Του Νίκου Τσούλια
Γίνεται ποδοσφαιρικός αγώνας το φθινόπωρο του 1914 στο Βουκουρέστι μεταξύ Ρουμανίας και Ουγγαρίας και τελικά ένα αθλητικό γεγονός μετατρέπεται σε διαμάχη χουλιγκάνων με εθνικιστικό περιεχόμενο. Κάτι ανάλογο γίνεται αργότερα μεταξύ Σερβίας και Αλβανίας με την πρωτοφανή σε επινόηση προκλητικότητα κάποιων ευφάνταστων εθνικιστών Αλβανών να κατεβάσουν μέσα στο γήπεδο σημαία με τη «μεγάλη Αλβανία»!
Τέτοια περιστατικά γίνονται κατ’ επανάληψη με γνωστά ζευγάρια αντιπαράθεσης εθνών – κρατών που έχουν ιστορικές ρίζες κάποιων …εκκρεμοτήτων. Και το πιο φοβερό είναι ότι χρησιμοποιούνται τα αθλητικά γεγονότα – κατ’ εξοχήν λαϊκές εκδηλώσεις – για να επωαστούν και να καλλιεργηθούν αλυτρωτικές και επεκτατικές τάσεις μέσα από τη δηλητηρίαση των συναισθημάτων των απλών ανθρώπων. Γίνεται δηλαδή ωμή εκμετάλλευση της έλλειψης ορθολογισμού και ορθοκρισίας σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όπου η έννοια της «μάζας» αντικαθιστά άμεσα και αποτελεσματικά την έννοια του σκεπτόμενου πολίτη. Αλλά αυτές οι ενέργειες δεν είναι μεμονωμένες και πολύ περισσότερο δεν είναι καθόλου αθώες. Εντάσσονται σ’ ένα εθνικιστικό παραλήρημα, που διαμορφώνει και αναπαράγει ένα κλίμα εχθρότητας σε μια περιοχή που παραμένει σε υπόκωφη ένταση εδώ και πολλές δεκαετίες.
Στα Βαλκάνια συντρέχουν αυτή την ιστορική περίοδο μερικές «δράσεις» που έχουν και κοινό προσανατολισμό, την πρόκληση αβεβαιότητας και ρευστότητας. α) Υπάρχει μια υστέρηση «ιστορικών εκκρεμοτήτων» που επιζητούν την επίλυσή τους. Πρόκειται για δήθεν εκκρεμότητες που δεν έχουν κανένα πραγματικό έρεισμα και ως εκ τούτου καμιά δυνατότητα προαγωγής τους. Εδώ εντάσσονται εκείνα τα κράτη που είτε φανερά και επίσημα (Τουρκία και Σκόπια) είτε υπόγεια και ανεπίσημα (Αλβανία) έχουν αναθεωρητική πολιτική, πολιτική μη σεβασμού του στάτους και των συνόρων, της ειρήνης και του διεθνούς δικαίου. β) Εδώ στα Βαλκάνια – και πιο συγκεκριμένα στις χώρες που είχαν μέχρι τη δεκαετία του 1990 κομμουνιστικό καθεστώς – εκδηλώνεται και μια απελευθέρωση εθνικιστικών τάσεων που είχαν καθηλωθεί φαινομενικά από μια αριστερή ιδεολογία. Ενώ, δηλαδή, υποτίθετο ότι ο κομμουνιστικός διεθνισμός είχε απαλύνει και είχε υπερακοντίσει τις παλιότερες εθνικιστικές τάσεις των επιμέρους λαών, αποδεικνύεται ότι το μόνο που τελικά έκανε ήταν να φουντώσει το εθνικιστικό φαινόμενο. γ) Στην περιοχή μας και λόγω του στρατηγικού χαρακτήρα της – με την γειτνίασή της με την πάντα θερμή Μέση Ανατολή και με τον μουσουλμανικό / φονταμενταλιστικό κόσμο – οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής καλλιεργούν τη ρευστότητα για να μπορούν αφενός να τροφοδοτούν την οικονομία τους μέσω της τροφοδότησης της πολεμικής βιομηχανίας τους και αφετέρου να ενισχύουν την ιμπεριαλιστική παρουσία τους μέσω της αυξημένης επιρροής σε κράτη που επιζητούν την αμερικάνικη ηγεμονία γιατί ενισχύει τα συμφέροντά τους, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση εκείνη των Σκοπίων.
Στην ιστορία και στην πολιτική υπάρχει ο διεθνής όρος balkanization (βαλκανοποίηση), που χρησιμοποιείται ευρύτατα και για ανάλογες καταστάσεις. Ας δούμε μια μικρή περιγραφή του όρου από τη Βικιπαίδεια. «Βαλκανοποίηση, είναι ένας γεωπολιτικός όρος, αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τη διαδικασία κατακερματισμού ή διάσπασης μιας περιοχής ή κράτους σε μικρότερες περιοχές ή κράτη που είναι συχνά εχθρικά ή μη-συνεργάσιμα μεταξύ τους, και θεωρείται υποτιμητικός. Ο όρος αναφέρεται στη διαίρεση της Βαλκανικής χερσονήσου, όπου προηγουμένως κυριαρχούταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, σε μια σειρά από μικρότερα κράτη μεταξύ του 1817 και 1912. Ο όρος όμως τέθηκε σε κοινή χρήση μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, σε σχέση με τα πολυάριθμα νέα κράτη που προέκυψαν από την κατάρρευση της Αυστρο-Ουγγρικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Ο όρος χρησιμοποιείται επίσης για να περιγράψει και άλλες μορφές διαιρέσεων, συμπεριλαμβανομένων, για παράδειγμα, την υποδιαίρεση του Διαδικτύου σε ξεχωριστούς θύλακες, την κατανομή των υποπεδίων και τη δημιουργία νέων πεδίων από την κοινωνιολογία, και την κατανομή συμφωνιών συνεργασίας που οφείλεται στην άνοδο των ανεξάρτητων ανταγωνιστικών φορέων. Τον Ιανουάριο του 2007, σχετικά με την άνοδο του κινήματος που υποστηρίζει την ανεξαρτησία της Σκωτίας, ο Γκόρντον Μπράουν μίλησε για “βαλκανοποίηση της Βρετανίας”»
Η ιστορία είναι άκρως διδακτική για το φαινόμενο του εθνικισμού. Οδηγεί τα κράτη και τους λαούς που το προωθούν στη βαρβαρότητα και στην εξαθλίωση. Όταν όλες οι χώρες των Βαλκανίων είναι σε τροχιά δημοκρατικής πορείας και ευρωπαϊκής προοπτικής, αυτό σημαίνει ότι αποδέχονται το σημερινό στάτους της περιοχής, ότι σέβονται το Διεθνές Δίκαιο και ότι πιστεύουν έμπρακτα στο μέγιστο αγαθό της ειρήνης. Κάθε άλλη αντίληψη και πρακτική δεν έχει πραγματικό λαϊκό έρεισμα και καμιά ουσιαστική εθνική προοπτική. Κάθε έθνος και κάθε λαός μπορεί να ονειρεύεται παλιότερες καλύτερες στιγμές του. Δεν μπορεί όμως να σχεδιάζει το μέλλον του με βάση αυτά τα όνειρα, γιατί απλά και μόνο δεν “χωράνε” όλα μαζί. Και τελικά μόνο εφιάλτες μπορούν να γίνουν!
