Του Νίκου Τσούλια
Η στάση των γονέων και των εκπαιδευτικών απέναντι στην εφηβεία των παιδιών τους και των μαθητών / μαθητριών τους αντίστοιχα δεν μπορεί να είναι ομοιόμορφη, απλά γιατί κάθε έφηβος είναι ξεχωριστή περίπτωση και δεν επιδέχεται την αντίληψη της εφαρμογής γενικών κανόνων.
Ωστόσο, υπάρχουν μερικές βασικές αρχές, οι οποίες αποτελούν το υπόστρωμα για την επιμέρους εξειδίκευση που θα εφαρμόζεται σε κάθε άτομο. Θα πρέπει να σημειωθεί εξ αρχής ότι η διαμόρφωση μιας σωστής στάσης είναι πιο εύκολη στην περίπτωση των εκπαιδευτικών, γιατί οι έφηβοι εκδηλώνουν την ανήσυχη και έντονα διεγερμένη κατάστασή τους με πολύ πιο οξύ τρόπο στους κόλπους της οικογένειας από ό,τι στο σχολείο.
Πρώτο βασικό στοιχείο της στάσης γονέων και εκπαιδευτικών είναι η επίδειξη κατανόησης, υπομονής και βαθιάς επίγνωσης του πολυσύνθετου τοπίου της εφηβείας. Και αυτή η κατανόηση θα πρέπει να στηριχτεί σε δύο βασικά στοιχεία. α) Κανένας δεν γνωρίζει τον τρόπο συμπεριφοράς σε κάθε εκδοχή της εφηβικής έκφρασης και η όποια γνώση μας είναι απόλυτα σχετική. β) Είναι προτιμότερη μια εφηβεία με εντάσεις, ανεξάρτητα αν αυτό σημαίνει και ένα ψυχολογικό κόστος για τους μεγάλους, από μια εφηβεία καθηλωμένη που δεν θα την πάρουμε χαμπάρι ούτε στην οικογένεια ούτε στο σχολείο. Αυτή η θεώρηση στηρίζεται από πολλές πλευρές. Πολύ σωστά επισημαίνεται, για παράδειγμα, ότι «στην εφηβεία οι συγκρούσεις είναι απαραίτητες και η απουσία συγκρούσεων μάλλον είναι αυτή που θα πρέπει να μας θορυβήσει και οι γονείς καλούνται να οπλιστούν με υπομονή, επιμονή και χιούμορ ώστε να συνοδεύσουν τα παιδιά τους στο ταξίδι τους προς τον κόσμο των ενηλίκων»[i].
Δεύτερο στοιχείο που προσδιορίζει τη στάση μας είναι η δική μας εμπειρία, η εμπειρία που είχαμε από την «άλλη όχθη», από τη δική μας εφηβεία. Μόνο που εδώ απαιτείται μια σχετικοποίηση και μια αναγωγή στις τότε συνθήκες, γιατί οι εποχές αλλάζουν πολύ γρήγορα και δεν είναι ποτέ – αν και υπάρχουν κοινά γενικά χαρακτηριστικά – ενιαίος και διαχρονικός ο τρόπος εκδήλωσης της εφηβείας. Σ’ αυτό το σημείο η εμπειρία οφείλει να εμπλουτίζεται και από την εμπειρία άλλων περιπτώσεων του περιβάλλοντός μας κάνοντας φυσικά και τις ανάλογες αναπροσαρμογές και τροποποιήσεις.
Τρίτο στοιχείο είναι η συστηματική συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών. Υπάρχουν ιδιαιτερότητες που εκδηλώνονται μονομερώς είτε στο σχολείο είτε στην οικογένεια, εκδηλώσεις που συχνά βοηθούν για να ερμηνεύσουμε καλύτερα τον τρόπο σκέψης και λειτουργίας των εφήβων και προφανώς να διαμορφώσουμε καλύτερη εικόνα που θα συνεργήσει στην καλύτερη στάση μας και συμπεριφορά μας. Είναι φυσικό οι εντάσεις και τα ξεσπάσματα να είναι πιο συχνά στο σπίτι από ό,τι στο σχολείο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι μπορεί ο εκπαιδευτικός ή / και ο γονέας να ανακαλύπτει μέσα από την αλληλοενημέρωση ένα κομμάτι του πίνακα της εφηβείας του συγκεκριμένου παιδιού που δεν το ξέρει.
