Του Νίκου Τσούλια
Έχω αναφερθεί, κατ’ επανάληψη, στη δυναμική του εκπαιδευτικού επαγγέλματος, δυναμική που πηγάζει κυρίως από τη φύση του σχολείου και από το χαρακτήρα της αγωγής και όχι από κάποια per se επαγγελματική ιδιαιτερότητα. Αυτονόητα προκύπτει το ερώτημα αν υπάρχουν αδύνατα σημεία στην άσκηση του έργου των εκπαιδευτικών. Η απάντηση αυτονόητα είναι θετική και το σημερινό κείμενο επιχειρεί μια πρώτη προσέγγιση.
Αν και δεν θα ιεραρχήσω όλα τα σημεία, μπορώ να ισχυριστώ ότι το πρώτο είναι η ελλιπής παιδαγωγική μας λειτουργία. Λειτουργούμε κυρίως με βάση την επιστημονική μας ειδικότητα, αντί να επικαθοριζόμαστε κατά πρώτο από τη βασική εκπαιδευτική ιδιότητά μας και αποστολή μας. Εδώ υπάρχουν δύο στοιχεία που αιτιολογούν ως ένα βαθμό αυτή την αντιστροφή των ιδιοτήτων μας. α) Στους εκπαιδευτικούς της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχει ένα θεσμικό έλλειμμα όσον αφορά την επιστήμη της παιδαγωγικής κατάρτισης στις πανεπιστημιακές σπουδές τους που επιδρά και στη μετέπειτα άσκηση του έργου τους. β) Το κοινωνικό ζητούμενο από το σχολείο με βάση τα αξιολογικά προτάγματα της εποχής μας είναι η απόκτηση γνώσεων και μάλιστα εκείνων των γνώσεων που οδηγούν στο «θρίαμβο» του μαθητή / της μαθήτριας, της εισαγωγής του / της στη τριτοβάθμια εκπαίδευση και όχι η διαμόρφωση ενάρετων ανθρώπων και πολιτών που θα αγωνίζονται για τα δημόσια αγαθά και την κοινωνική πρόοδο. Ωστόσο, αν και τα δύο αυτά στοιχεία είναι υπαρκτά δεν μπορούν να δικαιολογήσουν απόλυτα τη δική μας στάση. Γιατί όσον αφορά το πρώτο υπάρχουν οι δυνατότητες της επιμόρφωσης και της αυτο – επιμόρφωσης και όσον αφορά το δεύτερο θα πρέπει να δεχτούμε ότι το σχολείο δεν καθορίζεται μονομερώς από τις κοινωνικές προτεραιότητες, αλλά επιδιώκει και τον προαγωγή των δικών του βαθιά ανθρωπιστικών και διαχρονικών αξιών.
Δεύτερο αδύνατο σημείο η υπαλληλοποίηση. Εδώ εννοώ τη λειτουργία του εκπαιδευτικού με οριοθέτηση τις τυπικές του υποχρεώσεις. Μια τέτοια συμπεριφορά συνιστά τον συμβολικό «θάνατο» της παιδαγωγικής ψυχής, που είναι η διαρκής δημιουργικότητα, η πρωτοβουλία, η extra muros κινητικότητα του εκπαιδευτικού η αποσκοπούσα στην άνθηση της σχολικής ζωής. Αλλά αφού ξέρουμε ότι η αυτενέργεια είναι η καρδιά της σχολικής πράξης και ότι μια βασική αρχή είναι ότι «κανένας δεν μπορεί να ανακαλύψει την πραγματικότητα για τον άλλον» (Φρέιρε Π., Η αγωγή του καταπιεζόμενου), πώς μπορούμε να εκπαιδεύσουμε και να διαπαιδαγωγήσουμε;
Τρίτο σημείο είναι η έλλειψη αξιολόγησης. Οφείλω να πω ότι η μεγάλη πλειοψηφία των εκπαιδευτικών είναι υπέρ της αξιολόγησης και θεωρεί ότι η αξιολόγηση είναι μια θετική / ενισχυτική δύναμη του σχολείου και συμβάλλει στη διαρκή βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου. Η τάση των εκπαιδευτικών που αρνείται αυτό το θεσμό αντιστοιχεί κυρίως σε πολιτικά ρεύματα αριστερής ιδεολογίας που θεωρούν ότι η αξιολόγηση είναι στοιχείο χειραγώγησης των εκπαιδευτικών και μαζί με αυτά τα ρεύματα συναθροίζονται – για άλλους λόγους και κυρίως για βόλεψη – «υπαλληλοποιημένα» ή “αδρανοποιημένα” τμήματα των εκπαιδευτικών. Και μόνο το γεγονός της άρνησης δημιουργεί μια εικόνα στην κοινωνία που αλλοιώνει τον υπεύθυνο ρόλο του παιδαγωγού.
Τέταρτο σημείο – μειονέκτημα του εκπαιδευτικού επαγγέλματος είναι τα ιδιαίτερα φροντιστήρια. Αποτελούν μια μεγάλη πληγή στη φυσιογνωμία του εκπαιδευτικού. Όταν βέβαια το ιδιαίτερο φροντιστήριο αφορά και παιδιά του σχολείου που εργάζεται ο εκπαιδευτικός, τότε η συναλλαγή αποκτά παρακμιακά στοιχεία και εκμηδενίζεται κάθε ίχνος παιδευτικής λειτουργίας, τότε είναι η απόλυτη έκπτωση και ο πλήρης ευτελισμός του εκπαιδευτικού. Για πολλά νοικοκυριά το φροντιστήριο έχει αποκτήσει υποχρεωτικό χαρακτήρα και ταυτόχρονα είναι το μεγαλύτερο δυσβάστακτο οικονομικό φορτίο. Είναι φυσική συνέπεια λοιπόν η απαξίωση του εκπαιδευτικού εξ αυτού του γεγονότος.
Αν και όλα αυτά τα μειονεκτήματα του εκπαιδευτικού επαγγέλματος αφορούν μέρος του συνόλου των εκπαιδευτικών, εν τούτοις σκιάζουν το συλλογικό πορτρέτο όλων των εκπαιδευτικών, αλλοιώνουν την κοινωνική φυσιογνωμία του εκπαιδευτικού. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν με αφορά το ένα ή το άλλο μειονέκτημα, αλλά δεν μπορούμε να μη δεχτούμε ότι η σκιά του συνολικού πεδίου των υπαρκτών αδυναμιών του επαγγέλματός μας μάς περιλαμβάνει όλους. Πολύ ορθά ένας Λυκειάρχης είχε αναφέρει κάποτε σε μια συνεδρίαση του συλλόγου διδασκόντων ότι ακόμα και αν ένας εκπαιδευτικός δεν κάνει καλά το μάθημα, το παιδί θα μιλήσει στο σπίτι του γι’ αυτόν τον εκπαιδευτικό και οι γονείς πολύ εύκολα θα γενικεύσουν αυτή την περίπτωση. Ως εκ τούτου, το όλο θέμα δεν αφορά κάποιους «άλλους» αλλά όλους μας.
