Του Νίκου Τσούλια

      Ο πολιτισμός μας σήμερα χαρακτηρίζεται σε σημαντικό βαθμό από την επίδραση της επιστήμης. Κάθε ημέρα είναι ημέρα καινούργια για τον κόσμο της επιστήμης. Σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης η επιστημονική έρευνα είναι σε οργασμό. Οι οικονομικές επενδύσεις έχουν στραμμένο το κύριο ενδιαφέρον τους στα πεδία της. Οι προτεραιότητες της κοινωνίας και οι ανάγκες και οι φιλοδοξίες του ανθρώπου έχουν μόνιμη εστία στης επιστήμης το στερέωμα. Μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι η πρόοδος της σύγχρονης ανθρωπότητας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη δυναμική της επιστήμης.

      Είναι όμως η επιστήμη πανάκεια για όλα τα προβλήματά μας; Ταυτίζεται η έννοια της προόδου με την εξέλιξη της επιστήμης; Η επιστήμη είναι στην υπηρεσία συνολικά της κοινωνίας ή στις επιταγές και στα συμφέροντα του κεφαλαίου που είναι και ο μέγας χρηματοδότης της; Είναι ερωτήματα που προκαλούν έκρηξη πολλαπλών ερωτημάτων, είναι ερωτήματα που δεν συζητούνται αυτοτελώς, γιατί το όλο στερέωμα της επιστήμης αναπτύσσεται μέσα στη δεδομένη ιστορική φάση, μέσα σε συγκεκριμένες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.

      Υπάρχουν, ωστόσο, πέραν της πολιτικής διάστασης του ρόλου της επιστήμης και ζητήματά της που συνδέονται με τη θρησκεία, με τη φιλοσοφία, με την τεχνολογία, με την τέχνη και με την κουλτούρα. Και είναι ζητήματα ουσιώδη για τη ζωή του ανθρώπου. Ωστόσο, αυτά τα θέματα δεν συζητούνται, και το πιο παράδοξο γεγονός είναι ότι δεν τίθενται ούτε καν προς διερεύνηση. Η επιστήμη έχει πάρει τη ηνία στη διαμόρφωση του γενικού πολιτισμικού πεδίου του ανθρώπου και με τη συνέργεια της ομόρροπής της τεχνολογίας παράγει διαρκώς νέα ευρήματα διαμορφώνοντας με τον πιο καταλυτικό τρόπο το μέλλον αφήνοντας στους άλλους τομείς της συνολικής κοινωνικής λειτουργίας τις ερμηνείες και τις θεωρητικολογίες…

      Η όποια συζήτηση για τους δρόμους της επιστήμης οφείλει να λάβει υπόψη της τις σχέσεις της επιστήμης με πολλά πεδία της κοινωνίας και του ανθρώπου: την οικονομία, το γενικότερο πολιτιστικό περιβάλλον πεδίο, τις κοινωνικές τάσεις, τις πνευματικές ανησυχίες, τις ιδεολογίες και το περιεχόμενο της πολιτικής. Το περιεχόμενο της επιστήμης, η γνώση «είτε είναι εμπειρική ή πραγματική, συμπεριφοριστική ή γνωστική, είναι συνδεδεμένη με την εξουσία και την πολιτική»[i]και επίσης «με την υψηλή βιομηχανική έρευνα η επιστήμη, η τεχνική κι η αξιοποίηση συναρθρώνονται στο ίδιο σύστημα»[ii].

      Η επιστήμη είναι τόπος συνάντησης πολλαπλών κοινωνικών δραστηριοτήτων. Δεν είναι μια αυτόνομη περιοχή. Δε συνιστά ένα αυτοφυές πεδίο της ανθρώπινης δράσης. Σε κάθε περίπτωση οι επιδράσεις που δέχεται είναι ασύμμετρες με τις επιρροές της αγοράς να γίνονται όλο και πιο ισχυρές. Έχουμε δηλαδή μια προϊούσα τάση αύξησης της εμπρευματοποίησης της έρευνας και της επιστήμης και των εφαρμογών τους.

