[Οι αποδελτιώσεις δεν αντικαθιστούν το διάβασμα των βιβλίων, αντίθετα το κεντρίζουν. Προσφέρονται ως πρόταση μελέτης του σχετικού βιβλίου και για διευκόλυνση στη δική σας αποδελτίωση]
Γιόνας, Χ. (2001), Φιλοσοφικές έρευνες & μεταφυσικές εικασίες, Αθήνα: Ίνδικτος, σ.
1. Θεωρία του οργανισμού και ιδιαίτερα του ανθρώπου.
1. Εξέλιξη και ελευθερία.
Οι μεγάλες αντιφάσεις που ανακαλύπτει μέσα του ο άνθρωπος – ελευθερία και αναγκαιότητα, αυτονομία και εξάρτηση, εγώ και κόσμος, σχέση και απομόνωση, δημιουργικότητα και θνητότητα – είναι προσχηματισμένες εν σπέρματι ήδη στις πιο πρωτόγονες μορφές της ζωής, η καθεμιά από τις οποίες διατηρείται σε μια επικίνδυνη ισορροπία μεταξύ του είναι και του μη είναι και κρύβει πάντα μέσα της έναν εσωτερικό ορίζοντα ‘υπερβατικότητας’. 11- 12
Το προνόμιο της ελευθερίας φέρει το βάρος της ανάγκης και σημαίνει μια ύπαρξη σε κίνδυνο, διότι η βασική προϋπόθεση για το προνόμιο έγκειται στο παράδοξο γεγονός ότι η ζωντανή ουσία με μια αρχέγονη πράξη αποχωρισμού αποδεσμεύτηκε από τη γενική ενότητα των πραγμάτων μέσα στο όλον της φύσης, τοποθετήθηκε απέναντι στον κόσμο και έτσι εισήγαγε την ένταση του « είναι και μη είναι » της κατοχής της ύπαρξης. 14 – 15
Η θεωρία της εξέλιξης σημαδεύει την τελική νίκη του μονισμού επί κάθε προηγούμενης δυαρχίας, περιλαμβανομένης και της καρτεσιανής. 17
… διότι η θεωρία της εξέλιξης κατέστρεψε την ειδική θέση του ανθρώπου… 17
Η εμφάνιση της βασικής ελευθερίας από τις απαρχές της ζωής σημαίνει μια οντολογική επανάσταση στην ιστορία της ‘ύλης’ – και η εξέλιξη και αύξηση αυτής της αυτονομίας ή ελευθερίας είναι η βασική αρχή κάθε προόδου στην εξελικτική ιστορία της ζωής. Που στην πορεία της παράγει και άλλες επαναστάσεις, η καθεμιά από τις οποίες είναι ένα νέο βήμα στην κατεύθυνση που χάραξε, δηλαδή ανοίγει έναν νέο ορίζοντα ελευθερίας. Το πρώτο βήμα ήταν η χειραφέτηση της μορφής, μέσω του μεταβολισμού, από την άμεση ταυτότητα με το υλικό. 24
Αν το συναίσθημα περικλείει την απόσταση μεταξύ της ανάγκης και της ικανοποίησης, ο λόγος βρίσκεται στο χωρισμό του υποκειμένου από το αντικείμενο και κατά συνέπεια συμπίπτει με την κατάσταση της αντίληψης και της κινητικής ικανότητας, οι οποίες περικλείουν επίσης το στοιχείο της απόστασης. Η ‘απόσταση’ από όλες αυτές τις απόψεις συνεπάγεται τη διάσπαση μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου. 34
Η ζωή είναι από την ουσία της ένα επισφαλές και εφήμερο είναι, μια περιπέτεια υπό τον όρο της θνητότητας, και καμιά από τις δυνατές μορφές της δεν έχει τη βεβαιότητα της διάρκειας, όπως μπορεί να την έχει ένα ανόργανο σώμα. 36
2. Εργαλείο, εικόνα και τάφος: το υπερζωικό στον άνθρωπο.
