Όταν το μικρό και ασήμαντο προκαλεί μεγάλα προβλήματα…

Του Νίκου Τσούλια

      Ίσως να είναι ένα από τα πιο ανεξήγητα ζητήματα που μας απασχολούν. Ίσως να μην μπορούν να εξηγηθούν εκ της φύσεώς τους, θα ισχυριστεί κάποιος. Άλλωστε δεν είναι και λίγα τα πεδία της πραγματικότητας στα οποία η προσέγγισή μας είναι ελλειμματική. Ωστόσο, θεωρώ ότι ο ορθολογισμός και η σκέψη του ανθρώπου είναι υποχρεωμένα να ασχολούνται με καθετί που αφορά τη ζωή μας, ανεξάρτητα από το βαθμό ερμηνείας και την εκ τούτου ή μη ικανοποίηση μας.

      Θα προσεγγίσω το εν λόγω θέμα μέσα από κάποια ενδεικτικά παραδείγματα και στο τέλος θα καταθέσω μια προσωπική γενικού τύπου εξήγηση, ως στοιχείο προβληματισμού και μόνο και όχι ως απόλυτα πειστική ερμηνεία. Εκτός αν η κουλτούρα μας κατακτήσει μια άλλη εικόνα κοσμοερμηνείας, οπότε και η πρότασή μου μπορεί να έχει μια κάποια στέρεα βάση αναφοράς. Θα αναφέρω ως πρώτη περίπτωση ένα γεγονός που συντάραξε την ελληνική κοινωνία με τη δραματικότητά του και στο οποίο είχα μια θεσμικού τύπου συμμετοχή στα μετά το γεγονός συμβάντα.

      Το 2003 στον Εθνικό δρόμο στα Τέμπη είχαμε μια τραγωδία. Σκοτώθηκαν 21 μαθητές και μαθήτριες από την Ημαθία που πήγαιναν εκδρομή, γιατί κάποια φύλλα χάρμποτ έφυγαν από ένα φορτηγό και επέπεσαν επί του σχολικού λεωφορείου. Φυσικά δεν μπορεί να περιγραφεί ο πόνος των γονέων, των αδελφών και των στενών συγγενών. Ήταν ή μάλλον είναι μια μόνιμα ανοιχτή «πληγή ζωής». Όσες φορές αναλογίζομαι το σουρεαλιστικό σκηνικό των κηδειών, όπου είχα και την ευθύνη των επικήδειων λόγων, δεν μπορώ να αποδεχτώ χρόνια και χρόνια τώρα το πόσο εύκολα έχασαν τα παιδιά τη ζωή τους.

      Φυσικά δεν συμφωνώ καθόλου με τις σκοταδιστικές αντιλήψεις που μιλάνε περί «κακιάς ώρας» και άπειρων τέτοιων συναφών ανορθολογικών θεωρήσεων. Αντίθετα, η ερμηνεία πρέπει να δοθεί μια βάση την αιτιότητα και τις συσχετίσεις πραγμάτων και γεγονότων. Θεωρώ λοιπόν ότι το δυστύχημα οφείλεται στην έλλειψη καλής ασφάλειας του φορτίου του φορτηγού, ότι οι υπεύθυνοι δεν σκέφτηκαν τη συμπεριφορά του φορτίου σε μια «άλφα» ταχύτητα και σε μια στροφή του δρόμου. Έβλεπαν το φορτίο στο ακίνητο φορτηγό, χωρίς να μπορούν να κάνουν μια στοιχειώδη αναγωγή για την εξέλιξη στην κίνηση.

