«Τη χρονιά εκείνη άρχισαν να καταφθάνουν διαδοχικά ειδήσεις σχετικές με την εμφάνιση στρατού Φράγκων, που ερχόταν από τη θάλασσα του Μαρμαρά. Οι άνθρωποι φοβήθηκαν».
Κιλίζ Αρσλάν ίμπν Σουλεϊμάν (1092-1107)
Σουλτάνος του Ρούμ
Την Ιστορία τη μαθαίνεις, όταν τη διαβάζεις από όλες τις πλευρές της. Διαβάζω από το βιβλίο, ’’Οι Σταυροφόροι από τη μεριά των Αράβων” του Λιβανέζου αξιόλογου δημοσιογράφου Αμίν Μαλούφ: «Από τον Ιούλιο του 1096, ο μόλις τότε επταετής(!) σουλτάνος Κιλίζ Αρσλάν έμαθε ότι μεγάλο πλήθος Φράγκων κινείται προς την Κωνσταντινούπολη. Αμέσως άρχισε να φοβάται για το χείριστο. Αγνοεί τον απώτερο σκοπό των ανδρών αυτών. Αλλά πιστεύει πως ο ερχομός τους στην Ανατολή δεν είναι για κάτι καλό.»
Το σουλτανάτο που κυβερνά, εκτείνεται στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας.΄Εχει κατακτηθεί με πόλεμο από τους Βυζαντινούς. Έχει πρωτεύουσα τη Νίκαια και ο Κιλίζ Αρσλάν ιδρύει πρώτος στην περιοχή αυτή το δικό του σουλτανάτο. Το σουλτανάτο των Ρούμ.* Αυτή δε είναι η περιοχή, που αργότερα πήρε το όνομα Τουρκία.
Στη Νίκαια, πρωτεύουσα τώρα του κράτους του, οι χριστιανικές εκκλησιές είναι περισσότερες από τα τζαμιά των μουσουλμάνων. Και ως μόνο υπέρτατο άρχοντα αναγνωρίζουν τον πενηντάρη βυζαντινό βασιλέα Αλέξιο Κομνηνό (1081 -1118), γόνο από την Κομνή της Θράκης, ένα χωριό κοντά στην Αλεξανδρούπολη. Είναι ανηψιός του Ισαάκιου Κομνηνού και ο ένας από τους τρείς ονομαστούς της βυζαντινής δυναστείας των Κομνηνών. Μεγάλη του κόρη είναι η Αννα Κομνηνή. Ονομαστή από τις δολοπλοκίες της, αλλά περισσότερο γνωστή από την “Αλεξιάδα” της, που έγραψε επάνω στο βίο των Κομνηνών.
Η Νίκαια, είναι κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Μόλις τρείς μέρες δρόμο. Και η οσμή των βυζαντινού πλούτου διαχέεται εύκολα…
Η Κωνσταντινούπολη πάντοτε ήταν μια πόλη κοσμοπολίτισα και πολυπληθυσμική. Η εικόνα των περαστικών πάνοπλων ιπποτών ήταν συνηθισμένη και γνώριμη, αλλά και των προσκυνητών που πορεύονταν προς Αγίους Τόπους. Από την άλλη μεριά και οι ίδιοι οι Βυζαντινοί πολλές φορές, επίσημα είχαν ζητήσει από τη Δύση να προστρέξει για βοήθεια στρατιωτική για την αντιμετώπιση των μουσουλμανικών προκλήσεων. Με άλλα λόγια και σε αυτό θέλω να καταλήξω με τη μακρυγορία μου, ότι προφανώς η πολιτική σχέση των Βυζαντινών, τόσο με τη δυτική Ευρώπη, όσο και με την μουσουλμανική Ανατολή, δεν υπήρξε ποτέ ‘’κοφτή’’ και ξεκάθαρη, αλλά περιέργως ή και σκοπίμως, ρευστή και ασταθής και εν πολλοίς υπεροπτική.
Γι’ αυτό, οι κάποιες διπλωματικές παλινωδίες, δεν πρέπει να ξενίζουν. Βέβαια, στρατό οργανωμένο με σταυροφόρους, τέτοιο μεγάλο και άγριο, Βυζαντινοί και Μουσουλμάνοι για πρώτη φορά μάθαιναν πως πλησιάζει στον Βόσπορο. Και αυτό το γεγονός, όλους τους τρόμαζε.
Επικεφαλής στο εισαγωγικό κύμα της πρώτης σταυροφορίας, τρέχει ο Πέτρος ο Ερημίτης.
