ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην παρούσα εργασία μας θα ασχοληθούμε με τη συμμετοχική μας παρατήρηση σε παιδί με αυτισμό. Ένα παιδί με αυτισμό παρουσιάζει ιδιότυπη συμπεριφορά στις δραστηριότητες της καθημερινής του ζωής, από την εξυπηρέτηση των βασικών αναγκών του στο σπίτι και κυρίως  στις δραστηριότητες του σχολείου του.

     Ο αυτισμός είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή η οποία προκαλεί δυσκολίες σε ανθρώπους που επιχειρούν να δουν, να νιώσουν και να ακούσουν και έτσι δυσχεραίνει τη σωστή λειτουργία της ακοής , της όρασης και της αντίληψης των πραγμάτων που τους περιβάλλει (Βαλαμοτοπούλου, Κουτελάκας, 2009).  Τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν προβλήματα όσον αφορά τη δημιουργία και σύναψη των διαπροσωπικών τους σχέσεων, την επικοινωνία με τους άλλους, την ανάπτυξη της κοινωνικότητάς τους αλλά και τη συμπεριφορά τους). Οι συχνές επαναλαμβανόμενες κινήσεις των χεριών ή του σώματος γενικά μαρτυρούν κάποια αντίδραση απέναντι σε κάποιο ερέθισμα που δέχεται από το οικείο περιβάλλον του, είτε καλό είτε κακό. Τα αίτια είναι αβέβαια και μπορεί να εμπλέκονται πολλοί και διάφοροι παράγοντες στην αιτία της ύπαρξης του φάσματος αυτισμού (Βογινδρούκας, 2005)

 Μέσα από τη συμμετοχική παρατήρηση, η μελέτη έχει ως κέντρο αναφοράς τον επτάχρονο Άρη, μαθητή της πρώτης Δημοτικού που φοιτά στο ειδικό σχολείο και είναι ένα αξιαγάπητο παιδί το οποίο μέσα από τις αντιδράσεις του, δείχνει στους γονείς και τους δασκάλους του αυτό το οποίο επιθυμεί να εκφράσει. Πρόκειται για μια μείζονος σημασίας και εξαιρετικού ενδιαφέροντος παρατήρησης αφού μέσα από τις αντιδράσεις του παιδιού με βάση τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του, ξετυλίγεται ο εσωτερικός του κόσμος που βρίθε σκέψεων και συναισθημάτων και αξίζει την προσοχή όλων μας.

  1. Το κλινικό προφίλ του αυτισμού

  Ο αυτισμός δεν είναι μόνο αναπτυξιακή διαταραχή αλλά και παιδική και τα πρώτα σημάδια παρατηρούνται κατά την περίοδο της παιδικής ηλικίας (Γενά, 2002). Η κλινική εικόνα που συναντάμε στα άτομα με αυτισμό είναι η κοινωνική περιθωριοποίηση. Το παιδί απομονώνεται και λειτουργεί σαν να είναι μόνο του μέσα στον χώρο κι ας περιβάλλεται από άλλα άτομα. Αρνείται την προσωπική επαφή και συνηθίζει να εκφράζεται με θυμό. Κρατάει μια παθητική στάση απέναντι στην χαρά ή στη λύπη, το βλέμμα του είναι απλανές, δεν συνηθίζει να γελάει και συνήθως εκφράζει τη σκέψη και τα συναισθήματα με κινήσεις του σώματος (χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο ρυθμικά και επαναλαμβανόμενα, ανοιγοκλείνει την πόρτα με μανία, κουνάει τα χέρια του ρυθμικά ) (Γενά, 2002).

