Του Νίκου Τσούλια
Θέλω να πιστεύω ότι δεν έκανα σοβαρές διακρίσεις όσον αφορά την αντιμετώπιση των μαθητών και των μαθητριών στην εκπαιδευτική μου διαδρομή. Αποτελεί δε η δίκαιη αντιμετώπισή τους μια στάση και συμπεριφορά που είναι ένα από τα πιο βασικά και πιο θεμελιώδη γνωρίσματα κάθε εκπαιδευτικού – αλλιώς είναι αποτυχημένος και μόνο εξ αυτού του στοιχείου.
Φυσικά και είχα αδυναμίες σε αρκετούς μαθητές και σε αρκετές μαθήτριες, αλλά θεωρώ ότι δεν με επηρέασαν σημαντικά στην άσκηση του εκπαιδευτικού μου έργου. Άλλωστε, στα φύλλα αξιολόγησης που έδινα κάθε χρόνο και για τα δέκα περίπου τελευταία χρόνια της καριέρας μου, ένα από τα θετικά στοιχεία που μου σημείωναν οι μαθητές και οι μαθήτριες είναι ότι ενδιαφερόμουνα για όλους και για όλες, ότι δεν έκανα διακρίσεις.
Υπάρχει κι ένα μικρό μυστικό για να το διαπιστώνεις αν το επιτυγχάνεις. Και αυτό το μυστικό εύκολα το συνειδητοποιείς, γιατί αφορά την παιδαγωγική σου ψυχή, την εκπαιδευτική σου προσωπικότητα. Αν λατρεύεις τη διδασκαλία, αν νιώθεις ότι το πιο όμορφο επάγγελμα όπου γης και όπου χρόνου είναι αυτό του εκπαιδευτικού, αν λαχταράς το πότε θα μπεις στην αίθουσα, τότε και μόνο τότε εκτιμάς και σέβεσαι, χαίρεσαι και αγαπάς όλους τους μαθητές και όλες τις μαθήτριες! Και σε μια τέτοια περίπτωση δεν υπάρχει καθόλου πρόσφορο έδαφος για τα αγκάθια των διακρίσεων…
Όμως – και όσο και αν φαίνεται αντιφατικό με την προηγούμενη αναφορά μου – θαύμαζα και λάτρευα πάντα τους άριστους μαθητές και τις άριστες μαθήτριες. Κι αυτό για πολύ συγκεκριμένους λόγους.
α) Ένιωθα ότι αγαπούσαν τη γνώση, ότι λάτρευαν τα βιβλία και το διάβασμα. Και επειδή είμαι ένας βιβλιοβαρεμένος από την παιδική μου ηλικία και ένας εραστής του γραψίματος, ξαναέβλεπα στο είδωλό τους τη δική μου μαθητική εικόνα. Αλλά πέραν αυτής της αφετηρίας βιωματικού και προσωπικού περιεχομένου, για μένα αυτή η «εκδήλωση» ήταν δείγμα φωτεινού μέλλοντος, πεδίο δημιουργικότητας και ομορφιάς. Γιατί πιστεύω ότι ο δρόμος των Γραμμάτων μαζί με εκείνο της Αγάπης έχουν αυταξία, διαμορφώνουν το νόημα της ζωής.
β) Θεωρούσα ότι είχαν ασύνορες φιλοδοξίες και ονειρεμένα όνειρα. Αλλά αυτό δεν αποτελεί το πιο βασικό υπόστρωμα για να επωαστεί η ευθύνη των νέων; Με αυτό το δεδομένο, η προσπάθεια του εκπαιδευτικού βρίσκει καλύτερες προϋποθέσεις για να ευδοκιμήσει, και διαμορφώνεται μια δυναμική για να μετασχηματίσει τον υποχρεωτικό και δεσμευτικό χαρακτήρα της σχολικής γνώσης – που μπορεί να προκαλεί και ανία – σε στοιχεία επιστημονικής και ερευνητικής γνώσης, που προκαλεί μόνο θαυμασμό και γοητεία.