Το τέταρτο στοιχείο είναι το πεδίο των συγκεκριμένων επιλογών που θα υιοθετούμε για να στηρίξουμε τον νέο και τη νέα στο πέρασμά του / της απ’ αυτή τη δύσκολη περίοδο της ζωής. Ανάμεσα σε αρκετά σχετικά σημεία μπορούν να αναφερθούν και τα εξής. Η διαρκής ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης του εφήβου είναι ένα βασικό μέλημα. Και αυτό δεν γίνεται με γενικές και αόριστες οδηγίες, αλλά με συγκεκριμένη κάθε φορά λειτουργία μας που δεν θα παίρνει την όψη ούτε της απόλυτης γνώσης ούτε – πολύ περισσότερο – της επιβολής αλλά θα κινείται στα όρια της γνώμης, της γνώμης με σχετική πάντα αξία.
Ο διάλογος και όχι ο μονόλογος από την πλευρά των μεγάλων είναι βασική επιδίωξη. Ακόμα και αν ο έφηβος αρκείται στο μονόλογο, εμείς οφείλουμε να καλλιεργούμε τη διαλογική συζήτηση ήπια και διαλεκτικά. Εδώ ενυπάρχει και ένα δύσκολο στοιχείο. Ο γονέας αλλά και ο εκπαιδευτικός οφείλουν να αναγνωρίσουν ότι ο έφηβος δεν είναι παιδί, ότι ουσιαστικά έχει εισέλθει στον κόσμο των μεγάλων – στο φαντασιακό πεδίο του έφηβου αυτό θεωρείται δεδομένο – και ως εκ τούτου έχει τη δική του άποψη. Ο σεβασμός των μεγάλων απέναντι στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εφήβων και η έμπρακτη αναγνώριση του δικαιώματος να έχουν άποψη είναι συστατικός παράγοντας για την όποια σωστή αντιμετώπιση της εφηβείας.
Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να οδηγούμαστε σε βίαιη καταστολή της έκφρασης των λελογισμένων επιθυμιών των εφήβων, γιατί οδηγεί σε εσωστρέφεια και σε ματαίωση των στοχεύσεών του και αυτό στη συνέχεια τροφοδοτεί τα γκρίζα πεδία της απογοήτευσης και της εσωστρέφειας. Η ορμητικότητα της εφηβείας δεν είναι αποτέλεσμα μόνο των έντονων βιολογικών και πνευματικών μετασχηματισμών του εφήβου, είναι και απόρροια του πάθους για τη ζωή, του πόθου για χειραφέτηση του ανθρώπου.
Οφείλουμε να καλλιεργούμε με επιμονή και υπομονή το βασικό παιδαγωγικό αξιακό πεδίο(σεβασμός στον άλλο, αλληλεγγύη, αγάπη για τον άνθρωπο, φιλεργατικότητα, αγωνιστική στάση ζωής κλπ). Ακόμα και αν υπάρχει εναντίωση στην προσπάθειά μας, εμείς οφείλουμε με συνετό και ήπιο τρόπο να επιμένουμε διαμορφώνοντας πάντα το κατάλληλο κλίμα. Τα παιδιά και οι έφηβοι δείχνουν ότι δεν ακούνε τη γνώμη των μεγάλων, αλλά ουσιαστικά συμβαίνει το αντίθετο, ειδικά όταν νιώθουν ότι η γνώμη των μεγάλων δεν είναι απόρροια μόνο της λογικής αλλά είναι και κατάθεση ψυχής και εκδήλωση αγάπης και σεβασμού. Μπροστά στην αβεβαιότητα του μέλλοντος οι έφηβοι έχουν την ανάγκη – ανεξάρτητα αν το ομολογούν ή όχι – σταθερών σημείων και αναφορών.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εφηβεία είναι μια όμορφη περίοδος της ζωής, μια περίοδος αμφισβήτησης, άγχους και ανησυχίας αλλά και ανακάλυψης και δημιουργίας του εαυτού μας, μια περίοδος επαναστατικής διάθεσης στη σχέση μας με την κοινωνία, μια περίοδος ρομαντικής σύλληψης του κόσμου. Και οι έφηβοι πρέπει να τη γευθούν με τις θετικές και αρνητικές όψεις της και όχι να επιχειρήσουν να την αποφύγουν και να την προσπεράσουν. Γιατί την ιδιαιτερότητα της εφηβείας δεν θα την ξαναβρούν μπροστά τους, θα την έχουν χάσει για πάντα!
[i] https://www.psychology.gr/psychologia-efivou/33-efiveia-ta-xronia-ton-sygkrouseon.html
| Αρθρογραφία: Κριτική θεώρηση |
