Του Νίκου Τσούλια
Είναι μικρό και ταπεινό. Ακόμα και στον μικρό λόφο που βρίσκεται δεν προβάλλει δεσποτικά – είναι μαζεμένο και διακριτικό. Σέρνει αιώνες και αιώνες στην πλάτη του. Καμαρώνει ότι είναι το μόνο βυζαντινό απομεινάρι σ’ όλη τη γειτονιά του. Λιγοστό το φως του – μικρές οι τρεις πορτούλες του ίσα – ίσα να φωτίζουν το φτωχικό εσωτερικό του.
Είναι όμως όλη αυτή η λιτότητά του που σε γεμίζει έκσταση και δέος σαν το επισκεφτείς. Η θρησκευτικότητά του όλη κι όλη στηρίζεται στη μέθεξη που σου προκαλεί στην προσωπική σου σχέση με το θείο. Οι εικόνες φέρνουν μαζί τους ένα ιστορικό φορτίο τόσο ξεχωριστό σε μια περιοχή όπου οι καλλιέργειες των αγροτών κατά μήκος του μικρού λαγκαδιού μαζί με τις πλαγιές που χαμηλά είναι όλο ελιές και ψηλότερα τα μεγάλα πεύκα περικλείουν όλη τη μικρή κοιλάδα. Λίγα πάντα κεράκια σε μια γωνιά μαζεμένα βρίσκονται για να προσφέρουν φως τρεμάμενης φλόγας – και να θυμίζουν τον κόσμο της ολιγάρκειας και της ταπεινοφροσύνης του Παπαδιαμάντη, αν και ο Αλέξανδρος των Γραμμάτων μας είναι άγνωστος στη γειτονιά των χωρικών που περιτριγυρίζουν το μικρό εκκλησάκι.
Ας δούμε μια περιγραφή από σχετική ιστοσελίδα. «Ο Ναός είναι τρίκλιτος λιθόκτιστος Βασιλική, Βυζαντινής αρχιτεκτονικής, εμβαδού 80,67 τετραγωνικά μέτρα χωρίς τρούλο, χωρίς νάρθηκα ή γυναικωνίτη. Τα κλίτη χωρίζονται με χοντρό τοίχο και συγκοινωνούν με αψιδωτά ανοίγματα. Κάθε κλίτος έχει από τα δυτικά και εξωτερική δική του είσοδο δηλαδή η δυτική του όψη έχει τρεις πόρτες. Στα βορινά και νότια κανένα άνοιγμα πόρτας ή παράθυρου. Εξωτερικά τοίχοι γυμνοί χωρίς επιχρίσματα η δε σκεπή είναι απλή ξύλινη με κοινά κεραμίδια. Το πιο αξιοπρόσεκτο στο ναΰδριο αυτό είναι το υλικό της τοιχοποιίας του. Από τα θεμέλια του ναού έως την στέψη των φερόντων τοίχων υπάρχει διαστρωμάτωση από διαφορετικούς λίθους και κονιάματα. Η τοιχοποιία άτσαλη και ακαλαίσθητη. Είναι όμως λιθοδομή από κατεργασμένους ισοδομικούς κογχυλιάτες λίθους.
Από τα θεμέλια μέχρι κάποιου ύψους των τοίχων υπάρχει κογχυλιάτης λίθος (τζαβιδόπετρα) λαξευμένος και πολύ καλά δομημένος. Ας σημειωθεί εδώ ότι ο κογχυλιάτης λίθος είναι ένα πέτρωμα που δεν απαντάται στην περιοχή. Από ένα σημείο και πάνω, ο κογχυλιάτης λίθος δίνει τη θέση του σε απλούς λίθους της περιοχής, όχι καλά δομημένους μαζί με ψημένα συμπαγή τούβλα και μικρότερους λίθους για σφήνωμα. Η λιθοδομή του πρώτου κτίσματος ίσως μαρτυράει το πάγκαλο μεγαλοπρεπές του πρώτου ναού. Στο υπέρυθρο της κεντρικής πύλης βρίσκεται εντοιχισμένος ένας βυζαντινός σταυρός σκαλισμένος σε πλάκα από σκληρή σιδερόπετρα διαστάσεων 0,40Χ0,60μ. Ο σταυρός είναι προμήκης με ισοσκελή τραπεζοειδή σκέλη διανθισμένα στα άνω μεν με δύο σπειροειδή σχεδιάσματα στα πλευρά απλού ανάγλυφου σταυρού, τα δε υπόλοιπα με τρεις απλές ακτινωτές γλυφές.
