Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ´ Γυμνασίου: Θεωρία στις Δευτερεύουσες προτάσεις

0
6416

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ´ Γυμνασίου: Θεωρία στις Δευτερεύουσες προτάσεις

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
I.     ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1.     ΕΙΔΙΚΕΣ(άρνηση οὐ)
Εισαγωγή ὅτι[1](αντικειμενική κρίση), ὡς(υποκειμενική κρίση)
Εκφορά 1.     Οριστική (πραγματικό)2.     Δυνητική οριστική(μη πραγματικό)

3.     Δυνητική ευκτική (δυνατό-πιθανό στο παρόν μέλλον)

4.     Ευκτική πλάγιου λόγου (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο/υποκειμενική γνώμη)

Συντακτική θέση α) Αντικείμενο (σε λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά, δεικτικά ρήματα)β) Υποκείμενο(σε απρόσωπα ρήματα-εκφράσεις)

γ) Επεξήγηση(τοῦτο, ἐκεῖνο, τόδε, λόγος κλπ.)

2.     ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ[2] (άρνηση οὐ)
Εισαγωγή μὴ (φόβος μήπως γίνει κάτι)μὴ οὐ (φόβος μήπως δε γίνει κάτι)

ὅπως μή(φόβος μήπως γίνει κάτι)

Εκφορά 1.     Οριστική(πραγματικός φόβος)2.     Δυνητική ευκτική (δυνατό-πιθανό στο παρόν μέλλον)

3.     Υποτακτική(προσδοκώμενος φόβος)

4.     Ευκτική πλάγιου λόγου(εξάρτηση από ιστορικό χρόνο/υποκειμενική γνώμη)

Συντακτική θέση α) Αντικείμενο (σε ρήματα φόβου, διασταγμού)β) Υποκείμενο(σε απρόσωπα ρήματα-εκφράσεις)

γ) Επεξήγηση(τοῦτο, ἐκεῖνο, τόδε, φόβος κλπ.)

3.     ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ(άρνηση οὐ ή μὴ)
Εισαγωγή Ολικής άγνοιας® Μονομελείς: εἰ(μή, οὐ), ἐάν, ἄν, ἤν//Διμελείς: εἰ-ἤ, εἴτε-εἴτε, πότερον…ἤ, πότερα…ἤΜερικής άγνοιας®τίς, πόσος, ποῖος, ὅς, ὅστις, ὅσπερ, ὅσος, ὁπόσος, οἷος, ὁποῖος, πότερος, ποῖος, πηλίκος, ἡλίκος, ὁπηλίκος, ὁποδαπός, ποσταῖος, ποῦ, πόθεν, πότε, πηνίκα, ποσάκις, ποῖ, πῇ, πῶς, ὅπου, ὡς, ὅπως κ.α.
Εκφορά 1.     Οριστική(πραγματικό)2.     ὅπως μή + οριστική μέλλοντα(εξαίρουν τον τρόπο με τον οποίο γίνεται μια πράξη-φροντίζω, ἐπιμελοῦμαι, προνοῶ, σκοπῶ, ὁρῶ, παρασκευάζομαι//έντονη προτροπή-χωρίς ρήμα εξάρτησης:ενν. ὅρα, ὁρᾶτε, σκόπει, σκοπεῖτε)

3.     Δυνητική οριστική(μη πραγματικό)

4.     Δυνητική ευκτική (δυνατό-πιθανό στο παρόν μέλλον)

5.     Απορηματική υποτακτική +/- ἄν (απορία)

6.     Ευκτική πλάγιου λόγου (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο/υποκειμενική γνώμη)

Συντακτική θέση α) Αντικείμενο(σε ρήματα ερωτηματικά, απορίας, γνώσης, άγνοιας, απόπειρας, φροντίδας, σκέψης, προσοχής, δείξης, ανακοίνωσης)β) Υποκείμενο(σε απρόσωπα ρήματα-εκφράσεις)

γ) Επεξήγηση (τοῦτο, ἐκεῖνο, τόδε κλπ.)

II.   ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1.     ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ(άρνηση οὐ)
Εισαγωγή ὅτι(αντικειμενική αιτία), διότι, ὡς(υποκειμενική αιτία), ἐπεί, ἐπειδὴ, εἰ(υποθετική αιτιολογία), ὅτε-ὁπότε(σπάνια/γνωστή αιτιολογία)
Εκφορά 1.     Οριστική(πραγματικό)2.     Δυνητική οριστική(μη πραγματικό)

3.     Δυνητική ευκτική(δυνατό-πιθανό στο παρόν μέλλον)

4.     Ευκτική πλάγιου λόγου(εξάρτηση από ιστορικό χρόνο/υποκειμενική γνώμη)

Συντακτική θέση α)Επιρρηματικός προσδιορισμό αιτίαςβ)Επεξήγηση(σε εμπρόθετο προσδιορισμό αιτίας)