γ) Πίστευα ότι είχαν μια αγωνιστική στάση ζωής. Γιατί τι άλλο είναι η συστηματική και επίπονη προσπάθεια που κατά τεκμήριο κάνουν; Αυτό δεν καταδεικνύει με τον πιο απτό τρόπο ότι έχουν κατακτήσει το μείζον πρόταγμα της προοδευτικής εκπαιδευτικής θεωρίας και το βασικό στοιχείο της κοσμοθεωρίας των κοινωνικών κινημάτων: να αγωνιζόμαστε στη ζωή μας με τρόπο μεθοδικό για να αυτοπραγματωθούμε, για να διαμορφώσουμε ολοκληρωμένη προσωπικότητα;
δ) Εκτιμούσα ιδιαίτερα το γεγονός ότι είχαν αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Ένιωθα ότι ο βλαστός τους στεκόταν όρθιος μόνος του, ότι δεν ήθελαν στηρίγματα για να βρουν τον ήλιο, ότι μπορούσαν να βγουν στους δρόμους της ζωής, ότι μετά το τέλος της πορείας τους στους θεσμούς της γενικής παιδείας θα ξέρουν να παίρνουν αποφάσεις και να σχεδιάζουν το μέλλον τους.
ε) Είχαν σχεδόν πάντοτε έναν αξιοθαύμαστο χαρακτήρα, μια σχεδόν άρτια προσωπικότητα. Καταδεικνυόταν έτσι με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο ότι η προαγωγή της μόρφωσης και της παιδείας οδηγεί όχι μόνο στη γνώση αλλά και στη διαμόρφωση εξαίρετου ήθους και εξευγενισμένης συμπεριφοράς.
στ) Ήταν ένα απτό παράδειγμα για το τι ακριβώς ήταν το «παιδαγωγικό μου πιστεύω». Στη σχολική αίθουσα θέλεις να έχεις και πρότυπα, πρότυπα από το σχολείο και όχι απλά και μόνο από τη γενική θεωρία της Παιδαγωγικής επιστήμης. Προσανατόλιζα τη διδασκαλία μου με βάση και τις δικές τους παρατηρήσεις και αντιδράσεις (και φυσικά από τους μαθητές / άλλες μαθήτριες), γιατί ήταν πάντα ενεργητικοί και πρόθυμοι. Όταν διδάσκεις και διαπαιδαγωγείς, οφείλεις να έχεις την εικόνα των προσώπων στην οποία προσβλέπεις.
ζ) Δεν λείπει και το απόλυτα προσωπικό – και χρησιμοθηρικό – στοιχείο. Ήθελα να πιστεύω ότι είχα έστω και μια μικρή συμβολή στην όλη προσπάθειά τους και στο αποτέλεσμά τους. Υπήρξαν μάλιστα μερικές περιπτώσεις τμημάτων των λυκείων που δίδασκα στα οποία υπήρχε ένα μεγάλο ποσοστό – ακόμα και 50% – άριστων μαθητών και μαθητριών και το μάθημα έπαιρνε και το χαρακτήρα διάλεξης και συζήτησης, πέραν των ορίων της θεσμικής διδασκαλίας, για τα τόσα και τόσα θαύματα της επιστήμης, για την ομορφιά της τέχνης, για τις προκλήσεις της ζωής, για τους μεγάλους προβληματισμούς των κοινωνιών ακόμα και για τα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου.