Το ύψος του μνημείου είναι 3,00μ. και πάνω από το φυσικό έδαφος και το ύψος της σύγχρονης ξύλινης κεραμοσκεπούς στέγης είναι 1,80μ. Το θεμέλιο είναι και αυτό λιθόκτιστο, η δε στάθμη θεμελίωσης βρίσκεται περίπου 1,40μ. κάτω από το φυσικό έδαφος. Τα πάχη, των φερόντων τοίχων, κυμαίνονται από 67cm στην πρόσοψη, σε 72cm στην ανατολική όψη. Στην ανατολική όψη οι κόγχες του ιερού είναι πολυγωνικές εξωτερικά και ημικυκλικές εσωτερικά. Στη δυτική πλευρά της εκκλησίας αποκαλύφθηκε από την ανασκαφή ορθογώνιο λιθόκτιστο θεμέλιο σε απόσταση 2,80μ. από την πρόσοψη και μήκους όση και η πρόσοψη 9,85μ. Εσωτερικά η εκκλησία είναι σοβατισμένη και το δάπεδο είναι από σκυρόδεμα. Δύο συμπαγείς φέροντες τοίχοι με τρία τοξωτά ανοίγματα 0,70μ. έως 0,85μ. ο καθένας, διασχίζουν το μνημείο από ανατολή προς δύση και το χωρίζουν σε τρία κλίτη»[i].
Παναγιά δεν είναι μόνο το εκκλησάκι. Παναγιά είναι μόνο αυτό το εκκλησάκι για όλη την περιοχή. Όταν αναφέρεται εδώ η Παναγιά, το μυαλό και η σκέψη όλων έρχεται μόνο εδώ! Παναγιά είναι κι όλη αυτή η πολύ παραγωγική κοιλάδα – καταπράσινη μέσα από τις καλλιέργειες και τις φροντίδες των φτωχών χωρικών. Παλιότερα έκοβαν ένα μέρος του νερού του λαγκαδιού, το έκαναν έναν ξεχωριστό μπότη που έτρεχε δίπλα – δίπλα από το μοναδικό δρόμο και πότιζαν με τη σειρά τα ποτιστικά τους. Αργότερα σαν στέρεψαν οι πηγές των γειτονικών λόφων ήλθε η σειρά των αρτεσιανών για να βγάζουν το πλούσιο νερό που κύλαγε κάτω από τις περιουσίες.
Έχει την τιμητική του το Δεκαπενταύγουστο. Αλλά και πάλι το γιόρτασμά του είναι και αυτό ταπεινό. Όλο το χωριό ανεβαίνει εκεί. Όλοι έξω στέκονται για να εκκλησιαστούν, στον ίσκιο που δημιουργεί ο περίγυρος των πεύκων. Και μετά σαν τελειώνει ο εκκλησιασμός σχεδόν όλοι οι άντρες – γιατί οι γυναίκες πηγαίνουν για να ετοιμάσουν το γιορτινό τραπέζι – «εξαφανίζονται» προς τη βόρεια πλαγιά του λόφου που είναι το εξοχικό του Άλκη για να φάνε άφθονο βραστό κρέας και μαζί με το κρασί του να θυμηθούν τα παλιά και τους ανθρώπους που έχουν φύγει. Το έχει τάμα ο Άλκης – την περιποιείται συνέχεια και κάθε χρόνο ετοιμάζει ξεχωριστά σφαχτά για της Παναγίας. «Αυτή μας φυλάει και μας ευλογάει το βιος μας», λέει ο ίδιος γεμάτος ικανοποίηση που πέφτει σ’ αυτόν ο κλήρος αυτής της ξεχωριστής φροντίδας.
Αλλά όσο είναι μέσα στην καρδιά των απλών ανθρώπων του χωριού της Δαφνιώτισσας άλλο τόσο είναι έξω από την έγνοια των αρχών. Έχει ταλαιπωρηθεί το εκκλησάκι από τους σεισμούς και η στήριξή του όλο και μετατίθεται στο μέλλον του μέλλοντος. Και επειδή είναι των βυζαντινών χρόνων ανήκει στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, αλλά τελικά ούτε η εκκλησία ούτε η πολιτεία ανησυχούν για την Παναγιά. Οι κάτοικοι δεν μπορούν να διανοηθούν τον τόπο τους χωρίς την Παναγιά. Τρέμουν στην ιδέα ότι μπορεί το ιστορικό εκκλησάκι τους να πέσει και αυτοί να μην έχουν αποτρέψει το κακό. «Τόσους αιώνες υπάρχει, είναι δυνατόν να χαθεί στις ημέρες μας;», λένε ο ένας στον άλλο και ποτέ δεν πιστεύουν ότι το πολύχρονο ταξίδι της Παναγιάςμπορεί να διακοπεί…
[i] http://erymanthos.blogspot.gr/2015/07/blog-post.html