γ)Υποκείμενο, σε ρήματα ψυχικού πάθους, όταν εισάγονται με εἰ

2.     ΤΕΛΙΚΕΣ(άρνηση μὴ)
Εισαγωγή ἵνα, ὅπως, ὡς
Εκφορά 1.     Οριστική ιστορικού χρόνου(προηγείται ανεκπλήρωτη ευχή-κάτι που δεν έγινε)2.     Οριστική μέλλοντα(σκοπό βέβαιο)

3.     Δυνητική ευκτική(ως απόδοση λανθάνουσας υπόθεσης)

4.     Υποτακτική(σκοπό προσδοκώμενο)

5.     Υποτακτική + ἄν(σκοπό προσδοκώμενο με προϋπόθεση)

6.     Ευκτική πλάγιου λόγου (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο/υποκειμενική γνώμη)

7.     Ευκτική(χωρίς εξάρτηση από ιστορικό χρόνο:έλξη//υποκειμενικός σκοπός)

Συντακτική θέση α)Επιρρηματικός προσδιορισμό σκοπούβ)Επεξήγηση(στα διὰ τοῦτο, τούτου ἕνεκα κ.α.)
3.     ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ(άρνηση μὴ ή οὐ[3])
Εισαγωγή ὥστε[4], ὡς
Εκφορά 1.     Οριστική(πραγματικό)2.     Δυνητική οριστική(μη πραγματικό)

3.     Δυνητική ευκτική(δυνατό-πιθανό στο παρόν μέλλον)

4.     Ευκτική(έλξη)

5.     Ευκτική πλάγιου λόγου(εξάρτηση από ιστορικό χρόνο/υποκειμενική γνώμη)

6.     ὥστε, ὡς + απαρέμφατο[5] (αποτέλεσμα ενδεχόμενο/αποτέλεσμα επιδιωκόμενο)

7.     ἐφ᾽ ᾧ, ἐφ᾽ ᾧτε + απαρέμφατο ή οριστική μέλλοντα (Όρο, συμφωνία, προϋπόθεση)

Συντακτική θέση α)Επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματοςβ)Επεξήγηση

γ)Όρο, συμφωνία, προϋπόθεση

δ)Β´ όρος σύγκρισης(προηγείται επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού)

4.     ΧΡΟΝΙΚΕΣ(άρνηση οὐ ή μὴ)
Εισαγωγή Σύγχρονο: ὅτε, ὁπότε, ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι, ἡνίκα, ὁπηνίκα, ὁσάκις, ὁποσάκις, ἐν ᾧ, ἐν ὅσῳ, ὅσον χρόνονΠροτερόχρονο: ὡς, ἐπεί, ἐπειδή, ἐπεί(ἐπειδή) πρῶτον, ἐπεί(ἐπειδή) τάχιστα, ἐπειδάν, πρίν + έγκλιση, ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου, ἀφ οὗ, ἀφ ὅτου

Υστερόχρονο:ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι, πρίν + απαρέμφατο, μέχρι οὗ, μέχρι ὅτου, ἄχρι οὗ, ἄχρι ὅτου

Εκφορά 1.     Οριστική(πραγματικό)2.     Υποτακτική(προσδοκώμενο/αόριστη επανάληψη στο παρόν-μέλλον)

3.     Ευκτική(απλή σκέψη-αόριστη επανάληψη στο παρελθόν)

4.     Ευκτική πλάγιου λόγου

5.     Απαρέμφατο (πρίν + απαρέμφατο)

Συντακτική θέση Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου
5.     ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ(μὴ)
Εισαγωγή εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν.
1ο είδος: πραγματικό εἰ + οριστική οποιουδήποτε χρόνου®κάθε έγκλιση
2ο είδος: μη πραγματικό εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου®δυνητική οριστική[6]
3ο είδος: απλή σκέψη εἰ + ευκτική®δυνητική ευκτική ή οριστική αρκτικού χρόνου
4ο είδος: προσδοκώμενο ἐάν, ἄν, ἤν + υποτακτική® οριστική μέλλοντα/μελλοντική έκφραση[7]
5ο είδος: επαναλαμβανόμενο στο παρόν μέλλον ἐάν, ἄν, ἤν+ υποτακτική®οριστική ενεστώτα ή γνωμικός αόριστος
6ο είδος: επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν εἰ + επαναληπτική ευκτική®οριστική παρατατικού ή αορίστου +/-ἂν, οριστική υπερσυντελίκου
6.     ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ-ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ[8](άρνηση μὴ)
Εισαγωγή Εναντιωματικές: εἰ καί, ἐάν καί, ἄν καί, ἤν καί[9] (εναντίωση προς κάτι πραγματικό)Παραχωρητικές:

·      καί εἰ, καί ἐάν, καί [10]ἄν(ύστερα από καταφατική πρόταση)

·      καί ἤν, οὐδ’ εἰ, μήδ’ εἰ, οὐδ’ ἐάν, μήδ’ ἐάν, μηδ’ ἄν, κἄν(ύστερα από αρνητική πρόταση και δηλώνουν παραχώρηση προς κάτι αδύνατο ή απίθανο)

