξίες και την επιθυμία της διαρκούς επιθυμίας. Μόνο τότε θα δώσουμε νόημα στη ζωή μας και θα γευθούμε την ομορφιά του κόσμου και του εαυτού μας… Γιατί ευτυχία είναι πρωτίστως η αγωγή και η καλλιέργεια, η κατάκτηση και η έκφραση της αγάπης και η εκ τούτου δυνατότητά μας να βλέπουμε την ομορφιά του Κόσμου.
Η ευτυχία δεν είναι μια απροσδιόριστη κατάσταση ούτε μια υπόθεση του καταναλωτισμού και της λατρείας των υλικών αγαθών. Δεν βρίσκεται κάπου μακριά ούτε έξω από εμάς. Είναι μέσα μας, στην αγάπη και στην αυτογνωσία μας.