Η Άννα Κομνηνή στην “Αλεξιάδά”, τον αποκαλεί και “Κουκούπετρο”. Φαίνεται λοιπόν ότι αυτός ο Πέτρος ο Ερημίτης, το 1094 έλαχε μοναχός του να επιχειρήσει ένα προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Βολιδοσκόπησε, κατασκόπευσε, σύναξε πληροφορίες και στις 8 του Μάρτη του 1096 ξεκίνησε μαζί με 15.000 πιστούς, ασύνταχτους, και ανοργάνωτους στρατιωτικά, και με αρχηγό τον ιππότη Γκωτιέ τον επονομαζόμενο “Μηδέν έχοντα” ή άλλως “Ακτήμονα” ή γαλλιστί ‘’Gaultierus Sine Habere’’. Και άρχισαν οι σφαγές οι βιασμοί και οι λεηλασίες. Και ο Βικέλας, Έλληνας ιστορικός του 19ου αιώνα έγραφε ότι «Οι ευγενείς αυτής της μεγάλης χριστιανικής κινήσεως φάνηκαν να σκοτώνουν ιερείς του Χριστού, με τη δικαιολογία ότι ήταν σχισματικοί, και να γράφουν την αρχή μιας ανόσιας τραγωδίας». Και ο ιστορικός του Αλεξίου Κομνηνού Chaladon προσυπογράφει τον ιστορικό Γίββωνα όταν να δηλώνει πως «Αυτοί που ακολουθούσαν τον Πέτρο τον Ερημίτη, ήταν σεσημασμένοι κλέφτες και δίχως ανθρωπισμό». Ενας Άραβας ιστορικός του 12ου αιώνα γράφει πάλι πως: «Ο λαός βλέποντας τα αμέτρητα στίφη, τα άγρια να καταφθάνουν, κατατρόμαζε και κρυβόταν». Και όντως φοβερό θα ήταν το θέαμα, όταν το κύριο σώμα της σταυροφορίας που συγκεντρώθηκε, με δεύτερη φουρνιά έφτασε να υπερβαίνει τον αριθμό των 100 χιλιάδων ανδρών. Σε αυτή τη δεύτερη φουρνιά, της πρώτης πάντοτε σταυροφορίας μαζί με τους απλούς στρατιώτες συναριθμούσαν και διάφοροι Ευγενείς, δούκες και άρχοντες, όπως ο Codefroi de Bouillon από τη Λωραίνη, ο Hugues de Vermandois, αδελφός του βασιλιά της Γαλλίας, ο Βαλδούϊνος, ο κόμης της Φλάνδρας, ο Ροβέρτος Β΄ο Ιεροσολυμίτης, και άλλοι, όλοι κυρίως Γάλλοι και όχι μόνο.
Αξίζει δε να σημειωθεί, ότι ενώ η καταστροφή του ναού της Αναστάσεως από τους Τούρκους είχε γίνει το 1009, μόλις τον 11ο αιώνα η Δύση αφυπνίστηκε θρησκευτικά, και αποφάσισε ομαδικά να εκστρατεύσει.
Κατά τη διάρκεια του 11ου αιώνα, ιστορικά καταγράφεται μια μετάβαση από τα ειρηνικά προσκυνήματα στις στρατιωτικές εκστρατείες, όπου πάνοπλοι ιππότες παίρνουν το παιχνίδι στα χέρια τους.
«Για το Βυζάντιο, δεν υπήρξε ποτέ η ανάγκη μια εκστρατευτικής σταυροφορίας, ούτε ο βυζαντινός αυτοκράτωρ ήταν κατειλημμένος από ένα έξαλλο θρησκευτικό ενθουσιασμό. Για το Βυζάντιο, εκείνο που προείχε πολιτικά ήταν το πρόβλημα της διάσωσης της Αυτοκρατορίας, από την επιβουλή των Ανατολικών και Βορείων εχθρών της, και ολίγον κατ΄ ουσίαν ενδιέφεραν οι Άγιοι Τόποι.» τονίζει ο Βασίλιεφ.
Πάντως όταν την 1η Αυγούστου του 1096, οι σταυροφόροι έφτασαν από θάλασσα και ξηρά απειλητικά έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Μπροστά στον ανεξέλεγκτο κίνδυνο, ο Αλέξιος Κομνηνός διπλωματικά σκέφτηκε όχι μόνο να συμβιβασθεί, αλλά και να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία.
«Δεν θα μπείτε στην πόλη μου», είπε «και εγώ θα είμαι μαζί σας, και αρχηγός σας» και κάπως έτσι θα συνέχισε: «Θα σας δώσω βυζαντινό στρατό να σας βοηθήσει. Και όπως είπα θα ηγηθώ εγώ προσωπικά της εκστρατείας. Αλλά όσες πόλεις και περιοχές θα ελευθερώνετε, από αυτές που μου είχαν πάρει οι Τούρκοι, θα τις δίνετε πίσω σε εμένα. Όλα τα άλλα φυσικά δικά σας». Μάλιστα τους έβαλε και ορκιστήκανε επάνω στα συμφωνηθέντα, αλλά ακόμα υπέγραψαν και λόγο υποταγής. Βλέπετε το Βυζάντιο παρόλα χάλια του, με τους θησαυρούς και τα πλούτη που έκρυβε στα θησαυροφυλάκια του, διατηρούσε ακόμη μια αίγλη αδιαμφισβήτητη και μια αδιαφιλονίκητη επιβολή της ισχύος του.
Κλείνεται λοιπόν η συμφωνία. «Και το εξοντωτικό ολέθριο έργο αρχίζει. Η λεηλασία συνεχίζεται επί δικαίων και αδίκων. Σφάζονται αλύπητα και καταληστεύονται οι άμαχοι χωρικοί. Παιδάκια ψήνονται στη φωτιά»γράφει ο Μααλούφ στο βιβλίο του και εγώ τον πιστεύω.