Η κατασκευή εικόνων επαναλαμβάνει κάθε φορά τη δημιουργική πράξη που κρύβεται στο υπόλειμμα, το όνομα τη συμβολική επανακατασκευή του κόσμου. 52
Γύρω από τους τάφους αποκρυσταλλώνεται το ερώτημα: Από πού έρχομαι; Πού πάω; Και τελικά: Τι είμαι – πέρα από τις εκάστοτε πράξεις και εμπειρίες μου; Έτσι αναδύεται ο στοχασμός ως νέος τρόπος διαμεσολάβησης, πέρα από το εργαλείο και την εικόνα. 53
Η φυσική, η τέχνη και η μεταφυσική, που σε αρχέγονους χρόνους είχαν αναγγελθεί από το εργαλείο, την εικόνα και τον τάφο, δεν αναφέρονται εδώ ως κάτι ήδη υφιστάμενο ή ως κάτι στο οποίο πρέπει να φθάσουν οι άνθρωποι παντού, αλλά ως πρωταρχικές διαστάσεις της σχέσης του προς τον κόσμο, ο διευρυνόμενος ορίζοντας του οποίου τις περικλείει στο βάθος του ως δυνατότητες. 57
3. Αλλαγή και σταθερότητα: το θεμέλιο της κατανοησιμότητας της ιστορίας.
Homo mutabilis: μεταβλητός άνθρωπος, ο άνθρωπος ως συνεχώς μεταβαλλόμενος στη ιστορία. 62
Είτε με την κλασική μορφή του Animal rationale είτε με τη βιβλική της Imago dei… 63
Σολιψισμός (solus + ipse: μόνον ο εαυτός), η γνωσιοθεωρητική αντίληψη που αναγνωρίζει μόνο τον εαυτό ως μόνο ως πραγματικά υπαρκτό, ενώ τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου και τα άλλα εγώ τα θεωρεί απλώς ως περιεχόμενα της συνείδησης του εγώ. 66
… « Knowledge of other minds » – δηλαδή το ερώτημα πως μπορούμε να έχουμε γνώση του ψυχισμού άλλων, οποιουδήποτε εσωτερικού κόσμου εκτός από τον δικό μας: με άλλα λόγια, πώς μπορούμε από τη νήσο της ιδιωτικής υποκειμενικής σφαίρας μας να περάσουμε στην επίσης απομονωμένη νήσο της αντίστοιχης σφαίρας των άλλων… 69
Η γνώση του δικού μας πνεύματος, ακόμη και η κατοχή ενός πνεύματος, είναι συνάρτηση της γνωριμίας με ένα άλλο πνεύμα. Η γνώση της εσωτερικότητας γενικά, είτε της δικής μας είτε των άλλων, στηρίζεται στην επικοινωνία με ένα ολόκληρο ανθρώπινο περιβάλλον… 70
Υπάρχει λοιπόν μια ‘γνώση του ίδιου μέσω του ίδιου’. Ο Εμπεδοκλής είχε δίκιο όταν έλεγε ότι αντιλαμβανόμαστε την αγάπη μέσω της αγάπης και το μίσος μέσω του μίσους. 74
Η γνώση του πνεύματος ενός άλλου στηρίζεται λοιπόν στα κοινά θεμέλια της κοινής ανθρωπιάς του ανθρώπου, η οποία όμως δεν εκπληρώνει το έργο της εδώ μέσω της αναλογίας, αλλά, τουλάχιστον συχνά, μέσω της επίκλησης και της ανάκλησης στη μνήμη των δυνατοτήτων που απορρέουν από τη φύση του ανθρώπου – μπορούν να αποσπασθούν από αυτή. 75
Γι’ αυτό το λόγο είναι διπλά ανάρμοστο απέναντι στην ιστορία να κάνουμε κατάχρηση της ατιμώρητης ελευθερίας μας καταφεύγοντας σε πνευματώδεις, πρωτότυπες, ενδιαφέρουσες αυθαιρεσίες και στον ματαιόδοξο αυτοκατοπτρισμό. 79