Το αυτιστικό παιδί προσκολλάται εύκολα στα αντικείμενα και τα περιεργάζεται με τόσο ενδιαφέρον ώστε αποσπάται η προσοχή του από οτιδήποτε άλλο. Παρόλο που η κινητικότητα του είναι ευάρεστη όχι μόνο στο σώμα του αλλά και σε μετακινούμενα αντικείμενα, αισθάνεται την αδήριτη ανάγκη να υπάρχει μια τάξη και ηρεμία στα αντικείμενα. Οτιδήποτε σπάει ή αλλάζει θέση, το θυμώνει και αντιδρά και δεν προσαρμόζονται στις αλλαγές (Στασινός, 2013). Κάθονται στην ίδια θέση, δεν αλλάζουν μια συγκεκριμένη διαδρομή οπότε και αντιδράει σε οτιδήποτε δε συνηθίζεται σε ό,τι το περιβάλλει. Η αδιάλειπτη επαναλαμβανόμενη κίνηση των χεριών ή των δαχτύλων ακριβώς μπροστά στο πρόσωπο είναι από τα πιο ιδιαίτερα γνωρίσματα του αυτισμού όπως και η περιστροφή γύρω από τον εαυτό του . Επίσης δυσκολίες στην άρθρωση του λόγου, ασυναρτησίες, μη σχηματισμένες προτάσεις, ήχοι του στόματος ή μου μουρμούρα χωρίς να βγαίνει νόημα γιατί δεν υπάρχει σύνταξη του λόγου του (Δροσινού, 2000).

   Τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά στερούνται επαρκούς νοημοσύνης και κατά συνέπεια αδυνατούν να αντιληφθούν πολλές φορές εις βάθος αυτά που διαδραματίζονται γύρω τους (Γενά, 2002). Έχουν πολλές φορές υπερβολικές φοβίες και είναι ευερέθιστα ακόμη και σε έναν σιγανό ήχο που μπορεί να επισύρει την αναστάτωσή τους, δεν έχουν ολοκληρωμένη επίγνωση και συναίσθηση της θερμοκρασίας ( ζεστού ή κρύου ) , ο ύπνος τους δεν είναι σταθερός και δεν αντιδρούν αρνητικά στο κόψιμο ή στο κάψιμο για αυτό και δεν είναι λίγες εκείνες οι περιπτώσεις στις οποίες αυτοτραυματίζονται. Τέλος, η έλλειψη ισορροπίας και οι απότομες και συνεχείς κινήσεις συμπληρώνουν το φάσμα του αυτισμού όσον αφορά το κλινικό προφίλ του ατόμου. Το πώς επεξεργάζεται τις πληροφορίες και τα δεδομένα ο εγκέφαλος , με τρόπο ιδιαίτερο, είναι η γενεσιουργός αιτία για την ύπαρξη του αυτισμού (Στασινός, 2013).

1 α. Η κλινική εικόνα του Άρη

 Ο Άρης έλαβε τη διάγνωση από τα ΚΕΔΔΥ σε ηλικία 5 ετών. Ένα ανήσυχο παιδί που εστιάζει στους ήχους και στα χρώματα. Του αρέσει πολύ η ζωγραφική και δε του αρέσει να τον ακουμπάνε. Αναστατώνεται όταν περιβάλλεται από πολύ κόσμο και είναι ιδιαίτερα ανήσυχος όταν η μητέρα του, του λέει να κάνει κάτι. Συνηθίζει να παίζει με το φαγητό του και όταν ακούει εντάσεις ή διαπληκτισμούς, εκδηλώνει τη σύγχυσή του μέσα από κινήσεις του σώματος του μπρος πίσω καθισμένος στο πάτωμα. Η αγαπημένη του δραστηριότητα είναι το παιχνίδι με την πλαστελίνη και κάνει ασυνήθιστα σχήματα βγάζοντας μικρούς ήχους και κουνώντας τα χέρια του. Θυμώνει όταν πειράζουν τα πράγματά του.  Αγαπάει πολύ τη μουσική και όταν ακούει μελωδικό ήχο χαμογελάει και αποσπάται από εκείνο με το οποίο ασχολείται εκείνη τη στιγμή. Δεν μοιράζεται τα πράγματά του αλλά αν δει ανθρώπους να τραγουδούν ή να χορεύουν, μιμείται με ενθουσιασμό τη συμπεριφορά τους.

