Λείπει παντελώς η κουλτούρα του διαβάσματος!
Του Νίκου Τσούλια
Διαβάζουμε, διαβάζουμε… Όλο και κάτι διαβάζουμε.
Παντού υπάρχουν γράμματα, υπότιτλοι στην τηλεόραση που δεν κλείνει καθόλου, μηνύματα στο κινητό τηλέφωνο που κι αυτό δεν ησυχάζει στα χέρια των παιδιών και των νέων αλλά και όσων ανοητοπαλιμπαιδίζουν, πληροφορίες στο PC και στο Laptop για ό,τι κατέβει στο μυαλό μας, χαζοστοιχεία στα ανάλαφρα περιοδικά, διαφημιστικές εξυπνάδες στα προϊόντα που αγοράζουμε, ρητά και αποφθέγματα (!) στις συνταγές για να μαγειρέψουμε – στην Ελλάδα το μαγείρεμα είναι η πιο σοβαρή …επιστήμη, το πιο ένδοξο πεδίο επαγγελματικής προοπτικής των νέων! Θέλουμε δεν θέλουμε, διαβάζουμε. Τελικά, «όλοι διαβάζουν όλα και κανείς δε διαβάζει τίποτα»! Γιατί…
Δεν ξέρουμε τι διαβάζουμε. Δεν ξέρουμε γιατί διαβάζουμε. Δεν ξέρουμε πώς να διαβάζουμε. Δεν ξέρουμε να στοχαζόμαστε και δεν αισθανόμαστε τίποτα, όταν διαβάζουμε. Δεν ξέρουμε τι χάνουμε που δεν διαβάζουμε. Γενικά πάμε αδιάβαστοι…
Δεν ξέρουμε τι διαβάζουμε, γιατί δεν έχουμε μάθει την ουσία περί αυτού. Μάθαμε να διαβάζουμε για το σχολείο, γιατί ήταν υποχρεωτικό, για να περάσουμε την τάξη, για να πάρουμε καλούς βαθμούς, για να περάσουμε στο πανεπιστήμιο, για να αράξουμε… Και στη συνέχεια της ζωής μας να διαβάζουμε ό,τι μόνο του έρχεται καταπάνω μας ή βρίσκεται «προ οφθαλμών» λόγω κάποιας αλλότριας επιλογής μας ή το φέρνει ο άνεμος του αγοραίου και κυρίαρχου τρόπου της ζωής μας.
Δεν ξέρουμε γιατί διαβάζουμε. Γιατί συνδέσαμε το διάβασμα μόνο με τη λειτουργία του σχολείου και της εκπαίδευσης. Δεν αποκτήσαμε μια βιβλιοφιλική κουλτούρα. Δεν συνειδητοποιήσαμε ποτέ τι είναι το βιβλίο ή μάλλον θεωρήσαμε ότι είναι ένα αντικείμενο και μια υπόθεση της νεανικής μας ηλικίας, που ακούμε το «διάβασε, διάβασε». Δεν φτάσαμε ποτέ ούτε καν στα σύνορα της βιβλιοχώρας. Δεν γευθήκαμε τους γλυκούς καρπούς του διαβάσματος. Δεν κατανοήσαμε την κορύφωση του πνεύματος, την κλασική παιδεία. Δεν νιώσαμε την ψυχική ευφορία και την πνευματική ανάταση ούτε τη συναισθηματική έκρηξη και τη στοχαστική έκσταση ούτε τον εκρηκτικό προβληματισμό και τη μορφωτική αύρα του ιερού σύμπαντος του διαβάσματος.
Δεν ξέρουμε πώς να διαβάζουμε. Διαβάζουμε για να τελειώσουμε αυτό που διαβάζουμε και να πάμε στο άλλο που – είπαμε – μόνο του περιμένει. Διαβάζουμε διαγώνια και σαρώνοντας τις γραμμές ή και τις σελίδες. Δεν μπαίνουμε στα νοήματα και κατ’ επέκταση δεν στοχαζόμαστε επ’ αυτών, αλλά και γιατί δεν έχουν νόημα όσα διαβάζουμε. Είναι πιο ρηχά και από το χυμένο νερό ενός ποτηριού. Δεν μας έμαθε κανένας πώς να διαβάζουμε ούτε και εμείς αναρωτηθήκαμε, γιατί πρέπει να διαβάζουμε. Νομίζουμε ότι διάβασμα είναι να περιδιαβαίνει το βλέμμα μας σε κάτι γραμμένο και να κάνουμε αναπαραγωγή του γραμματισμού του, κάτι σαν τη λειτουργία του φωτοτυπικού μηχανήματος.