Ο ‘καταραμένος εαυτοτατισμός’[1] κάθε υποκειμενικού στοιχείου, για τον οποίο ο Νίτσε αναρωτιόταν ποιος δεν τον βαρέθηκε μέχρι θανάτου, μπορεί να αναφέρεται και στον καλλιτέχνη. 80 – 81
… το εργαλείο, η εικόνα και ο τάφος είναι οι αρχέγονες ενδείξεις για τη δυνατότητα ανάπτυξης της φυσικής, της τέχνης και της μεταφυσικής, οι οποίες, δεν είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν, αλλά δεν λείπουν από κανέναν πολιτισμό εντελώς. 84
Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε ότι και η σημερινή κατάσταση, ακόμη και η κατανόηση του παρόντος, γίνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος μέσω ανάγνωσης, ότι, οι άνθρωποι του βιβλίου όπως είμαστε (κάτι που με τη σειρά του είναι ιστορικό γεγονός), είμαστε διαρκώς ανοιχτοί στο μονόλογο της σύγχρονης γραμματείας, για την οποία δεν μπορούμε να πούμε ότι μας είναι οπωσδήποτε ανοιχτή. 87
Ο ποιητής, που παραδίδει το φθόγγο σε βουβό ψηφίο, αναμένει με εμπιστοσύνη ότι ο ίδιος ο αναγνώστης θα γίνει ομιλητής και θα παραγάγει εκ νέου τη μουσική των λέξεων για τη δική του ακρόαση. 88
Χωρίς το Πλάτωνα, τον Όμηρο, τη Βίβλο κ.λπ. δε θα ήμασταν οι άνθρωποι που είμαστε. Μπορεί μάλιστα να μας καθορίζει και ο μη διαβασμένος Όμηρος, ο μη διαβασμένος Πλάτωνας, Ησαίας κλπ: διότι έχουν ενσωματωθεί μέσα στο γενικό που μας διέπλασε και που εξακολουθεί να ζει στον λόγο μας. 92
Γκαίτε: « Όποιος δεν μπορεί να δώσει λόγο στον εαυτό του / για τρεις χιλιάδες χρόνια / παραμένει άπειρος, μέσα στο σκοτάδι / και ζει από τη μια μέρα στην άλλη ». 93
« Μόνον όποιος αλλάζει παραμένει συγγενής μου »: είναι μια φαουστική ομολογία πίστης και όχι μια οντολογική απόφανση. Είναι μια προκατάληψη, που μόνο σε εμάς κυκλοφορεί, ΄το η στασιμότητα σημαίνει κατ’ ανάγκην οπισθοδρόμηση και η επιμονή παρακμή. 94
4. Το βάρος και η ευλογία της θνητότητας.
Στη ομηρική και μετέπειτα ελληνική γλώσσα η έκφραση ‘θνητοί’ χρησιμοποιείται σχεδόν ως συνώνυμο του ουσιαστικού « οι άνθρωποι », σε αντίθεση προς την αθανασία των θεών, που δεν έχουν ηλικία και προκαλούν τον φθόνο των ανθρώπων. 96
« Μάθε μας να μετρούμε τις μέρες μας για να γίνει σοφή η καρδιά μας », γράφει ο ψαλμωδός στον 90ο ψαλμό. 96
Ο μεταβολισμός μπορεί κάλλιστα να χρησιμεύσει ως η ιδιότητα που ορίζει την έννοια του έμβιου όντος. 98
Η ζωή φέρει μέσα της το θάνατο, την άρνησή της. 101
Το είναι έγινε μια αποστολή, αντί να είναι απλώς μια δεδομένη κατάσταση, έγινε μια δυνατότητα που πρέπει να πραγματοποιείται συνεχώς εκ νέου, σε διαμάχη με το πάντοτε παρόν αντίθετό του, το μη είναι, το οποίο τελικά και αναπόδραστα θα καταβροχθίσει το είναι. 102
Η αγωνία του θανάτου, που βαραίνει την περιπέτεια αυτής της ύπαρξης, ρίχνει εκθαμβωτικό φως πάνω στο πρωταρχικό τόλμημα της ελευθερίας, που επεχείρησε η υλική ουσία καθώς γινόταν οργανική. 102 – 103
