Του Νίκου Τσούλια

      Έχουμε κάποια σταθερά σημεία αναφοράς για της μνήμης τα παιχνίδια, αλλά κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ξέρει με κάποια ικανοποιητική επάρκεια όλα τα μονοπάτια της ή τα ολόφωτα ξέφωτά της και τους κατάμαυρους γκρεμούς της. Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι τα έντονα φορτισμένα συναισθηματικά γεγονότα (ευχάριστα ή δραματικά) παραμένουν στα κιτάπια της γραμμένα εσαεί ή ότι τα σημαντικά γεγονότα, που επηρεάζουν με τις μετέπειτα εξελίξεις της ζωής μας, είναι πάντα ενεργά χωρίς να τα σκεπάζει καμιά σκόνη του χρόνου.

      Είναι όμως και ασήμαντα γεγονότα, γεγονότα που περνάνε απαρατήρητα στη ροή της ζωής μας και όμως κολλάνε στης θύμησης τις άσβηστες σημειώσεις και είναι πάντα στην πρώτη γραμμή των σκέψεών μας. Δεν ήταν γεγονότα ποτέ σπουδαία, δεν αξιολογήθηκαν ποτέ ως σημαντικά ούτε από τον απόλυτο ορθολογισμό μας ούτε από το υπερχειλίζον συναίσθημά μας. Γιατί τότε τα «κουβαλάμε» συνέχεια μαζί μας; Μήπως η ασημαντότητά τους δεν είναι καθόλου δεδομένη και απλώς είναι αυθαίρετη η δική μας αξιολόγησή τους ή μήπως έχουν ένα άγνωστο ή και ένα συμβολικό περιεχόμενο που καλούμαστε να το ανακαλύψουμε ή και να το μισοεπινοήσουμε;

      Υπάρχει και μια άλλη πλευρά. Τα γεγονότα που απορρέουν τουλάχιστον πιο πολύ από το περιβάλλον μας παρά από τη δική μας δράση είναι αξιολογικά ουδέτερα κατ’ ουσία και αν η δική μας πρόσληψη τα κατατάσσει με ένα «άλφα εργαλείο», αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν πράγματι και την αντίστοιχη κλίμακα ή, διαφορετικά, η δική μας υποκειμενική πρόσληψη υπολείπεται της αντικειμενικότητας και ως εκ τούτου είναι ελλειμματική και το όποιο συμπέρασμά μας είναι προβληματικό.

      Μήπως όμως αυτά τα ανερμήνευτα εδάφη της μνήμης οφείλονται στο απόλυτα παραδεκτό γεγονός ότι η μνήμη μας δεν είναι πλήρως ελεγχόμενη από τη συνείδησή μας και υπάρχουν τμήματά της που ανήκουν στις άγνωστες περιοχές του υποσυνείδητου και του ασυνείδητου και ό,τι προέρχεται από αυτά τα ημιφωτισμένα ή τα θεοσκότεινα μέρη είναι δύσκολα προσεγγίσιμο; Θεωρώ ότι αυτά τα γεγονότα που εκτιμούμε ως ασήμαντα έχουν διαφορετική σημασία αλλά δεν μπορούμε μάλλον να τα εκτιμήσουμε. Δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν βιώνει αυτό το ταξίδεμα των ταπεινών συμβάντων στη ζωή του, που δεν τα γεύεται ξανά και ξανά ως «παγωμένα στιγμιότυπα» που δεν ξεθωριάζουν ούτε από τη διαρκώς αυξανόμενη ταχύτητα του χρόνου ούτε από το δικό μας συνεχές κοίταγμα και ξανακοίταγμα.

      Κάνω όμως και την εξής σκέψη. Μήπως αυτό που ονομάζουμε ελευθερία της σκέψης και του πνεύματος είναι συγκεκριμένα ελευθερία της μνήμης και της φαντασίας; Και μήπως, και το πιο σημαντικό, σε μια τέτοια περίπτωση η αδυναμία μας να κατανοήσουμε πλήρως της μνήμης τα παιχνιδίσματα είναι απόρροια αυτής της ελευθερίας; Πάντα υπάρχει ανοιχτό πεδίο στον κόσμο του ανερμήνευτου – άλλωστε και η γνώση μπορεί και εξελίσσεται γιατί δεν υπάρχουν οριστικές απαντήσεις – και αυτό συνιστά ένα μέρος της ευτυχίας μας. Γιατί πώς θα υπήρχε ομορφιά στη ζωή μας, αν είχαμε εξηγήσει τα πάντα και πώς θα μπορούσαμε να ζήσουμε σε ένα σισύφειο μαρτύριο απόλυτης ακινησίας του Κόσμου της γνώσης;

      Το τίμημα του μη πλήρους ελέγχου της μνήμης μας μπορεί να μας φαίνεται ακριβό, αλλά στην αντίθετη περίπτωση τα πράγματα θα ήταν πολύ σοβαρότερα. Υπάρχουν δύο «θεσμοί» που προσπαθούν να χειραγωγήσουν της μνήμης την ελευθερία: α) η τεχνολογία μέσω των νευρωνικών δικτύων και των κάθε λογής τεχνικών μεθόδων εργαλειακής γνώσης και β) η εξουσία μέσω μιας χειραγωγημένης επιστημονικής προσέγγισης της ψυχολογίας. Κάνω την εξής σκέψη. Αν η μνήμη μας ήταν απόλυτα ερμηνεύσιμη με τον ορθολογισμό μας – χωρίς να έχει δικές της αυτόνομες όψεις -, τότε θα μπορούσε εύκολα να καταστεί υποχείριο των προηγούμενων «θεσμών» κάτω από ειδικές συνθήκες πίεσης και καταπίεσης. Μια τέτοια εξέλιξη δεν απειλεί την ελευθερία του πνεύματός μας και δεν μας προφυλάσσει από τους τόσους και τόσους ιδεολογικούς μηχανισμούς ελέγχου της σκέψης μας από την κάθε μορφή εξουσίας;

      Η μνήμη είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή του ανθρώπου. Είναι όμορφο να στοχαζόμαστε επ’ αυτής και να προσπαθούμε να φωτίζουμε όσο περισσότερα σημεία της μπορούμε. Αλλά θεωρώ ότι καμιά δύναμη δεν μπορεί να την εκλογικεύσει τόσο ώστε να είναι τελικά και απόλυτα καθοδηγούμενη. Η όποια «αυθαιρεσία» τής αποδίδουμε – με βάση τις νοητικές ιεραρχήσεις μας, που είναι εν πολλοίς και κοινωνικές κατασκευές – είναι μια προσωποκεντρική θεώρηση, η οποία δεν μπορεί να λάβει υπόψη της όλο το σύμπαν της μνήμης.

anthologio.wordpress.com

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.