Δεν στοχαζόμαστε και δεν αισθανόμαστε τίποτα όταν διαβάζουμε. Γιατί κατ’ ουσία δεν διαβάζουμε. Δεν έχουμε αγναντέψει ούτε από μακριά το βασικό πυρήνα της ενδοχώρας του διαβάσματος. Όταν το διάβασμα ξεκίνησε ως υποχρεωτικό ή και ως καταναγκαστικό έργο και ποτέ δεν ελευθερώθηκε από αυτά τα πεδία της επιβολής, όταν δεν προβληματιζόμαστε και δεν στοχαζόμαστε επί των μεγάλων και των μικρών ερωτημάτων της ζωής και του εαυτού μας, όταν δεν έχουμε «γιατί» και «πώς» στη σκέψη μας, όταν δεν αναζητούμε τίποτα πέραν αυτών που κουβαλάει η ροή της καθημερινότητας, πώς να στοχαστούμε επί του διαβάσματος και πώς να νιώσουμε τη μοναδική χαρά και απόλαυση που μόνο αυτό μπορεί τόσο γενναιόδωρα να δώσει;
Δεν ξέρουμε τι χάνουμε που δεν διαβάζουμε. Μόνο όταν βρίσκεις κάτι σημαντικό – γιατί είσαι διαρκώς ένας ανήσυχος αναζητητής της ζωής και ένας ακόρεστος ερευνητής του κόσμου και του εαυτού σου -, μπορείς να αντιληφθείς τι θα έχανες, αν δεν το έβρισκες… Μα και δεν αναρωτιόμαστε καν. Τόσα και τόσα ιερά τέρατα του πνεύματος και της ιστορίας πέρασαν και περνάνε κάθε στιγμή από την επιφάνεια αυτού του μικρού και όμορφου πλανήτη˙ έχουμε καμιά σχέση μαζί τους; Καταναλώνουμε τη ζωή μας, γιατί την έχουμε κάνει απλή ύπαρξη αλλά και γιατί δεν έχουμε καν υποψία άποψης για τη ζωή και για τον εαυτό μας και το πολύ – πολύ να αναρωτιόμαστε περί το τέλος της γήινης διαδρομής μας ως προς το τι ακριβώς κάναμε, γιατί ζήσαμε, τι ήταν η ζωή. Αλλά και αυτά πού να τα πούμε τότε – και απλώς τα παίρνουμε μαζί μας…
Θέλουμε να διαβάζουμε; Ιδού το ερώτημα. Αλλά αν δεν ξέρουμε όλα τα παραπάνω, πώς να θέλουμε να διαβάζουμε; Και εδώ μπλέκουμε σε ένα κυκλικό ερώτημα, στο οποίο αίτιο και αποτέλεσμα εναλλάσσονται, ακριβώς γιατί είναι οι δύο όψεις του ίδιου πράγματος και δεν μπορούν νοηθούν ως κάτι αδιαίρετο. Θέλω να διαβάζω, ξέρω να διαβάζω, ξέρω γιατί διαβάζω, ξέρω τι διαβάζω, νιώθω όμορφα και ευτυχισμένα όταν διαβάζω, είμαι αναζητητής του ονείρου μου όταν διαβάζω, ξέρω τι χάνω αν δεν διαβάζω…
Και πάλι από την αρχή, θέλω να διαβάζω, ξέρω να διαβάζω… Και έτσι, καλλιεργώ το πνεύμα μου και νιώθω τον εαυτό μου ως ενεργό υποκείμενο του Κόσμου, ως δραστήριο συμμέτοχο της πραγματικότητάς μου, ως δημιουργό της ζωής μου και όχι ως παρατηρητή της…