Ο συνεχής μεταβολισμός είναι μια τέτοια ανανεωνόμενη οικείωση, που επιβεβαιώνει διαρκώς την αξία του είναι για να μην πισωγυρίσει στο τίποτε. 103
Έτσι η ικανότητα του αισθάνεσθαι, όπως αυτή που άρχισε να αναπτύσσεται στους οργανισμούς, είναι η πρωτογενής αξία όλων των αξιών. 105
Ένα πρόσθετο κέρδος της ‘γεννητικότητας’ είναι ότι κάθε νεοεισερχόμενος είναι διαφορετικός και μοναδικός. 113
Το παρελθόν μεγαλώνει συνεχώς μέσα μας, με το βάρος των γνώσεων και των γνωμών και των συναισθημάτων και των αποφάσεων και των αποκτημένων ικανοτήτων και συνηθειών που κουβαλάει, όπως φυσικά και των πραγμάτων πάνω από πράγματα, τα οποία ο άνθρωπος θυμάται ή, ακόμη και αν τα ξέχασε, είναι κατά κάποιον τρόπο καταγραμμένα μέσα του. 116 – 117
Όσον αφορά τον καθένα μας, η γνώση ότι η διαμονή εδώ θα είναι σύντομη και ότι τα όρια που έχουν τεθεί στην αναμενόμενη διάρκεια ζωής δεν είναι διαπραγματεύσιμα θα μπορούσε να είναι ακόμη και αναγκαία ως παρότρυνση να μετρούμε τις μέρες μας και να τις ζούμε έτσι ώστε να μετρούν από μόνες τους. 118
2. Οντολογία και ηθική.
5. Από τον Κοπέρνικο στο Νεύτωνα: τα πρώτα στάδια του σύγχρονου κοσμοειδώλου.
Το 1543 εκδόθηκε ένα βιβλίο για το οποίο αναδρομικά μπορεί κανείς να πει ότι εγκαινίασε την επιστημονική επανάσταση των νεώτερων χρόνων: το De revolutionibus orbium coelestium, ‘Περί της περιστροφής των ουράνιων κύκλων’, του Κοπέρνικου. 119
Ο Κέπλερ ήταν αυτός που διατύπωσε τη βασική αρχή ότι η μετρήσιμη ποσότητα είναι η ουσία της πραγματικότητας και κατά συνέπεια η μέτρηση είναι το κλειδί για την αποκάλυψη των μυστικών της. 130
Ο Καρτέσιος χώρισε ολόκληρη την πραγματικότητα στις δύο αλληλοαποκλειόμενες περιοχές, τη res cogitans [ σκεπτόμενη ουσία ] και τη res extensa [ εκτεταταμένη ουσία ] – τον κόσμο του πνεύματος και τον κόσμο της ύλης. 136
Οκκαζιοναλισμός: ( ευκαιρία ), μετακαρτεσιανή αντίληψη που προσπάθησε να γεφυρώσει τις δύο προηγούμενες αρχές του Καρτέσιου. 143
Παραλληλισμός: είναι η αντίληψη η οποία προϋποθέτει αξιωματικά μια σχέση μεταξύ του νοείν και του είναι, σύμφωνα με την οποία στους νόμους και τις μορφές της σκέψης αντιστοιχούν ανάλογοι νόμοι και μορφές του είναι. 143
… η απουσία πατρίδας για την υποκειμενικότητα μέσα στο υποσύστημα της αντικειμενικότητας, το αίνιγμα της συνείδησης σε αυτό τον κόσμο. 145
Κάθε τεχνολογική πρόοδος, κάθε λειτουργία μιας νέας εφεύρεσης αποδεικνύει την αλήθεια της θεωρίας που κρύβεται πίσω της. 146
Οι φυσικές επιστήμες, δεσμευμένες με την επιταγή της οικονομίας του Όκκαμ, πρέπει να στηρίζονται στην οντολογία των ελάχιστων παραδοχών, που είναι το κλειδί της επιτυχίας τους. 147
6. Οντολογική θεμελίωση μιας ηθικής του μέλλοντος.
