Του Νίκου Τσούλια

      «Πάντα να είσαι πολύ καλά προετοιμασμένος πριν μπεις στη σχολική αίθουσα. Αν δεν κάνεις το μάθημα καλά, οι μαθητές και οι μαθήτριες θα θυμούνται πάντα αυτή την περίπτωση και θα σε κρίνουν απ’ αυτή… Όλοι οι εκπαιδευτικοί του σχολείου πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένοι για τη διδασκαλία. Αν κάποιος εκπαιδευτικός δεν ανταποκριθεί πολύ καλά στα καθήκοντά του μια ημέρα, το παιδί θα πει στους γονείς του ότι ο τάδε καθηγητής ήταν αδιάβαστος και τα μπέρδεψε, δεν θα πει ότι οι άλλοι καθηγητές έκαναν καλά τη δουλειά τους… Πάντα να φροντίζεις να κάνεις όλους τους μαθητές / όλες τις μαθήτριες να νιώθουν ξεχωριστοί / ξεχωριστές σε κάποιον τομέα. Να μην εξαιρείς κανέναν / καμιά. Όλοι έχουν ανάγκη την ενθάρρυνση και τον καλό λόγο και όχι μόνο οι μαθητές / μαθήτριες που ανταποκρίνονται στα μαθήματά τους».

      Αυτές τις απόψεις (και πολλές άλλες) του πολύ καλού παιδαγωγού – Γυμνασιάρχη στο Γυμνάσιο της Εφύρας κοντά στην Αμαλιάδα – όταν δίδαξα για μια χρονιά και μόνο σε Γυμνάσιο – θυμάμαι σ’ όλα τα χρόνια της εκπαιδευτικής μου καριέρας σαν οδοδείκτες που ανοίγουν δρόμους για το ούτως ή άλλως σύνθετο εκπαιδευτικό έργο. Και σκέπτομαι χρόνια πολλά μετά γιατί η εξαίρεση και όχι ο κανόνας να δίνει το χρώμα στην εικόνα…

      Και αργότερα όταν βρέθηκα στη θέση του Προέδρου της ΟΛΜΕ και ερχόταν στη δημοσιότητα κάποια αντι-εκπαιδευτική και παράνομη ενέργεια ενός εκπαιδευτικού, όλα τα φώτα της κριτικής γίνονταν σ’ αυτή την περίπτωση. Και έχοντας κατά νου αυτές τις παρατηρήσεις του Γυμνασιάρχη αλλά και το γενικότερο κλίμα έντονης κριτικής που τόσο εύκολα γινόταν σε αυτές τις περιπτώσεις ήμουνα πάντα απολογητικός και αισθανόμουνα μια περίεργη ενοχή για λογαριασμό του παρανομούντος εκπαιδευτικού. Και όταν κόπαζε ο θόρυβος αναρωτιόμουνα, πώς γίνεται και μια εξαίρεση (προφανώς όχι μια…) να αμφισβητεί – αν όχι να αναιρεί – τόσο εύκολα τη γενική εικόνα (τον κανόνα) του εκπαιδευτικού επαγγέλματος, ενός επαγγέλματος που περιελάμβανε τότε περί του 90.000 καθηγητές και καθηγήτριες…

      Προφανώς αυτή η συγκριτικά ισχυρή επιρροή της εξαίρεσης έναντι του κανόνα ισχύει σε κάθε ανάλογη περίπτωση και όχι μόνο σ’ όσες προαναφέρθηκαν. Χρήζει – κατά τη γνώμη μου – μιας μικρής προσέγγισης το εν λόγω θέμα.

      Θεωρώ ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι που συμβαίνει μια τέτοια σαφώς αμφίσημη ερμηνεία, ορθολογική και ανορθολογική. Πρώτον και μάλλον σε ορθολογική βάση, ο άνθρωπος θεωρεί την έννοια του κανόνα ότι συνδέεται με την ομαλή κατάσταση των πραγμάτων και ως εκ τούτου δεν μπορεί ο κανόνας να επισύρει κάποιο σχόλιο. Έτσι ο καλά προετοιμασμένος εκπαιδευτικός δεν αποτελεί είδηση ή στοιχείο κριτικής, αφού έτσι πρέπει να είναι ο εκπαιδευτικός και αυτό επιτάσσει και το καθήκον του και ο κοινωνικός του ρόλος. Δεύτερον και σε ανορθολογική βάση, ο άνθρωπος αρέσκεται να στέκεται στην περίπτωση, επειδή μέσω αυτής προσεγγίζει καλύτερα μια κατάσταση. Έτσι η περιγραφή ενός αριθμού νεκρών σε έναν πόλεμο είναι πιο «αδύνατη» συγκινησιακά από ό,τι η περιγραφή ενός ατόμου που θα επισύρει και συγκεκριμένες ψυχολογικές και συναισθηματικές πτυχές. Ίσως γιατί σε μια τέτοια περίπτωση ο καθένας μας / η καθεμία προσλαμβάνει πιο προσωπικά το παράδειγμα «μπαίνοντας» πιο εύκολα στη θέση του θύματος.