Εκφορά 1.     Οριστική2.     Υποτακτική

3.     Ευκτική

Συντακτική θέση Επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσηςΕπιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης
ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Εισαγωγή ὅς, ἥ, ὅ, ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ, ὅστις, ἥτις, ὅ,τι ὅσος, ὅση, ὅσον, ὁπότερος, ὁποτέρα, ὁπότερον, οἷος, οἵα, οἷον, ὁποῖος, ὁποία, ὁποῖον, ὅπου, ὡς, ὥσπερ, ὅπως.
Ονοματικές Συντακτική θέση Εκφορά
1.     Υποκείμενο2.     Αντικείμενο

3.     Κατηγορούμενο

4.     Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί

5.     Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί

1.     Οριστική(οὐ)2.     Δυνητική οριστική(οὐ)

3.     Δυνητική ευκτική(οὐ)

4.     Ευκτική πλάγιου λόγου(οὐ)

5.     Υποτακτική(μὴ)

6.     Ευχετική ευκτική(μὴ)

7.     Προστακτική(μὴ)

Επιρρηματικές 1.     Αιτιολογικές(ὅς, ὅστις, ὅσος, οἷος//εξάρτηση από ρήματα ψυχικού πάθους)2.     Τελικές (ὅς, ὅστις + οριστική μέλλοντα)

3.     Συμπερασματικές (ὅς, ὅστις, ὅσος, οἷος/προηγούνται: οὕτως, τοιοῦτος, τοσοῦτος, τηλικοῦτος)

4.     Υποθετικές

5.     Τόπο

6.     Τρόπο

Παραβολικές  1.     Ποσό(ὅσος, ὁπόσος, ἡλίκος, ὁπηλίκος, ὅσον, ὅσῳ)2.     Ποιόν(οἷος, ὁποῖος)

3.     Τρόπο(ὡς, ὥσπερ, ὅπως, καθάπερ, ᾗπερ, ᾗ, οἷον, οἷα)[11]

Εκφορά Συντακτική θέση
1.     Οριστική2.     Υποτακτική (+/- ἄν)

3.     Ευκτική(+/- ἄν)

Επιρρηματικοί προσδιορισμοί σύγκρισης ή παρομοίωσης 

[1] (εὖ) οἶδ᾽ ὅτι, (εὖ) ἴσθ᾽ ὅτι, ἴστε ὅτι, δῆλον ὅτι= βέβαια, βεβαιώτατα, προφανώς (όταν δεν ακολουθεί ρήμα)

[2] Όταν εμφανίζονται στο λόγο ανεξάρτητες τότε εννοείται: σκόπει, σκοπεῖτε, ὅρα, ὁρᾶτε

[3] Όταν εκφάρονται με απαρέμφατο

[4] Μετά από τελεία ή άνω τελεία εισάγει κύρια πρόταση.

[5] ὥστε(πλεοναστικός)+απαρέμφατο®υποκείμενο, αντικείμενο, αναφορά

[6] α)Απρόσωπο ρήμα-έκφραση σε Παρατατικό + απαρέμφατο, β) ἐβουλόμην, ἔμελλον, ἐκινδύνευσα + απαρέμφατο.

[7] Υποτακτική, προστακτική, δυνητική ή ευχετική ευκτική, απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο, ρηματικό επίθετο + -τος, -τεος, οριστική ΕΝΣ, ΑΟΡ, ΠΡΚ με μελλοντική σημασία, συντελεσμένος μέλλοντας.

[8] Σχηματίζουν όλα τα είδη υποθετικών λόγων

[9] Όταν ο καὶ είναι προσθετικός εισάγουν υποθετική πρόταση

[10] Όταν ο καὶ είναι συμπλεκτικός, μεταβατικός ή προσθετικός εισάγουν υποθετική πρόταση

[11] Παραβολικά ζεύγη: τοιοῦτος-οἷος, τοιοῦτος-ὁποῖος, τοσοῦτος-ὅσος, τόσον-ὅσον, τοσούτῳ-ὅσῳ, οὕτως-ὡς κλπ.

 Θεωρία στις Δευτερεύουσες προτάσεις

Προηγούμενο άρθροΑδίδακτο κείμενο: Λυσίας, Κατά Εργοκλέους Επίλογος 16-17
Επόμενο άρθροSTEM με απλά λόγια
Ο Μανόλης I. Μαυρακάκης γεννήθηκε στην Αθήνα και κατοικεί μόνιμα στο Ηράκλειο Κρήτης. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην Ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία από το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Από το 2000 εργάζεται ως καθηγητής φιλόλογος σε σχολεία και φροντιστήρια της Μέσης Εκπαίδευσης. Από το 2018 συνεργάζεται με τις εκδόσεις Πατάκη εκδίδοντας σημαντικό αριθμό βιβλίων για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Είναι δημιουργός και διαχειριστής της εκπαιδευτικής σελίδας filologikos-istotopos.gr.

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.