 Στον Άρη αρέσουν πολύ τα χρώματα. Δείχνει με εικόνες αυτό που του ζητάει ο δάσκαλός του να δείξει. Καταλαβαίνει τον έπαινο και τη λεκτική επιβράβευση από τον δάσκαλό του. Είναι συνεργάσιμος όταν ο δάσκαλός του  συνδυάζει τη μελέτη με το παιχνίδι. Δυσκολεύεται να συγκεντρώσει την προσοχή του σε μια δραστηριότητα, προτιμάει τις κάρτες γιατί του αρέσει να βρίσκει τις σωστές δείχνοντας με το δάσκαλο. Η προσοχή του διασπάται εύκολα από έναν ήχο και παίζει συχνά με τα μολύβια του. Του αρέσει να κάνει μουτζούρες στα βιβλία του ενώ παρακολουθεί τον δάσκαλο μόνο όταν τον πλησιάζει και του μιλάει αργά και καθαρά με χειρονομίες του σώματος. Η ησυχία μέσα στην τάξη, κάνει τον Άρη να παρακολουθεί το μάθημά του. Σηκώνεται συχνά για να ξύσει το μολύβι του χωρίς να σηκώσει το χέρι του, ενώ του αρέσει να κάνει γραμμές στον πίνακα με την κιμωλία. Θέλει να είναι ο αρχηγός σε μια ομαδική εργασία μέσα στην τάξη.

 Η συμμετοχική παρατήρηση η οποία με βοήθησε να καταγράψω συμπεριφορές του Άρη, μου έδωσε τη δυνατότητα να προχωρήσω πέρα από την εξωτερική συμπεριφορά και να κατανοήσω εσωτερικές πτυχές του υποκειμένου (Άρη) ώστε να προβώ στην παρέμβαση που ενδείκνυται για την περίπτωσή του. Το πώς ο Άρης αντιλαμβάνεται τις καταστάσεις, είναι το κίνητρο για να σχεδιάσω την παρέμβαση μέσα από την καταγραφή των αντιδράσεών του στα ερεθίσματα. Η συμμετοχική παρατήρηση βοηθάει να παρατηρεί ο ερευνητής εμπειρία στα νοήματα αλλά και τις αλληλοεπιδράσεις των ανθρώπων από την πλευρά του συμμετέχοντος (Στασινός, 2013). Πρόκειται για μια ειδική στρατηγική και μέθοδο που βοηθάει τον ερευνητή να κερδίσει την πρόσβαση σε εσωτερικές και φαινομενικά υποκειμενικές όψεις της ανθρώπινης ύπαρξης (Στασινός, 2013). Η συμμετοχική παρατήρηση αποτελεί ένα αποτελεσματικό ερευνητικό εργαλείο που βοηθά τη συλλογή δεδομένων στα παρατηρούμενα υποκείμενα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον δάσκαλο και τον μαθητή με αυτισμό.