      Εδώ στη εστίαση της περίπτωσης και όχι της γενίκευσης – και κατ’ επέκταση της εξαίρεσης και όχι του κανόνα – έχουν παίξει ρόλο και οι προσεγγίσεις και άλλων θεσμών πέραν εκείνης της ατομικής προσέγγισης. Έτσι, για παράδειγμα, η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος θα εστιάζουν πάντα σε μια μεμονωμένη περίπτωση, για να δημιουργήσουν ούτως ή άλλως τη μορφή ενός «ήρωα» ή ενός κεντρικού προσώπου, αφού μέσω αυτού του σχήματος θα αναλύσουν πιο εύκολα και πιο πειστικά το όποιο ζήτημα διαπραγματεύονται.

      Φρονώ ότι πρέπει να αναφερθώ και σε άλλο πεδίο για τη σύγκριση των σχέσεων κανόνα και εξαίρεσης. Στις θετικές επιστήμες η εξαίρεση έχει την τιμητική της και διατηρεί πάντα δεσπόζουσα θέση. Κρατάει στα δικά της χέρια την ισχύ ή όχι ενός κανόνα και όχι απλώς και μόνο ως εξαίρεση που έπεται του κανόνα και «συμβιώνει» μαζί του. Είναι ανατρεπτική. Έτσι, για παράδειγμα, αν υπάρξει έστω και μια πειραματική περίπτωση κατά την οποία δεν ισχύει ένας Νόμος του Νεύτωνα, δεν θα πούμε απλώς ότι είναι μια εξαίρεση αλλά θα καταπέσει πλήρως η επιστημονική ορθότητα του συγκεκριμένου Νόμου! Αυτά στην κλασική Φυσική, γιατί στα άλλα πεδία της Φυσικής ο ντετερμινισμός – ως ρεύμα επιστημονικής κουλτούρας – έχει αντικατασταθεί από την πιθανοκρατία (και εν μέρει από την αβεβαιότητα). Στα Μαθηματικά η εξαίρεση θεωρείται περίπου αιρετική και ένοχη, με την έννοια ένας κανόνας είναι κανόνας και τίποτα άλλο! Αλλά και στην καθημερινή γλώσσα η εξαίρεση μπορεί να έχει προνομιακή σχέση ως προς τον κανόνα, αρκεί να θυμηθούμε την κλασική περίπτωση ότι αρκεί και μόνο να υπάρξει ένας μαύρος κύκνος, για να παύσει να έχει ισχύ η φράση «όλοι οι κύκνοι είναι άσπροι».

      Η εξαίρεση άλλοτε μπορεί να δίνει νόημα και αξία στον κανόνα, όταν αναφέρεται σε πολυπαραγοντικά συστήματα. Έτσι π.χ. στην κοινωνιολογία οι εξαιρέσεις πάνε «χέρι – χέρι» με τον κανόνα χωρίς τριβές και εντάσεις. Εδώ βέβαια πρέπει να σημειωθεί και η πολυφορεμένη έκφραση «η εξαίρεση επιβεβαιώνει τον κανόνα», αν και είναι λανθασμένη, αφού «η αρχική λατινική προέλευσή της exceptio probat regulam in casibus non exceptis (η εξαίρεση αποδεικνύει τον κανόνα για τις περιπτώσεις εκτός εξαίρεσης) που είχε προταθεί ως νομική αρχή από τον Κικέρωνα»[i], δεν είχε το σημερινό χρησιμοποιούμενο περιεχόμενο.

      Η εξαίρεση άλλοτε αμφισβητεί και θρυμματίζει τον κανόνα. Και δεν συμβαίνει αυτό μόνο στο πεδίο των θετικών επιστημών αλλά, όπως είδαμε, και στην καθημερινή ζωή. Σε κάθε περίπτωση, εξαίρεση και κανόνας άλλοτε θα συγκρούονται και άλλοτε θα συμφιλιώνονται. Και αυτό δεν θα συμβαίνει μόνο στην αντικειμενική περιγραφή της πραγματικότητας αλλά και στον γλωσσικό μας κώδικα και στο παιχνίδι της σκέψης μας με τον εαυτό της…

anthologio.wordpress.com

Προηγούμενο άρθροΓραμματική: Ουσιαστικά-επίθετα(Ασκήσεις)
Επόμενο άρθροΗ Γεωμετρική εποχή (1100 – 800 π.Χ.) σε κόμικ
Κατάγεται από την Αυγή Αμαλιάδας και είναι εκπαιδευτικός. Έχει εκλεγεί πρόεδρος της ΟΛΜΕ τέσσερις φορές (1996 – 2003) και έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή στην Ειδική Αγωγή. Έχει εκδώσει δύο βιβλία εκπαιδευτικού περιεχομένου τα: “Σε πρώτο πρόσωπο” και «Παιδείας εγκώμιον». Έχει δημοσιεύσει δεκάδες άρθρα σε επιστημονικά και εκπαιδευτικά περιοδικά. Έχει συνεργαστεί επαγγελματικά με τις εφημερίδες «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ» (1980 – 1986) και «ΕΞΟΡΜΗΣΗ» (1988 – 1996). Τα τελευταία χρόνια αρθρογραφεί στην εφημερίδα “ΤΟ ΑΡΘΡΟ” και στις εφημερίδες της ΗΛΕΙΑΣ: «ΠΡΩΙΝΗ», “ΑΥΓΗ” και “ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ”.

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.