Του Νίκου Τσούλια

Πόσο θλιβεροί είναι όμως οι άνθρωποι χωρίς άλλο σκοπό στη ζωή τους παρά να κάνουν παιδιά χωρίς να ξέρουν γιατί και για τι.

Ζ. Σαραμάγκου, Κάιν

Στο ζήτημα της ανατροφής των παιδιών ίσως να συμπυκνώνονται με τον πιο «ανάγλυφο» τρόπο το περιεχόμενο της ζωής μας και μπορεί και ένα «μέρος» από το νόημά της. Γιατί η ίδια η γέννηση των παιδιών αποτελεί έναν σταθμό στη ζωή κάθε ανθρώπου. Γιατί η γέννηση των παιδιών είναι καρπός του ιερού έρωτα και της αγάπης, της αγάπης που μόνο αυτή μπορεί να αντιπαρατίθεται με την φθορά και τον θάνατο. Γιατί η γέννηση ενός παιδιού αλλάζει τον Κόσμο.

Αλλά αν και αυτά τα στοιχεία συνιστούν και τις πηγές του μεγαλείου της ανατροφής των παιδιών, μένουν τελικά απροσδιόριστα τα χαρακτηριστικά τους στο εμπράγματο πεδίο, στην καθημερινή μας άσκηση, στο καθημερινό μας βίωμα. Ισχυρίζομαι, πολύ απλά, ότι αφενός μεν ασχολούμαστε πολύ λίγο με το θέμα της ανατροφής και αφετέρου δεν έχουμε ξεκαθαρίσει με συγκεκριμένο τρόπο ποιο σκοπό υπηρετεί η ανατροφή. Κάπως απλουστευτικά μπορώ να σημειώσω ότι η ανατροφή των παιδιών γίνεται επιδερμικά, χωρίς κάποια συστηματικότητα και είναι μάλλον συγκυριακού χαρακτήρα.

Για να είναι η ανατροφή προσδιορισμένη στις βασικές της αρχές, οφείλουμε να γνωρίζουμε και να αγωνιζόμαστε για το τι άνθρωπο θέλουμε – που συναρτάται και με το είδωλο του εαυτού μας -, για το τι κοινωνία θέλουμε, για τις βασικές αξίες της ζωής. Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτά τα ζητήματα είναι εν μέρει έστω λυμένα στη σημερινή εποχή; Ζούμε σε έναν κόσμο αντιφάσεων, ζούμε σε μια πραγματικότητα που μονίμως συγκρούεται με έναν άλλο εξειδικευμένο προσωπικό ή και συλλογικό φαντασιακό κόσμο. Ζούμε σε μια κοινωνία που μάς αφήνει λίγα περιθώρια χειραφέτησης και δημιουργικότητας, σε μια κοινωνία που οι δεσμεύσεις της και οι περιορισμοί της σφίγγουν διαρκώς τη θηλιά στο όποιο εμβρυικό μόρφωμα του αυτεξούσιού μας.

Θα αποπειραθώ να προσδιορίσω μερικές βασικές όψεις της ανατροφής. Εν πρώτοις είναι ο θεσμός της ίδιας της οικογένειας. Είναι η μεγάλη κοινωνική μήτρα, που ακολουθεί την αντίστοιχη βιολογική, είναι ο τόπος επώασης της φαντασιακής σύλληψης του μεγάλου μέρους του κόσμου από τη ταχέως αναπτυσσόμενη νόηση του παιδιού. Εδώ οι έννοιες, οι λέξεις και οι αξίες πέφτουν σαν μια αέναη βροχή μηνυμάτων με έναν αδιόρατο και μάλλον ασύλληπτο τρόπο από τη σύγχρονη παιδαγωγική επιστήμη. Η εστία της οικογένειας δεν μπορεί να μεταλλάξει το χαρακτήρα της με θεωρητικές επινοήσεις. Σε σημαντικό βαθμό θα αναπαραχθεί η εικόνα της μέσα από την ίδια τη λειτουργία της. Υπάρχουν, ωστόσο, περιθώρια για να δοθούν στο παιδί και καλύτερα στοιχεία από όσα βιώνονται εντός αυτής, περιθώρια που αναζητούνται από το συλλογισμό και την αγωνία των γονέων.