  1. Η παρέμβαση

Η παρέμβαση πρέπει να είναι προσεκτική μελετώντας όλες τις συνισταμένες των συμπεριφορών του Άρη στην τάξη που βρίθει κενών και μαθησιακών αδυναμιών. Εστιάζοντας στα ενδιαφέροντα του Άρη, δημιουργούμε κίνητρα. Εφόσον του αρέσουν τα χρώματα και η ζωγραφική, του λέμε να ζωγραφίσει με όποιο χρώμα θέλει τη σωστή απάντηση σε μια ερώτηση του σχολικού βιβλίου. Φροντίζουμε το θρανίο του να μην έχει πολλά πράγματα πάνω και ο χώρος γύρω του να είναι άδειος από περιττά αντικείμενα που θα του αποσπάσουν την προσοχή. Όταν θέλει να σηκωθεί, ζητάμε να μας κάνει μια κίνηση για να το ζητήσει, όπως να σηκώσει το χέρι του. Γνωρίζουμε ότι δε θέλει να τον ακουμπούν, άρα αποφεύγουμε τα φιλικά χτυπήματα στον ώμο. Αναγνωρίζει τον λεκτικό έπαινο, συνεπώς του λέμε μπράβο με χαμόγελο και χειροκροτούμε σιγά, τα δυνατά παλαμάκια ενδέχεται να επιφέρουν ένταση. Οι ήρεμοι ήχοι γαληνεύουν τον Άρη, οπότε βάζουμε στο κασετόφωνο εκφώνηση των ασκήσεων συνοδευόμενες με κινήσεις μας για να καταλάβει τι ζητάει η άσκηση του βιβλίου. Χαμογελάμε συχνά και ο τόνος της φωνής μας είναι ήρεμος. Πριν την έναρξη του μαθήματος, επαναλαμβάνουμε με κινήσεις του σώματος τους κανονισμούς της τάξης προς συμμόρφωση. Ενθαρρύνουμε τον Άρη λέγοντας πως αν λύσει τις ασκήσεις του, θα του δώσουμε στο διάλειμμα να παίξει με την πλαστελίνη ή να ακούσει ένα τραγούδι. Ενθαρρύνουμε θετικές συμπεριφορές του με λεκτικό έπαινο ή του αναθέτουμε δραστηριότητες βοηθώντας τον να ανταπεξέλθει σε ομάδες εργασίες ή ατομικά. Δεν πειράζουμε τα πράγματά του και όταν μας το επιτρέψει, λέμε ευχαριστώ. Η εκφώνηση είναι πάντα αργή και ευκρινής με λόγια απλά και μικρές προτάσεις. Δε πιέζουμε για να γράψει κάτι ή να σηκωθούμε στον πίνακα. Τονώνουμε την αυτοπεποίθησή του δείχνοντάς του ότι εμπιστευόμαστε τις ικανότητές του. Του ζητάμε να υπογραμμίζει τη σωστή πρόταση, το σωστό γράμμα ή τον σωστό αριθμό σε μια άσκηση, έστω με διαφορετικά χρώματα. Ερχόμαστε συχνά σε επαφή με τους γονείς ανταλλάσσοντας εμπειρίες και κρατώντας σημειώσεις με καταγραφή των συμπεριφορών του παιδιού.

  1. Συμπεράσματα

  Οι παρεμβατικές ενέργειες και στρατηγικές του εκπαιδευτικού δεν περιορίζονται μόνο στο γνωστικό και διδακτικό φάσμα αλλά επεκτείνονται και στους βασικούς άξονες της αναπτυξιακής συμπεριφοράς (Attwood, 2005). Καλό είναι να λαμβάνεται υπόψη η κλινική εικόνα, το επίπεδο λειτουργικότητας και ανταπόκρισης του παιδιού στον περιβάλλοντα χώρο , να χρησιμοποιούνται αμοιβές κι όποτε είναι σκόπιμο να περιορίζονται, να μειώνεται η συμβολή μας  ώστε το παιδί να μπορεί να εξυπηρετήσει μόνο του τον εαυτό του, η ανάθεση ολοένα περισσότερων πρωτοβουλιών χωρίς τη δική μας καθοδήγηση, να τίθενται νέοι στόχοι που θα προάγουν την οξύνοια πνεύματος του παιδιού, τη συμμετοχή του σε ομάδες και κατά επέκταση την κοινωνικοποίησή του, την ενθάρρυνση για την διάνοιξη των πνευματικών του οριζόντων και την αδιάλειπτη προσπάθεια εκπαιδευτικού έργου να προσαρμόσει τις προσήκουσες στις ανάγκες του παιδιού διδακτικές μεθόδους (Frith, 2002).

Χρειάζεται ο απαιτούμενος χρόνος που προτίθενται να αξιοποιήσουν για να ανταποκριθούν σε κάτι ή για να μεταβούν σε κάτι πιο δύσκολο. Φροντίζουμε το περιβάλλον να είναι πενιχρό από αισθητηριακά ερεθίσματα ανταμείβοντας πάντα προσιτές συμπεριφορές του παιδιού και ενθάρρυνση σε οτιδήποτε δείχνει ενδιαφέρον. Η πηγή της αποδοχής αυτών των παιδιών είναι ο σεβασμός προς την διαφορετικότητα (Frith, 2002).  Τα άτομα με αυτισμό έχουν την ανάγκη και τη στήριξη όλων μας για να τελεσφορήσει κάθε τους προσπάθεια και να καλλιεργεί κάθε δικαίωμα που έχουν στη ζωή. Τέλος αξίζει να θυμόμαστε ότι το επιστέγασμα για την ποιοτική βελτίωση των όρων της ζωής με αυτισμό είναι το έμπρακτο ενδιαφέρον και ο σεβασμός για τις ανάγκες και ιδιαιτερότητές τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική:

