Του Νίκου Τσούλια
Πάντα η επιστροφή στην πατρίδα σου είναι μια ξεχωριστή οδύσσεια. Πάντα η επιστροφή – ακόμα και προσωρινή – στην ιδιαίτερη πατρίδα σου έχει σε έξαψη όλες τις αντιφάσεις της νοσταλγίας, έχει αμφισημίες και πολυσημίες. Ίσως να μας στοιχειώνει και ο αρχέγονος μύθος του πολύπαθου Οδυσσέα που η Ιθάκη του ήταν ο μοναδικός του σκοπός, το νόημα της ζωής του.
Η επιστροφή στο χωριό μου είναι πρωτίστως μια επιστροφή στο παρελθόν. Ίσως αυτό να οφείλεται στο βαρύ φορτίο της μνήμης. Ίσως να βυθίζεσαι στα βιώματα της παιδικής σου ηλικίας, χωρίς να έχεις καμιά άλλη επιλογή αποφυγής της. Ίσως η νοσταλγία να είναι ένα παιχνίδι, όπου η γλύκα και η πίκρα αγκαλιασμένες και αξεχώριστες να μη σε αφήνουν να επιλέξεις διακριτούς δρόμους και να είσαι σε διαρκή σύγχυση και σε έντονη αμηχανία.
Πηγαίνεις στο χωριό σου κάθε φορά με φορτωμένες προσδοκίες όλων των χρόνων που πέρασαν, με όλες τις παλιές εικόνες να ζητούν δικαίωση, να ζητούν ανασύσταση. Αλλά δεν μπορείς να το κάνεις και μελαγχολείς στο βάρος μιας ευθύνης που δεν σου ανήκει, μιας ευθύνης που είναι όμως απόλυτα προσωπική. Πηγαίνεις στο χωριό σου και η ματιά σου είναι ματιά της παιδικής σου ηλικίας. Ψάχνεις να βρεις όλους τους μεγάλους και τους ηλικιωμένους πηγαίνοντας διστακτικά στα καφενεία, στην πλατεία, στο δημόσιο δρόμο και ξεχνώντας πως εσύ έχεις πάρει τη θέση τους.
Αλλά η εικόνα είναι κίβδηλη. Δεν υπάρχουν οι ηλικιωμένοι. Οι σημερινοί λιγοστοί ηλικιωμένοι δεν είναι οι ηλικιωμένοι της δικής σου πρωτόλειας εικόνας. Αλλά δεν υπάρχουν και παιδιά – και αυτό είναι σωστό -, γιατί η θέση των παιδιών ανήκει στη δική σου γενιά. Δεν υπάρχουν και καφενεία, ένα μόνο έχει απομείνει ως κατοικία ενός βοσκού που ήρθε από τα βουνά και ξέμεινε εδώ, με την πινακίδα του «Το Νέον» μόνο να θυμίζει την παλιά του αποστολή.
Δεν με χωράει το χωριό μου γιατί δεν χωράει τις μνήμες μου, τις ξεχωριστές εικόνες μου, τις δικές του εικόνες.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό… Η ζωή με φόρτωσε με φοβερές εμπειρίες, με κατακτήσεις πέραν των παιδικών ονειροπολήσεων. Όλες οι φαντασιώσεις μου έχουν ικανοποιηθεί αλλά ικανοποιούμενες έχουν και ταπεινωθεί. Η ζωή, η πρωτεύουσα, η επαγγελματική και όχι μόνο εξέλιξη άσκησε και διαμόρφωσε στη λειτουργία της προσωπικότητάς μου μια άλλης ποιότητας ένταση, μια άλλη πληθώρα διαφορετικών παραστάσεων και δεν χωράνε ούτε αυτές εδώ πέρα. Λείπω από την πρωτεύουσα για διακοπές το καλοκαίρι στο χωριό και αισθάνομαι ότι λείπω από το κέντρο των γεγονότων, ότι όταν θα πάω στην πρωτεύουσα, θα έχω χάσει κομμάτια της κοινωνικής και πολιτικής μου ζωής.