Ποτέ το παρόν δεν είχε τόση εξουσία – η οποία επιπλέον ασκείται συνεχώς και αναγκαστικά -, ποτέ δεν έφερε μια τέτοια ευθύνη, στην οποία μόνο με γνώση μπορεί κανείς να ανταποκριθεί. 148
Η απαιτούμενη γνώση είναι διπλή: αντικειμενικά σημαίνει τη γνώση των φυσικών αιτιών, υποκειμενικά τη γνώση των ανθρώπινων σκοπών. 148
Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, όπου το ζητούμενο είναι τελικά αν υπάρχει μια λογική γέφυρα μεταξύ του είναι και του οφείλειν και κατά συνέπεια μια αντικειμενική ηθική, θα παραμείνει ασφαλώς για πάντα αμφιλεγόμενη. 150
… η ευθύνη είναι συμπληρωματικά στην ελευθερία. 151
Στην πραγματικότητα ήδη η αυξημένη εξουσία ως τέτοια εμπεριέχει και αυξημένη γνώση, καθώς η ίδια είναι καρπός και εφαρμογή μιας τέτοιας γνώσης, οπότε μαζί με αυτή αυξάνονται και οι μεθοδολογικές δυνατότητες, η ακρίβεια και η εμβέλεια των προκαταβολικών γνώσεων. Αλλά η αύξηση της γνώσης δεν ακολουθεί τον ρυθμό του τρόπου δράσης της ίδιας της εξουσίας – και έτσι, όταν πρόκειται για μια προβολή στο μέλλον, και μάλιστα όσο βαθύτερα σε αυτό τόσο πιο πολύ, παραμένει πάντα ένα περίσσευμα συνεπειών πέρα από όσα μπορούμε να γνωρίζουμε και να προβλέπουμε. 154
… να επεξεργαστούμε μια νέα γνώση του επιτρεπτού και του μη επιτρεπτού, εκείνων που μπορούμε να αποδεχτούμε και εκείνων που πρέπει να αποφύγουμε: δηλαδή σε τελική ανάλυση και θετικά μια γνώση του καλού – αυτού που οφείλει να είναι ο άνθρωπος. 155
Η μία γνώση είναι πραγματολογική, η άλλη αξιολογική. Χρειαζόμαστε και τις δύο για μια πυξίδα πορείας στο μέλλον. 155 – 156
Τη γνώση για το ανθρώπινο καλό πρέπει να την αντλήσουμε από την ουσία του ανθρώπου. Γι’ αυτή έχουμε δύο πηγές: την ιστορία και τη μεταφυσική. 157
Δεν είναι η φύση, όπως άλλοτε, αλλά ακριβώς η εξουσία μας πάνω της αυτή που τώρα μας προκαλεί άγχος – καθώς φοβούμαστε για την ίδια τη φύση και τον εαυτό μας. Από υπηρέτης που ήταν για εμάς η εξουσία, έγινε πλέον αφεντικό μας. 165
Η γνώση, η βούληση και η εξουσία είναι συλλογικές και έτσι πρέπει να είναι και ο έλεγχός της – μόνον οι δημόσιοι φορείς εξουσίας μπορούν να τον ασκήσουν, δηλαδή είναι πολιτικός, και αυτό χρειάζεται μακροπρόθεσμα μια ευρεία συναίνεση. 165
7. Δικαιώματα, Δίκαιο και Ηθική: Πώς απαντούν στις προτάσεις των νέων τεχνικών αναπαραγωγής;
Laissez – faire = αφήστε να κάνουν, σύνθημα του οικονομικού φιλελευθερισμού υπέρ της μη παρέμβασης του κράτους στη δυναμική της ελεύθερης αγοράς. 171
Το φυσικό δίκαιο ( ή θείο ) προηγείται του ‘θετικού’ δικαίου ( που έχει θεσπισθεί ). 173
… ηθικά είναι πάντως αστήρικτο να αφαιρεθεί από το μελλοντικό απόγονο το φυσικό δικαίωμα να γνωρίζει τη καταγωγή του… 186
Το αίτημα της ελευθερίας της έρευνας στηριζόταν ουσιαστικά στη σαφή δυνατότητα διάκρισης μεταξύ της γνωστικής διαδικασίας και της πρακτικής, …, μεταξύ της καθαρής και της εφαρμοσμένης γνώσης, με λίγα λόγια μεταξύ της θεωρίας και της πράξης. 192
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ( Νόμος πολιτείας της Αυστραλίας )
– ο νόμος δεν καθορίζει ακριβώς πότε αρχίζει η ‘ανθρώπινη ζωή’. 198
3. Οι σκέψεις για τον Θεό δεν μπορούν να απαγορευτούν.