Ο Αλέξιος βλέπει την δυσάρεστη εκτροπή. Φοβάται και για τους προσκυνητές. Θέλει να τους προστατεύσει. Παρεμβαίνει και τους προωθεί και τους εγκαθιστά ασφαλείς στη βυζαντινή πόλη Κιβωτό που βρίσκεται στη νότια ακτή του κόλπου της Νικομήδειας και σήμερα ακούει στο όνομα Ισνίκ. (R. Grousset: “Histoire des Croisades” Paris 1901)
Απελευθερώνεται η Νίκαια από τους Σελτζούκους και τον Ιούνιο του 1097 αποδίνεται στους Βυζαντινούς. Οι Σταυροφόροι συνεχίζουν τον δρόμο τους προς Ιεροσόλυμα. Φτάνουν στην Ηράκλεια, όπου και παρατηρείται η πρώτη διάσπαση του όλου σώματος των Φράγκων. Ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας αποσπάται, απελευθερώνει την ΄Εδεσσα. Δεν την δίνει στον Αλέξιο, αλλά την κρατά δική του και ιδρύει την δική του ομώνυμη Κομητεία.
Μετά, στη σειρά έρχεται η Αντιόχεια. Πέφτει και αυτή στα χέρια των σταυροφόρων. Ο Βοημούνδος και αυτός την κάνει δικό του βασίλειο και αποσπάται, φεύγει από την όλη εκστρατευτική ομάδα.
Αρχίζει η τελική ευθεία για την ‘’τούρτα’’ της Ιερουσαλήμ. Ο Αλέξιος είναι ήδη πολύ δυσαρεστημένος. Βλέπει ότι οι σταυροφόροι τον εξαπατούν. Την Έδεσσα και την Αντιόχεια προτερινών κτήσεων βυζαντινών γίνονται τώρα κτήση των στρατιωτών της Δύσης. Δεν μπορεί όμως να κάνει τίποτα πλέον.
Στην Ιερουσαλήμ έχουν φτάσει μοναχά οι 20 χιλιάδες και αυτοί καταπονημένοι και εξαντλημένοι. Πολιορκούν την ιερή πόλη, που τώρα από πολλού βρίσκεται στα χέρια των Φατμίδων.**
Τον Ιούλιο τον 1099 πέφτει η ιερή πόλη. Ιδρύεται το λατινικό κράτος των Ιεροσολύμων με πρώτο ηγεμόνα τον Γοδεφρείδο ντε Μπουγιόν.
Η πρώτη σταυροφορία τέλειωσε με πολλούς νεκρούς αλλά και κέρδη. Τόσο για τους σταυροφόρους όσο και για τους Βυζαντινούς. Οι δε Ιταλικές πόλεις Πίζα Βενετία και Γένοβα, απέκτησαν εμπορικά προνόμια στις παράκτιες ακτές τις κατακτημένες από τους Λατίνους.
Αλλά τα καινούργια λατινικά κρατίδια, για διαφορετικούς ξεχωριστά λόγους δεν μπόρεσαν να στεριώσουν. Οι Τούρκοι ανασυντάχτηκαν και αργά ή γρήγορα, όλα ξαναγύρισαν στα μουσουλμανικά χέρια. Η Δύση βλέποντας την όλη κατάληξη και ερεθισμένη για καινούργια κέρδη αντέδρασε με μια δεύτερη σταυροφορία.
γιάννης κορναράκης του μάνθου
* Ρουμ: ΄Ελληνες, Ρωμιοί, Ρωμαίοι
** Φατιμίδες: Μουσουλμανική δυναστεία που είχε βασιλεύσει σε Β. Αφρική και Αίγυπτο κατά τον 10ο-11ο αι.
Βοηθήματα
1) Α.Α. Βασίλιεφ: “Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας”, Εκδ. Πελεκάνος
2) Αμίν Μααλούφ: ‘’Οι Σταυροφορίες από τη σκοπιά των Αράβων’’’ Εκδ. Λιβάνη
3) Γ. Κορδάτου: ‘’Ακμή και Παρακμή του Βυζαντίου’’ Εκδ. Μπουκουμάνης
4) Αφιέρωμα “Σταυροφορίες’’ Καθημερινή ‘’Επτά Ημέρες’’, 11/1998
5) H. Beck: ‘’Η Βυζαντινή Χιλιετία’’ Εκδ. ΜΙΕΤ
6) C. Manngo: ‘’Βυζάντιο: Η αυτοκρατορία της νέας Ρώμης’’ Εκδ. ΜΙΕΤ
7) D. Nicholas: ‘’Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου‘’ Εκδ. ΜΙΕΤ
8) ‘’Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας’’ Εκδ. Μέλισσα
9) Jean Claude Cheynet: ‘’Η Ιστορία του Βυζαντίου’’. Εκδ Βήμα
Γιάννης Κορναράκης του Μάνθου
Πηγή:www.ebdomi.com