Αλλά η πρώτη απόπειρα του παιδιού να συλλάβει την πραγματικότητα είναι μέσα από το παιχνίδι του. Εδώ θα αποπειραθεί να ανιχνεύσει μόνο του εν πολλοίς και κυρίως μέσα από το παράθυρο των αισθήσεών του και εκείνο της φαντασίας του, τις δεξιότητές του και τις ικανότητές του και τις άπειρες πτυχώσεις του κόσμου. Η φοβερή ταχεία ανάδυση της βιολογικότητας του παιδιού και ιδιαίτερα της πνευματικότητάς του έχει ανάγκη μια αντίστοιχη κοινωνική – πολιτισμική εκτίναξη και αυτό συμβαίνει με τις εκρήξεις της γλώσσας αλλά και με τις ψηλαφήσεις των χεριών και τη λειτουργία όλου στου σώματος. Έτσι, ουσιαστικά η οντογενετική πορεία κάθε ανθρώπου αποτελεί και μια πολύ βραχεία επανάληψη της μακρόχρονης ανθρωποποίησης του ανθρώπινου είδους μας.

Κατά τρίτο λόγο η ίδια η κοινωνία εκδιπλώνεται σταδιακά και βιώνεται μέσα από την κοινωνικοποίηση του παιδιού, όχι ως ένα ουδέτερο περιβάλλον / σκηνικό στο οποίο λαμβάνει χώρα η ανάπτυξη του παιδιού, αλλά ως μια διαρκής σχέση αλληλοτροφοδότησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ παιδιού και μικροκοινωνικού περιβάλλοντος. Το σχολείο και η εικονική πραγματικότητα με τις δύο εκδοχές της, την παλιότερη (της τηλεοπτικής εικόνας) και τη νεότερη (του διαδικτύου) θα ανταγωνιστούν στο αξιακό πεδίο του αναπτυσσόμενου παιδιού· με την οικογένεια ίσως και να μην παίρνει θέση στην όλη διαμάχη.

Η πνευματική επικοινωνία των γονέων με τα παιδιά θα γίνει κατ’ αρχήν μέσα από τις συμβολικές παραστάσεις των παραμυθιών και των μικρών προσωπικών αφηγήσεων. Εδώ αρχίζει η καλλιέργεια της γνώσης και της αγάπης. Σε αυτά τα δύο πεδία ουσιαστικά θα αναπτυχθεί η όποια ανατροφή των παιδιών. Εδώ θα δοθεί η μάχη. Εδώ αναφύονται όλα εκείνα τα στοιχεία που θα κάνουν πρόσφορη τη δυνατότητα της αμφισβήτησης (ακόμα και των ίδιων των γονέων) και της αυτονομία του παιδιού και της μελλοντικής χειραφέτησής του. Αλλά επειδή τίποτα δεν είναι αυτονόητο, οι γονείς πρέπει διαρκώς να καλλιεργούν τα επιμέρους σημεία των κόσμων της αγάπης και της γνώσης, δηλαδή το σεβασμό στον άλλον / στην άλλη, την αγάπη σε όλους τους ανθρώπους, την καλλιέργεια των ανθρώπινων και κοινωνικών σχέσεων, την ανάγκη συμμετοχής στο δημόσιο βίο και στους κοινωνικούς αγώνες, την αγάπη στην εργασία, την ανοχή και την κατανόηση απέναντι σε κάθε έκφραση διαφορετικότητας, την έννοια του κοινού καλού, της συνεχούς προσφοράς, της αλληλεγγύης, την προαγωγή της συναισθηματικότητας κλπ κλπ

Πότε τελειώνει η ανατροφή των παιδιών; Ποτέ. Αυτό το γνωρίζουν καλύτερα από όλους, οι μεγάλοι γονείς, οι παππούδες και οι γιαγιάδες, που δίνουν – και πολύ ορθά – συμβουλές και γνώμες μέχρι τέλους ζωής. Γιατί η ίδια η ζωή είναι ένα διαρκές σχολείο και είναι πλήρως ανορθολογικό, είναι απόλυτα αρνητικό να μη δεχόμαστε το απόσταγμά της και τη δωρεά της, όταν μάλιστα προέρχονται από πηγές καθάριας αγάπης. Σε κάθε περίπτωση, η μεγάλη (και ίσως η μοναδική) προσφορά στα παιδιά μας είναι η ανατροφή τους. Όλα τα άλλα είναι έωλα και ατελέσφορα.

 

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.