8. Παρελθόν και αλήθεια – ένα όψιμο συμπλήρωμα στις λεγόμενες αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού.
… η κρίση του Καντ, σύμφωνα με την οποία κάθε απόδειξη για την ύπαρξη του θεού, παρελθούσα ή μελλοντική, είναι a priori αβάσιμη, είναι ακατάρριπτη. 202
Ίσως το υπάρξαν είναι κάπου παρόν. 204
..το ζήτημα της επαληθευσιμότητας και το ζήτημα της αλήθειας δεν είναι ταυτόσημα. 204
Γνώση είναι η adaequatio intellectus ad rem, η εξομοίωση της διάνοιας με το πράγμα. 205
… το παρελθόν εμπεριέχεται στο παρόν.. 208
Αντικειμενικό γεγονός είναι και η σκέψη, τα συναισθήματα, καθετί υποκειμενικό – είναι ένα μέρος του γίγνεσθαι στον κόσμο, και οι αντιλήψεις για τέτοια υποκειμενικά φαινόμενα υπόκεινται επίσης στη διάκριση σωστό / λάθος, ακόμα και αν εδώ η αλήθεια δεν μπορεί να διαπιστωθεί. 214
Θα θέλαμε να μιλήσουμε για μια αιώνια μνήμη των πραγμάτων, στην οποία εγγράφονται από μόνα τους όλα τα γεγονότα – ένα είδος αυξανόμενου, αυτόματου χρονικού του κόσμου. 217
… ο Λαπλάς μίλησε για την παγκόσμια εξίσωσή του για κάθε στιγμή… 219
9. Η έννοια του θεού μετά το Άουσβιτς. Μια εβραϊκή φωνή.
Μπορεί λοιπόν να εργασθεί κανείς πάνω στην έννοια του θεού, ακόμη και αν δεν υπάρχει απόδειξη για την ύπαρξή του. 222
Η αποανθρωποποίηση με την έσχατη ταπείνωση και στέρηση προηγήθηκε του θανάτου τους. ( των Εβραίων στο Άουσβιτς ). 224
Πρέπει όμως να προσέξουμε ότι μαζί με τη ζωή ήλθε και ο θάνατος και ότι η θνησιμότητα είναι το τίμημα που έπρεπε να πληρώσει η νέα δυνατότητα του ατομικού είναι. 227
Ας προσέξουμε επίσης ότι στην αθωότητα της ζωής πριν από την εμφάνιση της γνώσης η υπόθεση του θεού δεν μπορεί να πλανηθεί. 228
Η εμφάνιση του ανθρώπου σημαίνει την εμφάνιση της γνώσης και της ελευθερίας, και με το απολύτως δίκοπο μαχαίρι αυτού του χαρίσματος η αθωότητα του απλού υποκειμένου της αυτοεκπληρούμενης ζωής δίνει θέση στο καθήκον και την ευθύνη για τη διάζευξη μεταξύ του καλού και του κακού. 229
Και η οντολογική αντίθεση μεταξύ του είναι και του γίγνεσθαι, την οποία είχε υποστηρίξει η κλασική σκέψη και σύμφωνα με την οποία το γίγνεσθαι είναι κατώτερο του είναι και διακρίνει τον κατώτερο, σωματικό κόσμο, απέκλειε κάθε σκιά ενός γίγνεσθαι από το καθαρό, απόλυτο είναι της θεότητας. 232
… η ελευθερία δεν αρχίζει εκεί που τελειώνει η αναγκαιότητα, αλλά υπάρχει και ζει στην αναμέτρηση με την αναγκαιότητα. 235
Η απόλυτη ελευθερία θα ήταν μια ελευθερία κενή περιεχομένου, που αυτοκαταργείται. 235
10. Ύλη, πνεύμα και δημιουργία. Κοσμολογική διαπίστωση και κοσμογονική εικασία.
