του Νίκου Τσούλια
Έχει προηγηθεί το πρώτο μέρος:
«Τοσούτον δ’ απολέλοιπεν η πόλις ημών περί το φρονείν και λέγειν τους άλλους ανθρώπους, ώσθ’ οι ταύτης μαθηταί των άλλων διδάσκαλοι γεγόνασι και το των Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους αλλά της διανοίας δοκείν είναι, και μάλλον Έλληνας καλείσθαι τους της παιδεύσεως της ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας»
Ισοκράτης, «Πανηγυρικός»
Συνεχίζοντας την ανάλυσή μας για την ταυτότητά μας, θεωρώ ότι είναι πρώτιστη ανάγκη να μελετηθεί με εμβρίθεια το παρόν της χώρας μας, προκειμένου να ανιχνεύσουμε και κυρίως για να δημιουργήσουμε το μέλλον της πατρίδας μας καταπώς εμείς το θέλουμε και όχι όπως το φέρνει ο καιρός, δηλαδή οι ισχυροί του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος που αναγορεύουν την αγορά ως υπέρτατη αξία, ως το πεδίο τελείωσης του ανθρώπου.
Υπάρχει επιπλέον ένα νέος παράγοντας στη σημερινή συγκυρία, η συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας σε πολυπολιτισμική βάση κατά το διάστημα των τελευταίων δεκαετιών. Η ελληνική κοινωνία είχε μια ομογένεια στην πολιτισμική της ταυτότητα κατά την πορεία της εξέλιξης του σύγχρονου ελληνικού κράτους, με μοναδική εξαίρεση τους Μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης (πάντα βέβαια ως Έλληνες πολίτες) που αποτελούσαν το 2% του πληθυσμού μας. Αυτή η εικόνα έχει πλέον αλλάξει μάλλον ανεπιστρεπτί. Σήμερα περίπου το 15 % του πληθυσμού μας είναι μετανάστες από πάρα πολλές χώρες με διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες αλλά με ενοποιητικό στοιχείο την ελληνική γλώσσα και εν μέρει την ελληνική κουλτούρα.
Σε κάθε περίπτωση – τουλάχιστον για τους νόμιμους μετανάστες – είναι Έλληνες και νιώθουν Έλληνες στο βαθμό που οι ίδιοι αυτοπροσδιορίζονται και δεν μπορεί κανένας άλλος να τους προσάπτει τον όποιο τίτλο επιθυμεί με κριτήριο κάποιο (προφανώς ανύπαρκτο) μέτρο Ελληνικότητας. Αποτελούν τελικά συστατικό στοιχείο της ταυτότητας του σύγχρονου Έλληνα και οφείλουμε να το λάβουμε υπόψη μας. Θεωρώ δε ότι αυτό το σύγχρονο ρεύμα των μεταναστών, ρεύμα ανανέωσης της παραδοσιακής εικόνας της ταυτότητάς μας, είναι σημαντικό στοιχείο ενίσχυσης του Ελληνισμού – τόσο εντός της χώρας μας όσο και εντός των χωρών / πατρίδων των διάφορων μεταναστών – και παράγοντας ενδυνάμωσης της προοπτικής του λαού και του τόπου μας.
Αλλά ας σταθούμε για λίγο στην περίπτωση των μεταναστών. Για να είμαστε όμως δίκαιοι και ορθολογιστές πρέπει να δούμε τους μετανάστες με τις δύο όψεις τους του ίδιου πάντα ζητήματος, τους ξένους μετανάστες που έρχονται στη χώρα μας και τους Έλληνες μετανάστες που πηγαίνουν σε ξένες χώρες. Ένας μετανάστης μετασχηματίζει την αρχική του ταυτότητα, γιατί λαμβάνει σταδιακά και συχνά ανεπαίσθητα στοιχεία από τη χώρα υποδοχής στην όλη εικόνα του εαυτού του. Εδώ μπορούμε να κατατάξουμε σε δύο βασικές εκδοχές την όλη εξέλιξη, μία που θα έχει έντονα τα στοιχεία του μετασχηματισμού της αρχικής κουλτούρας και αυτό θα συμβαίνει όταν ο μετανάστης θα γεύεται στον ίδιο βαθμό τα κοινωνικά αγαθά της χώρας υποδοχής και θα νιώθει μια σχέση ισότητας και ισονομίας και μια που δεν θα έχει στοιχεία μετασχηματισμού όταν νιώθει ότι η καινούργια του πατρίδα δεν θα τον συμπεριλαμβάνει και τότε αυτός «θα επιλέξει» το δρόμο της περιθωριοποίησης και του γκέτο.