Μια καλή διδασκαλία εμπεριέχει – εκτός των άλλων – και την έννοια της διαφοροποιημένης λειτουργίας της, έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνει όλους τους μαθητές και όλες τις μαθήτριες. Και αυτό το στοιχείο αποτελεί και μια από τις πιο μεγάλες προκλήσεις των εκπαιδευτικών σ’ όλη την Ευρώπη· ιδιαίτερα σήμερα που η ποικιλομορφία της σχολικής αίθουσας αφορά όλο και περισσότερα πεδία αναφοράς: μαθησιακά, γλωσσικά, πολιτισμικά…
Οι άριστοι μαθητές και οι άριστες μαθήτριες είναι ένα μέρος, ένα φωτεινό μέρος, της σχολικής πραγματικότητας. Δεν μπορώ να φανταστώ ένα σχολείο χωρίς αυτούς / αυτές, και οποιαδήποτε επινόηση ενός τέτοιου σχολείου θα ήταν ελλειμματική. Δεν μπορούμε να αγνοούμε και πολύ περισσότερο να απορρίπτουμε αυτή την όψη της μαθητικής κοινότητας. Αντιθέτως, οφείλουμε να προσβλέπουμε ως εκπαιδευτικοί κυρίως προς μια τέτοια κατεύθυνση. Γιατί προς τα πού αλλού θα μπορούσε να είναι ο μορφωτικός προσανατολισμός;
Δεν μπορούμε να αντιστρέφουμε την εικόνα και το αξιακό φορτίο της παιδείας και της παιδαγωγικής, για να μην εκτίθενται οι αντεστραμμένες ιδέες της πιο γκροτέσκο αντίληψης, της πιο στείρας κομματικής σκοπιμότητας. Δεν μπορούμε να ανατρέπουμε τις προτεραιότητες του εκπαιδευτικού κινήματος, για να βρίσκει πεδίο αναφοράς η μνημονιακή και αντιεκπαιδευτική πολιτική του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και του κ. Γαβρόγλου. Η λαθροχειρία του χωρίς όρια λαϊκισμού, που βρήκε πρόσκαιρο έδαφος στην πολιτική και βάθυνε την κρίση της χώρας, δεν ριζώνει στα πεδία της ιστορίας· αντίθετα αποκαλύπτεται πλήρως! Και ήδη αυτό το έχουμε γευθεί…
Το να τονίζουμε την ιδιαιτερότητα των άριστων μαθητών και μαθητριών δεν εμπεριέχει καμιά απαξιωτική στάση απέναντι στους άλλους μαθητές / στις άλλες μαθήτριές μας. Αλλά το να φτάνουμε σήμερα στην οιονεί απόρριψή τους ή και στην ενοχοποίησή τους – επειδή το επιζητούν κάποιοι ανίδεοι περί του πραγματικού περιεχομένου της ισότητας – αποτελεί ευθεία προσβολή κάθε έννοιας παιδαγωγικής!
Υπερασπίζομαι και επαινώ τους άριστους μαθητές και τις άριστες μαθήτριες, γιατί αποτελούν δημιουργικό και φωτεινό στερέωμα κάθε σχολείου. Πάντα τους καμάρωνα. Και όταν πήγαιναν πολύ καλά στις Πανελλαδικές εξετάσεις, χαιρόμουνα και ένιωθα μια πολύ ξεχωριστή συγκίνηση, που θεωρώ ότι μόνο οι γονείς τους την υπερέβαιναν!
Υ.Γ.
1. Απτή απόδειξη της ακτινοβολίας των άριστων μαθητριών – εδώ υπάρχει σεξιστική μονομέρεια – είναι και το γεγονός ότι αρκετοί νέοι εκπαιδευτικοί ερωτεύονται κατά το μάλλον ή ήττον άριστες μαθήτριές τους.
2. Η προσωπική προσέγγιση σε μερικά σημεία του άρθρου αντιστοιχεί στο ότι κάθε μορφή διδασκαλίας και παιδαγωγικής πρακτικής έχει πάντα και προσωπικό χρώμα και αυτό εμπλουτίζει την όλη εκπαιδευτική λειτουργία, αφού η παιδαγωγική σχέση – από την εποχή της σύλληψης της – είναι και διανθρώπινη σχέση.
3. Υπάρχει και ένα σχετικό άρθρο: Ένα αστέρι στο σχολείο!