      Η επιρροή που ασκούν όλοι αυτοί οι επιμέρους και γενικότεροι τομείς επί της επιστήμης όχι μόνο δεν είναι ισομερής αλλά ούτε και ορθολογική. Η επιστήμη στη σύγχρονη εποχή καθοδηγείται σε μεγάλο βαθμό από τις δυνάμεις της αγοράς και την επιχειρηματική δραστηριότητα. Όλο και περισσότερα πεδία – που παραδοσιακά ήταν υπό την επήρεια του δημόσιου και του κοινωνικού τομέα – παραδίδονται στη σφαίρα της ιδιωτικοποίησης. Και η συνέχεια είναι γνωστή. Το κεφάλαιο λειτουργεί με βάση αποκλειστικά και μόνο το δικό του κέρδος. Ελέγχει όλο και πιο πολύ και τη βασική έρευνα που αποτέλεσε το μεγάλο μορφωτικό και εκπαιδευτικό νήμα των πανεπιστημίων και των δημόσιων ερευνητικών κέντρων σ’ όλη τη νεωτερική περίοδο. Καθορίζει το τι έχει αξία και τι όχι. Αξιολογεί τα πάντα με βάση το τι «πουλάει» και τι όχι. Απόρροια όλης αυτής της πρωτόγνωρης εκβιαστικής δράσης επί της έρευνας είναι η εγκατάλειψη των κλασικών σπουδών και η οπισθοχώρηση των ανθρωπιστικών επιστημών σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο.

      Έτσι, αντί να συζητάμε την ούτως ή άλλως ετεροβαρή σχέση μεταξύ επιστήμης και φιλοσοφίας, συζητάμε το όλο και πιο έντονο και γενικευμένο αποικισμό της επιστήμης από την αγορά. Η διείσδυση της αγοράς στο πανεπιστήμιο είναι σχεδόν καθολική, καθορίζει το ποιοι επιμέρους νέοι τομείς θα αναπτυχθούν, το πού θα γίνει έρευνα, το τι μεταπτυχιακά και τι διαδακτορικές διατριβές θα χρηματοδοτηθούν, το ποια τμήματα και ποιες σχολές θα έχουν προνομιακό ρόλο. Οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι χάνουν τις όποιες δυνατότητες πνευματικής ελευθερίας είχαν και γίνονται κατ’ ουσία υπάλληλοι των μεγάλων εθνικών εταιρειών, χειραγωγούνται με τον πιο σκαιό τρόπο και απονομιμοποιούνται πλήρως στη συνείδηση των φοιτητών τους.

      Και τελικά, ενώ τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα πάσχιζαν επί δεκάδες χρόνια να έχουν μια μορφή σχετικής αυτονομίας και ελευθερίας από την κρατική εξουσία, βρίσκονται να είναι όμηροι των μεγάλων επιχειρήσεων με πιο ασφυκτικό τρόπο από ό,τι πριν και, το πιο σημαντικό, με μηδενική σχεδόν κοινωνική και δημοκρατική νομιμοποίηση. Αλλά αν οι δρόμοι της επιστήμης ελέγχονται μονομερώς από τις εκφάνσεις του καπιταλισμού και ο ρόλος της κοινωνίας ή έστω του κράτους – που παραδοσιακά είχε έναν ρυθμιστικό ρόλο – γίνεται όλο και πιο αχνός, ποια μπορεί να είναι η στοχοθεσία του όλου πεδίου της έρευνας και της γνώσης και πού οδηγεί την πορεία της ιστορίας;

[i] R. A. Wilson and F. C. Keil (1999), The MIT Encyclopedia of the Cognitive Sciences, Massachusetts, London: the MIT Press, p. 80

[ii] Habermas, J. (1990), Κείμενα γνωσιοθεωρίας και κοινωνικής κριτικής, Αθήνα: Πλέθρον, σ. 148

anthologio.wordpress.com

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.