  • Βαλαμοτοπούλου, Χ., Κουτελάκας, Ι. (2009). Το σύνδρομο Asperger στα παιδιά. Το βήμα του Ασκληπειού. Τόμος 8ος, τεύχος 1ο
  • Βογινδρούκας, Ι. (2005). Διαταραχές επικοινωνίας και λόγου στον αυτισμό- εναλλακτικά συστήματα επικοινωνίας. Δημοσιεύθηκε στο : Διεπιστημονική προσέγγιση, Αυτισμός, Ζωοδόχος Πηγή, Ηράκλειο, σελ. 17-331
  • Γενά, Α. (2002). Αυτισμός και Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Εκδόσεις Ιδίας, Αθήνα
  • Δροσινού, Μ. (2000) Μελέτη πάνω στον αυτισμό. 6ο παγκόσμιο συνέδριο για τον Αυτισμό. Γλασκόβη, Αγγλία (19-21 Μαΐου 2000).
  • Ντούλια, Π. (2011). Στρατηγικές παρέμβασης σε παιδιά με Αυτισμό. Διεθνές Συνέδριο : «Έρευνα, Εκπαιδευτική Πολιτική και Πράξη στην Ειδική Αγωγή», Μυτιλήνη
  • Στασινού, Δ. (2013). Η ειδική εκπαίδευση 2020. Αθήνα : Παπαζήσης

Μεταφρασμένη βιβλιογραφία :

 

  • Attwood, T. (2005). Παιδιά με ιδιαιτερότητες στη γλωσσική ανάπτυξη και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Σύνδρομο Asperger : Οδηγός ανίχνευσης και αντιμετώπισης. Αθήνα : Σαββάλας
  • Frith, U. (2009). Αυτισμός. Εξηγώντας το αίνιγμα. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα

 

https://www.facebook.com/manolis.manos.311/
Προηγούμενο άρθροΌταν η γοργόνα συνάντησε τον Αλέξανδρο» | Παρουσιάζεται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας το νέο βιβλίο της Ελισάβετ Τάρη
Επόμενο άρθροΑρχαία Ελληνικά Α Λυκείου: Ξενοφῶντος Ἑλληνικά 2.2.22-23 (Κριτήριο αξιολόγησης)
Η Σωτηρία Καρακώστα είναι πτυχιούχος της Θεολογικής σχολής (τμήμα Θεολογίας) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 2009 εισήχθη στη Φιλοσοφική σχολή της Αθήνας όπου τελείωσε με άριστα το μεταπτυχιακό της με ειδίκευση στην «Ιστορία της Φιλοσοφίας» του τμήματος Φ.Π.Ψ ( Φιλοσοφίας , Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας ), κάτι που της έδωσε το προβάδισμα να υποβάλλει το υπόμνημά της για τη διδακτορική της διατριβή με τίτλο « Ανθρώπινα δικαιώματα : ιδεολόγημα της Δύσης ή Οικουμενική προοπτική;» . Από το 2006 αναλαμβάνει ιδιαίτερα φιλολογικά μαθήματα σε μαθητές γυμνασίου όπως επίσης Έκφραση – έκθεση και Φιλοσοφία θεωρητικής κατεύθυνσης στο Λύκειο. Υπήρξε επιστημονικός συνεργάτης σε συγγραφή μελετών και στατιστικών ερευνών στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ( ΑΣΟΕΕ ) και είναι ιδιοκτήτρια της σελίδας « τα διδακτικά μας άρθρα» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επίσης βοηθάει τους φοιτητές στη συγγραφή των εργασιών τους οι οποίες άπτονται ιστορικού, κοινωνικού , φιλοσοφικού και παιδαγωγικού χαρακτήρα.

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.