Βέβαια στην πραγματικότητα θα έχουμε ένα φάσμα μετασχηματισμών της αρχικής ταυτότητας με ποικίλα χαρακτηριστικά. Στα παιδιά των μεταναστών – και ανάλογα με το αν γεννήθηκαν εδώ ή μετανάστευσαν και αυτά και σε ποια ηλικία – η εικόνα μετασχηματισμού της ταυτότητας θα είναι πιο απλοποιημένη, παρά το γεγονός ότι θα δέχονται διαφορετικά μηνύματα από το οικογενειακό περιβάλλον αφενός και από το σχολικό περιβάλλον αφετέρου και αυτό γιατί τα παιδιά ζυγίζουν τη δόμηση της ταυτότητάς τους προς το μέλλον και όχι προς το παρελθόν, κάτι που κάνουν μάλλον αναπόφευκτα οι γονείς τους. Για να δούμε τη δυσκολία του ετεροπροσδιορισμού της ταυτότητας των μεταναστών, αρκεί να σκεφτούμε την εξής αντίφαση. Για τους Έλληνες που είναι μετανάστες σε ξένη χώρα θέλουμε να διατηρήσουν την ελληνικότητά τους και να μην αφομοιωθούν από την αλλότρια κουλτούρα, ενώ για τους ξένους μετανάστες που γίνονται Έλληνες θέλουμε να αφομοιωθούν πλήρως στη «γηγενή» αντίληψη της κουλτούρας μας!
Διαπιστώνεται ότι η συγκρότηση της ταυτότητάς μας στις εποχές μας ότι γίνεται όλο και πιο σύνθετη. Αλλά γίνεται και πιο αναγκαία, γιατί σε μια προοπτική παγκοσμιοποίησης και σχηματισμού ενός «αγγλοσαξονικού πολιτισμικού πολτού» και μιας «ομογενοποιημένης κουλτούρας της αγοράς» κάθε πολίτης θα νιώθει μετέωρος και οι αβεβαιότητές του θα γίνουν το μόνιμο κοινωνικό πεδίο του.
Μπορούμε να δεχτούμε τελικά αυτό που είναι ήδη γνωστό και κοινά αποδεκτό ότι το γλωσσικό νήμα, η γλωσσική αφήγηση των Ελλήνων στο πέρασμα της Ιστορίας είναι το ουσιώδες συστατικό στοιχείο της ταυτότητάς μας και σ’ αυτό το υφάδι προσθαφαιρούνται και μετασχηματίζονται άλλα επιμέρους συνοδά στοιχεία ανάλογα με τα σημάδια των καιρών.
Ο αυτοπροσδιορισμός της ταυτότητας γίνεται παράλληλα και σε σχέση με τον προσδιορισμό της ετερότητας, με τη διαφοροποίηση ή με την αντίθεση σε κάτι άλλο ομόλογο στοιχείο ή και πεδίο. Διαμορφώνοντας το είναι της ταυτότητάς μας ταυτόχρονα αποκλείουμε στοιχεία του μηείναι για το άτομό μου. Απ’ εδώ αφορμώνται και εκείνα τα στοιχεία που είναι απορριπτικά ως προς την ταυτότητα των άλλων. Πρόκειται προφανώς για στοιχεία ανορθολογισμού και προκατάληψης, γιατί σ’ αυτή την περίπτωση κάποιος δεν κατανοεί μια πολύ απλή αλήθεια με δύο όψεις, ότι η δική μας ταυτότητα είναι ετερότητα για τους άλλους – επομένως κάθε ετερότητα είναι το ίδιο σημαντική για κάποιους άλλους – και ότι ο σεβασμός της ετερότητας, είναι σεβασμός της ταυτότητάς μας! Σε κάθε περίπτωση η συγκρότηση της ταυτότητάς μας οφείλει να γίνεται υπό το πνεύμα ανοικτής κριτικής σκέψης και απόλυτης ορθοκρισίας, που θα αποτρέπουν εν τη γενέσει κάθε απόπειρα ανάδυσης μισαλλοδοξίας και εχθρότητας σε κάθε άλλη ταυτότητα.
Η πνευματική και συναισθηματική ανάγκη του «ανήκειν» σε μια ευρύτερη ομάδα είναι ανάγκη πολύ ισχυρή και απλώνεται σε πολλές πτυχές της κοινωνικής μας ζωής, στη σφαίρα της πολιτικής και της ιδεολογίας, στο μεταφυσικό πεδίο της θρησκείας και ακόμα στο ποδόσφαιρο, στα καλλιτεχνικά ρεύματα, στη μουσική κλπ. Πρόκειται για επιμέρους ψηφίδες της ταυτότητάς μας, της ταυτότητάς μας όμως που έχει ως βασικό της στερέωμα την έννοια της πατρίδας, της γλώσσας της και του πολιτισμού της.
Τη γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική
Το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του ΟμήρουΟδυσσέας Ελύτης