      Δεύτερη περίπτωση είναι ίσως μια από τις πιο κοινότοπες εικόνες της ζωής μας, εικόνες που συννεφιάζουμε περισσότερο από ό,τι πραγματικά πρέπει και μάλιστα συχνά ακόμα και προκαταβολικά. Αναφέρομαι στα τόσα και τόσα συμβάντα των ασθενειών, τα οποία ούτως ή άλλως είναι και συστατικά στοιχεία αυτής καθ’ εαυτής της ζωής μας. Εδώ ένα μικρόβιο ή ένας ιός, για παράδειγμα, μπορεί προκαλέσει μια ανίατη ασθένεια, π.χ. κάποια μορφή καρκινογένεσης, και να μας οδηγήσει σε σκηνικό πόνου, σε σκοτείνιασμα όλου του οικογενειακού περιβάλλοντός μας ή ακόμα και σε πρόωρη διακοπή του ταξιδιού της ζωής μας. Και εδώ παρά το γεγονός ότι η επιστήμη και η ιατρική πιο συγκεκριμένα δίνουν μια επαρκή εξήγηση, δύσκολα την αποδεχόμαστε και καταφεύγουμε σε αυθαίρετες ερμηνείες μεταφυσικού περιεχομένου ή και αν την αποδεχόμαστε, καταφεύγουμε σε μορφές παραπόνων προς το Θεό γιατί δεν μας προφύλαξε κλπ κλπ. Ουσιαστικά η όλη στάση μας δίνει μια εικόνα μη αποδοχής της πραγματικής αιτίας και προσφυγής σε ανορθολογισμούς θεωρώντας ότι έτσι καταλαγιάζει πιο εύκολα η ανταριασμένη ψυχολογική μας κατάσταση.

      Είναι όμως έτσι ή αυτός ο αυθαίρετος τρόπος σκέψης υποδουλώνει την ελευθερία του στοχασμού μας και προκαλεί μια καταιγίδα μαύρων συναισθημάτων ή και ακόμα μιας φοβερής ενοχής (π.χ. περί τιμωρίας μας από τον Θεό…) που κάνει τη ζωή μας ακόμα πιο σκληρή, πέραν της σκληρότητας του ίδιου του γεγονότος; Συχνά πιάνουμε τον εαυτό μας να αυθαιρετεί, να θέλει να δίνει μη πιστευτές και από εμάς τους ίδιους ερμηνείες μόνο και μόνο για να θεωρήσουμε ότι έχουμε αδικηθεί από κάπου. Και η εκ τούτου προκαλούμενη απορία έρχεται μόνη της˙ πώς να νιώθεις αδικία όταν το αίτιο είναι τόσο «μηδαμινό», όταν δεν γίνεται σεβαστή η ζωή μας από ένα τόσο ασήμαντο συμβάν;

     Εδώ ακριβώς βρίσκεται η γενική ερμηνεία που προτείνω για τη σχέση μεταξύ των «μικρών και ασήμαντων» παραγόντων όταν μας προκαλούν μείζονα προβλήματα. Εδώ γίνεται το λάθος στον τρόπο της σκέψης μας. Γιατί έχουμε μια ανθρωποκεντρική – με την κυριολεκτική έννοια του όρου – σύλληψη της πραγματικότητας και του Κόσμου, η οποία όμως είναι λανθασμένη. Ισχυρίζομαι τα εξής απλά σημεία συλλογισμού. α) Η φύση δεν έχει δημιουργηθεί για τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι ένα δημιούργημα – κορυφαίο και το μόνο ενσυνείδητο ον – της φύσης. Η φύση δεν υπηρετεί τον άνθρωπο˙ τουναντίον υπέρκειται του ανθρώπου και της όποιας πολιτισμικής σφαίρας του. β) Η φύση δεν αξιολογεί, δεν διακρίνει μεταξύ σημαντικού και ασήμαντου και δεν χαρακτηρίζεται από κάποιου είδους ηθική. Η αξιολόγηση και η ηθική είναι αποκλειστικά δημιουργήματα του ανθρώπου και έχουν επινοηθεί από αυτόν για τη δημιουργία των κοινωνιών του, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι έχουν και καθαρό και όχι υποκριτικό περιεχόμενο.

     Όσο ο τρόπος σκέψης μας παραμένει εντός της ανθρωποκεντρικής παραμεθορίου δεν μπορούμε να ερμηνεύουμε ό,τι προέρχεται έξω από τη δική μας σφαίρα. Αλλά δεν είναι πολύ απλό να δούμε την απεραντοσύνη και την «εχθρότητα» του Σύμπαντος στοχαζόμενοι την απειρότητα του χωροχρόνου σε σχέση με τη δική μας πραγματική ασημαντότητα; Μήπως πρέπει μαζί με τη δημιουργία της ομορφιάς του ειδώλου μας και της ζωής μας να καλλιεργούμε και μια κουλτούρα ταπεινότητας, γιατί μόνο έτσι θα μπορούμε να ερμηνεύουμε ορθολογικά τον Κόσμο και την ιστορία μας και θα προάγουμε την πραγματική ελευθερία μας;

anthologio.wordpress.com

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.