Του Νίκου Τσούλια
Είναι κάποια χρονικά διαστήματα στην αρχή και στο τέλος της σχολικής χρονιάς, όπου τα σχολεία είναι μεν ανοιχτά αλλά δεν έρχονται οι μαθητές γιατί δεν απαιτείται. Πρόκειται για ένα πολύ παράξενο σκηνικό. Κάθε φορά που στο σχολείο πηγαίνουμε μόνο εμείς οι εκπαιδευτικοί γευόμαστε μια μαγική εικόνα, μια εικόνα παράξενης αίσθησης. Δημιουργείται στη σκέψη μας ένα περίεργο μίγμα ερήμωσης και εγκατάλειψης αλλά και αναμονής και προσδοκίας. Βιώνουμε κάτι που όλοι γνωρίζουν, ότι το σχολείο δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς μαθητές και αυτό το βίωμα είναι πολύ παράξενο.
Υπάρχει ένα υπαρξιακό κενό στον πιο δημιουργικό θεσμό της κοινωνίας. Εμείς οι εκπαιδευτικοί «μετασχηματιζόμαστε» με έναν παράξενο τρόπο σε «υπαλλήλους γραφείου»! Μπορεί να νοηθεί εκπαιδευτικός χωρίς την «εκπαιδευτική του αφήγηση», χωρίς τους εκπαιδευόμενούς του, χωρίς τη σχολική αίθουσα; «Δεν περνάει η ώρα», ακούς κάθε τόσο. Τότε διαπιστώνουμε με τον πιο έντονο τρόπο την ουσία της σχολικής τελετουργίας και κυρίως τη θεία δωρεά του εκπαιδευτικού επαγγέλματος και λειτουργήματος. Ακόμα και όταν έχουμε τις εξετάσεις των ανεξεταστέων τον Σεπτέμβριο και έρχονται οι λιγοστοί μαθητές, δεν αναπληρώνουν τη χαμένη αίσθηση, δεν πληρούν το έλλειμμα του πληγωμένου συναισθήματος. Και είναι η βεβαιότητα ότι θα ανατραπεί αυτή η κίβδηλη εικόνα και έτσι η γλυκιά προσμονή προοικονομεί το μέλλον για να αντιστρέψει την αντιστροφή των πραγμάτων.
Βέβαια στο εκπαιδευτικό επάγγελμα υπάρχουν «στιγμές» που η άσκησή του γίνεται πολύ δύσκολη και ψυχοφθόρα, για παράδειγμα: εξαντλητική διδασκαλία με συνεχές πεντάωρο, παραβατική συμπεριφορά μαθητών και σχετική συνεδρίαση για την αντιμετώπισή της στο Σύλλογο Διδασκόντων, ένταση στη σχολική αίθουσα, αδιαφορία ή παραίτηση κάποιων μαθητών κλπ. Αλλά η έλλειψη μαθητών και η ερημωμένη εικόνα του σχολείου θεωρώ ότι είναι εξίσου αν όχι χειρότερη δοκιμασία. «Όταν ο εκπαιδευτικός ορίζει το ρόλο του, ταυτόχρονα, υπονοεί και το πώς αντιλαμβάνεται το ρόλο του μαθητή. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και όταν ο μαθητής ορίζει το δικό του ρόλο» (Λάμνιας, Κοινωνιολογική θεωρία και εκπαίδευση). Δηλαδή η όποια σύλληψη του εαυτού μας ως εκπαιδευτικού έχει ταυτόχρονα και τη σύλληψη του μαθητή. Το εκπαιδευτικό επάγγελμα δεν είναι πρωτίστως ιδιότητα ούτε χαρακτηριστικό στοιχείο κάποιων ανθρώπων. Είναι «σχέση» και ως εκ τούτου προϋποθέτει τουλάχιστον δύο μέρη, απαιτεί τους μαθητές. Ο εκπαιδευτικός γίνεται κυριολεκτικά και ουσιαστικά εκπαιδευτικός άμα τη «συναντήσει» του με τους μαθητές…
Η έλλειψη μαθητών έχει και μια άλλη παράμετρο. Οι μαθητές είναι το μόνο συλλογικό υποκείμενο της εκπαίδευσης που αυτοπροσδιορίζει απόλυτα το σχολείο. Τι ισχυρίζομαι; Αν δει κάποιος μια ομάδα παιδιών, η σκέψη του συνειρμικά πάει στην μαθητική ιδιότητα με βάση και μόνο την ηλικιακή τους αναφορά. Ποτέ όμως δεν θα συμβεί κάτι ανάλογο αν δει μια ομάδα ενήλικων˙ δεν θα πάει το μυαλό του ότι είναι κατ’ ανάγκην είναι γονείς μαθητών ούτε πολύ περισσότερο ότι είναι εκπαιδευτικοί. Αυτή η ταύτιση μιας ηλικιακής ομάδας με μια ιδιότητα, τη μαθητική, διαμορφώνει και ένα ισχυρό πλαίσιο αναφοράς στο ίδιο το σχολείο αφού η καθολικότητα και μόνο ενός θεσμού του προσδίδει κοινωνική δυναμική και αίγλη.
Η ουσιαστική αλλά και συμβολική κυριαρχία των μαθητών στην εικόνα του σχολείου ίσως θα πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα. Να μελετήσουμε και να σχεδιάσουμε το σχολείο με περισσότερο μαθητικό χρωματισμό και να μην επιβάλλουμε με απόλυτο τρόπο μια συνταγή έτοιμη από το χώρο της εκπαιδευτικής πολιτικής. Δεν έχουμε κάποιες μελέτες στο πώς μπορεί να γίνει αυτό. Η εκπαιδευτική βιβλιογραφία δεν παρουσιάζει ιστορικά παραδείγματα και ως εκ τούτου είναι αναπόφευκτος και κάποιος αυτοσχεδιασμός. Έχει όμως μεγάλη σημασία το «είδωλο του σχολείου» να μην είναι μια έτοιμη και αναγκαστική κατασκευή, μια φασκιά, στην οποία θα πρέπει να αντιστοιχηθεί με απόλυτη ακινησία ο μαθητικός κόσμος. Χωρίς να μεταπίπτουμε σε μορφές λαϊκισμού είμαστε υποχρεωμένοι να θέτουμε και στοιχεία της κουλτούρας και των προβληματισμών των νέων. Το σχολείο πάντα απαιτεί τόλμη και πριν από καθετί απαιτεί τόλμη από τον εαυτό του…
Το σχολείο είναι η προαπεικόνιση του μέλλοντος. Εδώ μπορείς να βρεις απτά σημάδια των αυριανών καιρών, στο βλέμμα και στα όνειρα των μαθητών. Το σχολείο είναι ο απόλυτος θεσμός της νεανικής εκφραστικότητας, είναι χώρος της ζωντάνιας και της προοπτικής της ζωής. Εδώ είναι κυρίαρχες η εκρηκτικότητα της παιδικότητας και η αναθεωρητικότητα της εφηβείας, που κάθε στιγμή επιζητούν ένα τόσο δα μικρό σημείο του χωροχρόνου για να εκφραστεί η ζωντάνια της νιότης, για να προκληθεί έκρηξη συναισθημάτων, για να γίνει το σχολικό κτίριο σχολείο!