… με την εμφάνιση των αυταπαντητικών ακολουθιών του DNA έχει αποπερατωθεί η χημική προετοιμασία της ζωής και η ‘πληροφορική’ γίνεται πλέον αρχή της εξέλιξης της ζωής. 251
Χωρίς τη ριζική πόλωση του είναι σε σώμα και ψυχή, κόσμο και εαυτό, ύλη του κόσμου των αισθήσεων και αόρατο πνεύμα, η οποία οδήγησε τη ματιά προς τα μέσα, η ψυχή θα μείνει πιο ρηχή και πιο αδαής ως προς τον εαυτό της. 254
[ διαμάχη μονισμού και δυαρχίας: ύλης και πνεύματος / Καρτέσιος κλπ ]… Παραταύτα η λύση του αινίγματος πρέπει να αναζητηθεί στο μονισμό, αφού η φωνή της υποκειμενικότητας στο ζώο και στον άνθρωπο βγήκε μέσα από τις δίνες της ύλης και εξακολουθεί να συνδέεται με αυτή. 255
Η ζωή είναι αυτοσκοπός…. μπορεί να θεωρηθεί κάλλιστα ως σκοπός, ως κρυφά ποθούμενος στόχος ολόκληρου του κατά τα άλλα τόσο κενού παγκόσμιου εγχειρήματος. 258
Υπερβατική ελευθερία του πνεύματος…, οι 3 ελευθερίες της σκέψης… 260
Αυτό που ‘διακρίνει’ ο αυτοστοχασμός είναι κάτι απολύτως μη διακριτό: το υποκείμενο της ίδιας της υποκειμενικότητας,… 263
Η γνώση γίνεται αναπόφευκτα πίστη: Και αυτή η πίστη προσπαθεί να έχει χαρακτήρα Λόγου και όχι αποκάλυψης… 269
… επειδή η ζωή με εσωτερικότητα, ενδιαφέρον και σκοπιμότητα προήλθε από την ύλη του κόσμου… 269
[ σ.τ.μ. Το γεγονός ότι η γλώσσα είναι κάτι που εκμαθαίνεται από ήδη ομιλούντες σημαίνει ότι και το πνεύμα είναι κάτι που πρέπει να εκμαθαίνεται από το προϋπάρχον πνεύμα. Μόνο σε επικοινωνία με αυτό δημιουργείται το νέο πνεύμα, το οποίο κάνει χρήση των γενετικά προετοιμασμένων οργάνων του εγκεφάλου, και μόνο με την προοδευτική χρήση ολοκληρώνεται και η ανάπτυξη των ίδιων των φυσικών οργάνων, τα οποία χωρίς αυτή τη χρήση θα ατροφούσαν ή δε θα ωρίμαζαν ώστε να χρησιμοποιηθούν. Με τη γέννηση, το ερχομό στον κόσμο, αρχίζει λοιπόν μια νέου είδους οντογένεση μέσα από μια πληροφορία που στο εξής έχει πνευματικό χαρακτήρα και πάνω από την εμβρυακή ( ακόμη συνεχιζόμενη ) φυσική – σωματική οντογένεση – και μόνο το προϋπάρχον πνεύμα από τον εξωτερικό κόσμο μπορεί να προμηθεύσει αυτή την πληροφορία και να οδηγήσει στην πραγματοποίησή της τη δυνητικότητα που γεννήθηκε από την εσωτερική, τυφλή ‘πληροφορία’ του γονότυπου]. 271
Μιλώ για πνεύμα, κάτι περισσότερο από τη ζωή και την υποκειμενικότητα. 273