Λιγοστά τα ερεθίσματα στο χωριό, ίσως να είναι η ακινησία του χρόνου, ίσως να είναι η ερήμωση του ίδιου του χωριού, ίσως η έλλειψη των …πραγματικά μεγάλων και ηλικιωμένων. Τα γεγονότα που συμβαίνουν δεν απλά και μόνο ασήμαντα, γιατί ασήμαντα ήταν και παλιότερα. Αλλά τώρα έχεις ήδη βιώσει σημαντικά γεγονότα. Γνωρίζεις τι όντως κινεί την πραγματικότητα και δεν μπορείς να ερμηνεύσεις τίποτα με όλα αυτά που γίνονται εδώ. Υπάρχει και κάτι άλλο. Η ερημιά του χωριού μου ρήμαξε και την ορθολογική σκέψη των λιγοστών κατοίκων του. Ψάχνεις να βρεις έστω έναν να μιλάει με όλους – τους λιγοστούς – κατοίκους και δεν βρίσκεις, γιατί έχουν ενοχληθεί για τα πιο ασήμαντα πράγματα. Η ερημιά του χωριού μου λεηλάτησε και τις βασικές εικόνες του πάλαι ποτέ χωριού μου. Όταν δεν βλέπεις νιότη καθόλου να ονειρεύεται και να σχεδιάζει, πώς και πού θα αποτιμηθούν οι αφηγήσεις των …ηλικιωμένων; Όταν δεν ακούς παιδική φωνή – που ήταν η κυρίαρχη φωνή του χωριού -, πώς να ανασυστήσεις την αυθεντική εικόνα του; Δεν με χωράει το χωριό μου γιατί δεν χωράει πλέον τη σημερινή όψη της ζωής μου.
Υπάρχει και συνέχεια. Εδώ ναι, η φύση είναι γενναιόδωρη. Σου χαρίζει πλουσιοπάροχα ψυχική ηρεμία, σε κάνει να σκύψεις πάνω στο «ασήμαντο» και να ανακαλύψεις την ουσία της ζωής. Εδώ θα ψάξεις να βρεις τις παλιές σου πατημασιές και αυτό είναι μια ανεκτίμητη προσφορά στον κόσμο των συναισθημάτων σου. Εδώ τα σκιρτήματα και οι συνειρμοί ξεπηδούν απ’ εδώ και απ’ εκεί χωρίς να αντιλαμβάνεσαι το πώς και το γιατί. Εδώ επαναεπινοείς τον εαυτό σου με τρόπο προκλητικό, με υλικά παρελθόντος και παρόντος ανακατωμένα και ατακτοποίητα.
Αλλά υπάρχουν στο βάθος της εικόνας όρια. Στο χωριό δεν μπορείς να έχεις φιλοδοξίες, δεν μπορείς να έχεις σχέδια. Δεν μπορείς να φιλοτεχνήσεις εικόνες του μέλλοντός σου. Το χωριό σε περιορίζει. Δεν με χωράει το χωριό μου γιατί δεν χωράει τα τωρινά όνειρά μου. Και είναι το πικρό παράπονό μου. Η «Ιθάκη μου» δεν έχει το νόημα της ζωής μου. Η επιστροφή μου θα είναι πάντα προσωρινή. Μέχρις ότου δεν θα μπορώ να κάνω όνειρα. Τότε θα με «χωρέσει» το χωριό μου, εκεί στο μικρό λόφο που …έχουν πάει όλοι οι παλιοί και που αγναντεύει τον παιδικό μου ορόζοντα, την ανατολή στο μακρινό Ερύμανθο και τη δύση στους ομορφοκαμωμένους λόφους του Καλαθά και εποπτεύει το λίμνη που έχει περικυκλώσει το χωριό μου. Εκεί τότε θα με χωρέσει το χωριό μου, εμένα και τα πιο αγαπημένα βιβλία μου…
