Του Νίκου Τσούλια
Εδώ ο χρόνος «δεν τρέχει» και δεν ελέγχει όπως κάνει παντού. Ο χρόνος είναι παγωμένος. Οι ορμητικοί και σταθεροί στο ρυθμό κυματισμοί του είναι αταλάντευτοι. Εδώ η εικόνα είναι εικόνα διαρκούς νεότητας. Η εκροή είναι σε διαρκή συμβιβασμό με την εισροή. Το παρόν εξισορροπεί διαρκώς το παρελθόν με το μέλλον στο λογισμό του ανθρώπου!
Αλλά ο χρόνος είναι πολύ πιο έξυπνος. Βάζει στο χώρο αυτό μαρτυρίες του, αναγκαστικά ένα τμήμα του σχολείου θα παρακολουθεί τις δικές του επιταγές. Μπορεί το μεγάλο μέρος του σχολείου να παραμένει ανέγγιχτο από τη ροή του χρόνου, αλλά πάντα θα υπάρχει το «διδασκαλικό μέρος» για να αποκαθιστά τη γενική και καθολική χρονική τάξη των πραγμάτων. Η διαπάλη είναι συνεχής. Η νεότητα είναι νεότητα και επικαθορίζει το «είναι» και το «φαίνεσθαι» του σχολείου˙ δίνει αυτή το στίγμα της. Και αρκεί να ρίξουμε μια ματιά σ’ ένα σχολείο «Δεύτερης Ευκαιρίας», για να δούμε εκεί την αντίστροφη εικόνα όσον αφορά την αίσθηση και την παρουσία του χρόνου.
Οι παιδικές φωνές και τα τσιρίγματα, τα ασταμάτητα τρεξίματα και τα ποικίλα παιχνίδια του διαλείμματος, τα αστεία και τα πειράγματα, τα χαμόγελα και οι ποικίλες χειρονομίες, τα φλερτάκια και οι πρώτοι έρωτες διατρέχουν τον ιστό των σχολείων – δημοτικών, γυμνασίων, λυκείων – κάθε στιγμή, κάθε εποχή, όλους τους καιρούς. Το σχολείο δεν το αγγίζει η ροή του χρόνου. Παραμένει πιστό και αμετάβλητο στης νεότητας τα σημάδια και «καλεί» – ή επιβάλλει, αν δεν γίνεται αλλιώς – το άλλο, το μικρό μέρος του σχολείου που ακολουθεί του χρόνου τις προσταγές να υποταχθεί στο σκηνικό της νεότητας. Και είναι αυτό το στοιχείο της διαρκούς νεότητας και της ανέγγιχτης ομορφιάς που αποπνέει την τόσο ξεχωριστή αύρα του σχολείου.
Τα παιδιά και οι έφηβοι δεν αρκούνται σ’ αυτό το παιχνίδι με το χρόνο μετασχηματίζοντας τη βασική του λειτουργία, σταματώντας έστω έμμεσα τη ροή του, αλλά τον περιπαίζουν μέσα από τα σχέδιά τους, από τις φαντασιώσεις τους και από τα όνειρά τους. Διαμορφώνουν μια άλλη πρόσληψη του χρόνου ακυρώνοντας εν πολλοίς την αίσθηση του παρελθόντος. Δεν νιώθουν καμιά σκιά της ηλικίας. Η ζωή τους είναι πλημμυρισμένη από μέλλον, από ανοιχτούς ορίζοντες, από ανέφελους ουρανούς της υπαρξιακής αγωνίας.
Πώς μπορούν να αξιολογήσουν αυτή την τόσο ξεχωριστή κατάσταση των σχολείων η παιδαγωγική επιστήμη και η παραδοσιακή κουλτούρα (των μεγάλων…), όταν έχουν μοναδικό οδηγό το δικό τους παρελθόν, όταν η προσέγγιση της εικόνας της νεότητας του σχολείου δεν είναι αυθεντική αλλά διαμεσολαβημένη από ένα πλήθος παραμέτρων και επιδιώξεων; Ένας δρόμος μπορεί να υπάρχει. Να επιχειρήσουν να βαδίσουν από τα ίδια μονοπάτια αυτού του κόσμου της νιότης και της ομορφιάς, να ενστερνιστούν τις ιδέες των παιδιών και όχι να τους επιβάλλουν τις δικές τους. Να ανιχνεύσουν το συναισθηματικό τους και τον ψυχικό τους κόσμο. Να ονειρευτούν μαζί τους και να σχεδιάσουν το μέλλον τους μέσα από τη ματιά της νεότητας.
Μόνο τότε το σχολείο θα αντιστοιχηθεί στην πραγματικότητα, όταν η εκπαιδευτική αντίληψη και πρακτική βρει τον πυρήνα της νεανικής αγωνίας, όταν ανιχνεύει τους δρόμους ελευθερίας του νέων. Όταν η εκπαίδευση σχεδιάζεται με μεθόδους επιβολής και με άκαμπτες φόρμες «ειδικών», όταν οι εκπαιδευτικές πολιτικές διαμορφώνονται με πλαίσια και περιεχόμενα από προκατασκευασμένα υλικά – χωρίς καμιά αξιολόγηση και βαθιά επίγνωση της παιδικής και νεανικής πραγματικότητας -, τότε θα γίνονται και θα ξαναγίνονται διαρκώς και ασκόπως δήθεν μεταρρυθμίσεις, που θα εξαντλούνται σε συμβολισμούς και σε ρητορείες, σε βερμπαλισμούς και σε λαϊκισμούς.
Όταν δεν επιχειρείται ούτε καν η απόπειρα να βρεθεί ο «θησαυρός» του κάθε παιδιού και όλων των παιδιών, έτσι ώστε η εκπαίδευση να γίνει τελετουργία χειραφέτησης και απελευθέρωσης του ανθρώπου, να γίνει παιδεία ενός ουμανιστικού προσανατολισμού και μια βαθιά μόρφωση που θα καλλιεργεί την κουλτούρα της διαρκούς αναζήτησης της γνώσης και της έρευνας, τότε ο χρόνος θα παίρνει πίσω την «εκδίκησή του» από τη μαγεία της διαρκούς νεότητας του σχολείου.
Το σχολείο είναι πηγή της κοινωνικής ζωής και του πολιτισμού, σε κάθε φάση της ιστορίας, σε κάθε τόπο και λαό. Και ως πηγή έχει μια διαχρονική και ανέγγιχτη νεανικότητα, που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ποτέ. Όσο και να περνάνε τα χρόνια και οι καιροί, όσο και αν αλλάζουν οι κοινωνίες και οι πολιτισμοί, οι παιδικές φωνές και οι νεανικές φαντασιώσεις θα είναι αυτές που θα χαρακτηρίζουν το σχολείο. Εδώ θα καθρεφτίζεται το μέλλον κάθε κοινωνίας και κάθε λαού, εδώ θα ανιχνεύεται η βαθύτερη επιθυμία κάθε έθνους για την όποια μετεξέλιξή του, εδώ θα προσπαθεί ο στοχασμός του ανθρώπου να ανανεώνει διαρκώς και αενάως το εγχείρημά του για κατανόηση του εαυτού του και του Κόσμου.