… η ύλη επέτρεψε την εμφάνιση και στη συνέχεια τη δράση του πνεύματος στους κόλπους της – δηλαδή το ενέκρινε στον καιρό του ή όταν η ίδια ήταν σε θέση. 275
Η διαπίστωση της εξέλιξης μας διδάσκει ότι ο άνθρωπος έφτασε στον εαυτό του διανύοντας μια μακρόχρονη προϊστορία ζωοψυχικών προσεγγίσεων προς τον πνεύμα… 276
Όλο το είναι, είναι κατ’ ουσίαν ανέκαθεν και τα δύο ταυτόχρονα: έκταση και σκέψη, ύλη και πνεύμα, φύση και ιδέα αφ’ εαυτού – όλα αυτά είναι απλώς οι δύο όψεις του ενός και του αυτού νομίσματος, της αιώνιας, απόλυτης ουσίας, η οποία εκφράζεται παρόμοια και στις δύο πλευρές: σε κάθε ‘έξω’ ανταποκρίνεται ένα συνανήκον ‘μέσα’, αυτά μαζί ( συν τις άγνωστες σε εμάς ιδιότητες ) είναι οι τρόποι ύπαρξης της άπειρης θεότητας στην αιωνιότητα. 278
[σ.τ.μ. ] Τελειοποιησιμισμός / Perfectibilismus: η δυνατότητα τελειοποίησης, ότι το ανθρώπινο γένος οδεύει συνεχώς και τείνει προς την τελειότητα. Κύριος εκφραστής ο Φίχτε. 284
Και έτσι φθάνουμε, τέταρτον, σε εμάς, τους μόνους γνωστούς μας φορείς του πνεύματος, δηλαδή της στοχαστική γνώσης και κατά συνέπειαν του πράττειν με ελεύθερη βούληση στον κόσμο – ενός πράττειν που υπό το φως της γνώσης γίνεται όλο και πιο ισχυρό. 287
Στην αντίληψη ότι δεν μπορεί να μας βοηθήσει ο θεός, αλλά πρέπει να τον βοηθήσουμε εμείς, η οποία σύμφωνα με κάθε δογματική είναι ασφαλώς αιρετική, οδηγήθηκα επιτακτικά από το γεγονός του Άουσβιτς – από το ασφαλές λιμάνι εκείνου που δεν βρέθηκε εκεί, από το οποίο είναι εύκολο να κάνουμε εικασίες. 289
… κανένας δρόμος δεν οδηγεί λογικά από το ‘είναι’ στο ‘δέον είναι’, από το γεγονός στην αξία. 291
… μόνο οι φυσικοί να προσέχουν ώστε να μη μετατρέπουν τη φυσική τους σε μεταφυσική, δηλαδή να εμφανίζουν την πραγματικότητα που γνώρισαν ως ολόκληρη την πραγματικότητα. 292
… θα την καταχωρίσει στο αρχείο των κοσμικών ανάλεκτων [ ένα σήμα που μπορεί να μας απαντηθεί από άλλα όντα έξω από τη γη ]. 296
[1] Ipsissimositat ( από τον υπερθετικό βαθμό του ipse, ipsissimus, δηλαδή ‘εαυτότατος’): εαυτοτατισμός, δηλαδή η τάση να δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία στα λόγια του ίδιου του συγγραφέα, φιλοσόφου κτλ, κατά το « αυτός έφα » ( το είπε ο ίδιος ) των μαθητών του Πυθαγόρα.
