Του Νίκου Τσούλια

Συνεχίζουμε με το δεύτερο μέρος της παρουσίασης.

      Ο Μ. Αλεξανδρόπουλος όντας ένας από τους καλύτερους μελετητές της ρώσικης λογοτεχνίας ανατέμνει τόσο το συγγραφικό έργο του Γκόρκι όσο και την ίδια τη στάση της ζωής του, μια στάση απόλυτα επαναστατική και ταπεινή. Με πολύ ευσύνοπτο και εύστοχο τρόπο περιγράφει τη βασική γραμμή πλεύσης του Γκόρκι. «Στα έργα του βαθύς παλμός συναισθηματικής κατάφασης, προσμονής κι ακόμα ιστορικής επίγνωσης και βεβαιότητας»[i].

      Ας δούμε πώς αποδίδεται η όλη στάση του στο ίδιο το παρουσιαζόμενο βιβλίο. «Ο Γκόρκι υπήρξε φτωχός και ό,τι κέρδισε το κέρδισε με πολύ κόπο και εξίσου πολλή δουλειά. Υπήρξε υποστηρικτής της επανάστασης και το πλήρωσε ποικιλοτρόπως, χάνοντας πόστα (όταν εκλέχτηκε στην Ακαδημία και ο τσάρος προσωπικώς ακύρωσε την εκλογή του για πολιτικούς λόγους, ο Τσέχωφ και ο Κορολένκο παραιτήθηκαν), χάνοντας την υγεία του, χάνοντας την πατρίδα του στις εξορίες, χάνοντας φίλους, αλλά και σώζοντας πολύ περισσότερους από τον λενινιστικό αρχικά και τον σταλινικό στη συνέχεια πέλεκυ. Εξ’ ου και οι αυτοεξορίες για «λόγους υγείας», άλλωστε».

      Ο Γκόρκι δε δελεάστηκε ποτέ από το γλυκό αλλά και πάντα οδυνηρό – όπως αποδεικνύεται από την ιστορία – «κάλεσμα της εξουσίας». Γι’ αυτόν, η χειραφέτηση του ανθρώπου και η ελευθερία του πνεύματος δεν ήταν μόνο στρατηγικοί και ουτοπικοί στόχοι αλλά καθημερινή υπόθεση και κριτήρια για το αν η πορεία προς το σοσιαλισμό είναι γνήσια και όχι προσχηματική για την εδραίωση ενός νέου καθεστώτος στη θέση του παλιού. Είχε πάντα ως κριτήριο στάθμισης της σωστής ή όχι πορείας της επανάστασης όχι μια γενική και αόριστη ιδεολογία – που εν πολλοίς αποκρύπτει την πραγματικότητα – αλλά τη σχέση της νέας μορφής κοινωνικής οργάνωσης με τον άνθρωπο και την αυταξία του ίδιου του ανθρώπου. Είναι πάντα με το μέρος των ταπεινών και των καταφρονεμένων. «Όχι, δεν ξεχνιούνται οι ταπεινώσεις που γίνονται στον άνθρωπο – και ποτέ ας μην ξεχαστούν!»[ii].

      Αυτό ήταν ένα σημείο παρακαταθήκης που το καταθέτει από την αρχή της Επανάστασης και αργότερα το 1928 θα διατυπώσει ένα από τα σημεία κριτικής του σημειώνοντας ότι «πολλά καλά έκανε η επανάστασή μας, αλλά η στάση μας αντίκρυ στον άνθρωπο σχεδόν ή μάλλον διόλου δεν άλλαξε»[iii]. Και ο λόγος είναι συγκεκριμένος. Ο Γκόρκι τον καταδεικνύει και είναι απόλυτος όσον αφορά την ουσία της κοινωνικής αλλαγής. «Η επανάσταση δεν έχει μέσα της και δεν δείχνει κάποια σημεία πνευματικής αναγέννησης του ανθρώπου, δεν κάνει τους ανθρώπους τιμιότερους, αγνότερους, δεν ανεβάζει την αυτοκριτική τους διάθεση, την ηθική αποτίμηση των ίδιων τους των έργων»[iv].

      Απέρριπτε την κυνικότητα του αυταρχικού δόγματος «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» αναδεικνύοντας μια άλλη αντίληψη ότι τα «μέσα» πρέπει κάθε στιγμή να επιβεβαιώνουν και να υπηρετούν το «στόχο». Δεν μπορούσε να δεχτεί το κλίμα και την πρακτική των διώξεων στο όνομα μιας δήθεν επαναστατικής καθαρότητας όταν διώκεται ο άνθρωπος, ο όποιος άνθρωπος με έωλα προσχήματα. Έδειξε το δικό του δρόμο, το δικό του «πιστεύω». «Θα νικήσει η ομορφιά, η δικαιοσύνη, θα νικήσουν οι ωραιότερες επιδιώξεις του ανθρώπου… Δεν ξέρω τίποτα πιο ωραίο, πιο περίπλοκο, πιο ενδιαφέρον από τον άνθρωπο… Μέσα στον άνθρωπο είναι όλα, όλα για τον άνθρωπο… Αυτός είναι το παν… Πιστεύω πως η ζωή είναι ατέλειωτη κι όταν λέω ζωή εννοώ την κίνηση για την πνευματική μας τελείωση… Εκείνους που είναι ευφυείς, αλλά δεν έχουν αισθήματα δεν τους αγαπώ»[v].

      Ο Γκόρκι δεν ήταν απλά και μόνο ένας στοχαστής που θεωρητικολογούσε αφ’ υψηλού ή εκ του μακρόθεν για το πρωταρχικά ζητήματα του νοήματος της ζωής και του περιεχομένου και του προσανατολισμού της κοινωνικής διαπάλης. Η αλληλεγγύη, ο σεβασμός σε κάθε άνθρωπο και η κοινωνική δράση ήταν γι’ αυτόν στοιχεία της καθημερινής του πρακτικής. Αγωνίστηκε με σθένος εναντίον του τσαρικού καθεστώτος αλλά και εναντίον των διώξεων της νέας επαναστατικής τάξης. Δεν πιστεύει σε φωτισμένες πρωτοπορίες και σε καθοδηγητές που μιλούν για λογαριασμό του λαού. «Ολοκληρωμένη προσωπικότητα θα είναι δυνατή μόνο όταν λείψουν οι ήρωες και δεν θα υπάρχει όχλος, όταν οι άνθρωποι θα συνδέονται μεταξύ τους με αμοιβαίο σεβασμό»[vi].

      Ο Γκόρκι έχοντας μια ζωή μέσα στον κόσμο των αδικημένων και στο στερέωμα των βιβλίων και των Γραμμάτων θα μας αποχαιρετήσει με εκείνη τη σοφία που μόνο οι αγωνιστές της ζωής μπορούν να κατακτήσουν με μία από τις τελευταίες και πάντα όμορφες σκέψεις του: «Τέλος του μυθιστορήματος, τέλος του ήρωα, τέλος του συγγραφέα».


[i] Μήτσου Αλεξανδρόπουλου (2004), Το ψωμί και το βιβλίο. Ο Γκόρκι, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 282

[ii] ο.π., σ. 131

[iii] ο.π., σ. 615

[iv] ο.π., σ. 529

[v] ο.π., σ. 45, 55, 232

[vi] ο.π., σ. 417

anthologio.wordpress.com

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.